Nasu dÉ beyi u ye danganiya di sahaaba jamakulu dÉ kan, olu kunfÉlÉ ye Ali ye danganiya la, a tε bεn sika ka don hadiisa in laЛini la… daganεya la, o ye Ali ЛÉnini ye (ki) walasa ka kabako wili ka boyi, tuma min na u y’a weele kira (ki-so)faatulen kÉfε ka taa wote ma jÉÉna, a ko: ko jÉni de bε ni koЛε in Лini anw kÉ.

(ومن يطلب هذا الامر غير نا) ([1])

Unka kow teliyala ЛÉgÉn kÉ o waati la ani ko jalatigεlen ka di Abuubakari ma, o fila ma jÉyÉrÉ fÉyi to hadiisa kεnεma nunu na, min bε Лini ni jiki bε d’o kan, unka tuma min na sahaaba wÉÉrÉ ka lajε hakilina sabatila ЛÉgÉnye kama kalifa sigi kan, ani tuma min na tiЛa ma laЛini kalifa sigiko la tun, Ali ma sumaya hakili lajigi la ni hadiisa kulu dÉw” ([2]) fÉli ye.

Tuma min na wote kεra a ye, hakiliw tun labεnnen do lamεni kama, w’a ka miiri juru tun ka jan, a ye hakilijigin kε ni nasu ni daliiluya ye f’a taara kutuba janw ni surumaw f’a la, w’a ka hakili lajigi tun tε n taЛa.

A jÉyÉrÉ hadiisa kulu dÉw filε ni ye.

(من كنت مولاه فعلي مولاه)

1-Kira ko:ni nε kεra maa min ka waliju(kuntigi) ye Ali fana y’o ka waliyu ye (kuntigi).

Ali ye kutuba(kuma) kε maaw cεla(ki) a ko: un bε sereya Ala la jÉni y’a mε kira la(ki-so) a b’a fÉ, gadiiru kumu don (aka mÉgÉ faraЛÉgÉnkan a ka Heji laaban na) ko ni nε kεra maa min ka waliju ye(kuntigi) Ali fana y’o ka waliju ye tuma min na Ali wilila ka ni sereya!

(من كنت مولاه فعلي مولاه)

Baduru kεlεkεla maa tan ni fila wilila u ko:an bε sereya k’a fÉ an ye ni mε kira (ki-so)la gadiiru kumu don (Heji laaban don) a b’a fÉ:

(الست أولى بالمؤمنين من أنفسهم)؟ قلنا:بلى,يا رسول الله – قال فمن كنت مولاه فعلي مولاه, اللهم وال من والاه وعاد من عاداه) ([3])

A fÉ nε ma kan ni muuminuw ye ka tεmε muumi-nuw yεrεkun kan an ko: o ye tiЛε ye kira, a ko: ni nε kεra maa min ka waliju ye Ali fana y’o ka waliju ye, Ala maa kε waliju ye, maa min ye Ali kε waliju ye wa maa kε jugu ye maa min ye Ali kε jugu ye. Waliju kÉrÉ ye ko (ЛεmÉgÉ) (kuntigi).

Musinadu Ahamadu kÉnÉ hadiisa si nasira ma can ka tεmε gadiiru baro nasira kan fÉ n’a kεra hadiisa kelen ye” ([4]) unka suna gafe kÉnÉ min ye Ibinu Abii Aasimu ka gafε wÉlÉfulen ye,hijira san(287) ani Taariku Ibinu kεsi-iru kÉnÉ hadiisa tε gadiiru hadiisa bÉ caya la o la.” ([5]).!! maa wεrε ye hadiisa in lakali ni nasira kεnεma ye. I n’a fÉ Tirimizii ni Ibinu Maajata ni Nasaayi ni Ibinu Abii shayibata ani Haakimu([6]) wa Zahabi y’a jira k’a fÉ ko hadiisa lakodÉnnen dÉn.([7])

Unka ni tεmεnen kÉ fε dÉni kumakεlaw ye cεsirili kε walasa ka hadiisa nunu yalama ka bÉ akÉrÉ lakiika kan, u ye hadiisa nunu yalama ka bÉ kÉrÉ bεεlajεlen ma!!

Tuma min na u y’a ye ni hadiisa nunu kÉrÉ sabatila ni walijuya kÉrÉ, n’a sabaabu ye, min bε jirali kε ka taa Taariku ka tilenneЛa ma ka sahaaba caama nkalotigiya, o de la, u taara hadiisa nunu yalamani sira fε k’a kÉrÉ kε demebaa ni kanubaa dama ye, o tuma hadiisa in kÉrÉ bε kε:Eeyi aw muuminuw I k’a dÉn aw bε nε fε ka tεmε aw yεrεkunw kan ni maa min bε nε fε o tiki ka kε Ali fε,Ala, kε mÉgÉ fε mÉgÉ min kεra Ali fε, wa mÉgÉ juguya mÉgÉ min y’a juguya.([8])

Tuma min na u y’a ye ko maa dÉw y’a jukuya sahaabaw la ani k’a kεlε,in’a fÉ olu dÉ ye Aayisha ni TÉlaha ani Zubayiru ye, ani maa wεrεw minu y’u ka diinε ni jiЛε jÉ a kÉniЛa n’a jÉkuya kan, In’a fÉ olu dÉ ye Mu-aawiya ni Amuru Bunu Aasi ni Mugiirata ni Mariwaani ani Abudulayi Bunu Zubayiru olu taara sahaabaw hakε sira fε, ka nasu tiЛεtikiyali toyi, k’a fÉ ko hakεto b’u ye n’u filila walama k’u saralen do baraji kelen na u ka jijali koson([9]) ((cεsiri))

A b’o cogo la bÉli kεra nasuw kan, fÉ ka taa se o taamasira ni ma, ka cεsiri kε fεn ye baraji bε s Ér É min na, wa ko danfara tε maa ni maa cε min ye sariya minε ka baara kε n’a ye ani maa min ye kεlε kε fεn wεrε la min ni sariya tε kelen ye, ko fÉ n’a kεra baraaji danfara ye! Maa min ye fεn wεrε kεlε min tε sariya ye baraji t’o tigi ye!!

 Min tun ka fusa u ma u ka tuku kira ka sunaw kÉ, u ka nasuw sabati minu minεna ka b’a la, falen kÉsÉn u ka dansago la, ko kεlen in tukuЛÉgÉnyali kÉson, min fÉngÉnЛÉgÉnya ka can…

TiЛε yεrε la ni ye nasu bangεlen ye Ali ka walijuya kan (ЛεmÉgÉya) (ki) wa yalamani si tε jatεminε min tun ma kε fÉ n’a kεra ko kεlen dεmεli ye.

Min bε nasu tεmεnεn in bangeli caya o ye nasu wεrεw ye minu bε sereya kε o la ani k’a walanwalan, in’a fÉ an bεna a ye nasu nataw kÉnÉ cogo min na.

2- Kira ka kumakan (ki-so)ko I k’a dÉn Ali bÉlen do nε na wa ne bÉlen do Ali la, w’ale de ye muninu bε ЛεmÉgÉ ye.

(ان عليا مني وأنا منه وهو ولي كل مؤمن بعدي) ([10])

3- A ЛÉgÉnna ye kira ka kumakan ye(ki-so) Ali ka ko la:

(انه مني وأنا منه وهو وليكم بعدي انه مني وأنا منه وهو وليكم بعدي) ([11])

Ko Ali bε bÉ ne na ne bε bÉ Ali la ale de y’ aw ka waliju (ЛεmÉgÉ)ye ne kÉ fε Ale bÉÉra ne na ne bÉÉra a la ale de y’aw ka waliju(ЛεmÉgÉ) ye Nε kÉ fε, a tÉra a bε segin segin a kan.

 4- a ЛÉgÉnna ye kira ka kumakan ye Ali ye:

(أنت وليي في كل مؤمن بعدي) أو (أنت ولي كل مؤمن بعدي ومؤمنة) ([12])

Ko E ye ne ka waliju ye muminu bεε kuna n kÉ fε,walima a ko, E ye muuminu cεman n’a musuma bεε ka waliju ye.

Ni dangεnεya bεε tεmεnen kÉ fε hadiisa nunu tiЛεtikiyali la, a tε bεn a kÉrÉ ka fÉ a sanfε (kÉrÉ bangelen)kÉrÉ jateminε fε n’o ye Tariku ko kεlenw bε jatε diinε dÉ ye!

Tuma min na u y’a laЛini k’u bε walijuya kÉrÉ fÉ ka kε demεbaa ni kanubaa ye u kεlen kÉ ka Aaya jate minε min ni Ala b’a fÉ, aka se kÉrÉtalen do ko.

( المؤمنون والمؤمنات بعضهم أولياء بعض) ([13])

Muuminu cεman n’a musoman dÉ ye dÉ ka waliju ye, u nana se kumakan ma hadiisa tεmεnεn kÉnÉ min kÉrÉfÉli y’u kamanagan, sabu o kÉrÉ ni demεbaa ni kanubaa kÉrÉ tε se ka taa ni ЛÉgÉn ye,

((بعدي))

N’o kÉrÉ ye ko (un kÉfε)I n’a fÉ ka hadiisa in kÉrÉ fÉ ko:ni maa min kεra nε kanubaa ye walima ko: ni maa min kεra ne demεbaa ye k’o tigi fana ye Ali kanubaa ye walima k’o tigi ye Ali dεmεbaa ye ne kÉfε. Unka ni ye kuma in taabolo lajε I b’a sÉrÉ ani sawaaba tε bεn Abada.

Tuma min na cεw jÉyÉrÉ bonЛana u bolo katεmε nasu jÉyÉrÉ kan, hadiis in kεnεya n’a ka sabati a sabatila u fε, u y’a ngalontigiya,u ko ko: hadiisa in nasira ka kεnε unka a kÉrÉ ma sabati k’a sabu kε ni kumaka in ye.

(بعدي)

N’o ye “un kÉfε”

Tuma min na u y’a laЛini ka dalilu kε u ka sÉnbaliya kan hadiisa in ma, a nÉgÉyala u bolo kÉsÉbε u ka shiyamÉgÉ dÉ sÉrÉ hadiisa in nasira la, ka hadiisa kÉrÉ nkalontigiya n’o shiyamÉgÉ sÉrÉli ye hadiisa in nasira la”)[14] ( unka a bε kεnε kan kojugu k’a fÉ ko ni ЛÉgÉnna dalilu laban in o mako bε danaya sinsinli la a yεrε kan, kεrεnkεrεnnenyala hadiisa min nasira ka kεnε n’a ka can kÉsÉbε k’o nkalontikiya, walima k’o b É baara la pew! O tuma ni daliluya danaya sinsinna cogo dÉla u fε?!

Hali u tun kana hadisa in danaya sinsin wa ali u tun k’a toyi gaansan In’a fÉ dÉni diyalatigεbaw b’a kε cogo min na ka fεn caama toyi u tε se ka dalilu di minu kan.

U ko hadiisa in danaya sinsinni na: ko min bε danaya sinsin o ye Alimaami Ahamadu Bunu hanibali ka hadiisa in lakalili ye ni nasira caama ye, k’a fÉ ko shiyamÉgÉ sÉrÉli hadiisa nasira la k’o bε hadiisa in unkalontikiya([15])

I k’a dÉn ni ye maa ka kuma ye min tε siran ЛεЛinini lebu Лε!!

Nasu saba min n’a y’o fÉ hadiisa in na a bεε kÉnÉ (ne kÉfε) kumakan b’a la

(بعدي)

A bεε bε musinadu Ahamadu kitaabu kÉnÉ([16])

Wa min kabakoya ka bon ka tεmε ni bεε kan o ye min ye ЛεЛinini kε a b’a ka bÉ kuma fÉlen tεmεnen in bÉ musinadu Ahamadu kitaabu kÉnÉ o y’o fana k’a sinsin berε ye!! ([17])

SiЛε wεrε la tun, ni danaЛa sinsinlen in hadiisa in kan o bε wili ni hadiisa wεrε ye ka musinadu kitaabu kÉnÉ n’o ye ko E ye ne ka waliju ye (ЛεmÉgÉ) muuminu bεε cεla un kÉ fε.

(أنت وليي فى كل مؤمن بعدي) ([18])

Wa hadiisa in nasira kelen si teyi ko shiyamÉgÉ nana a la, sanko u ye maa minu bisikiya ka k’o ye o si tε shiyamÉgÉ ye o toyi Haakimu ni zahabii ni Alibaani olu bεε bεna a kan k’a fÉ ko hadiisa in ka kεnε)[19] ( ni daliilu minu ye ni ye a t’a jira k’a fÉ ko(un kÉfε) kumakan ye tiЛε ye I k’a dÉn hadiisa fεn o fεn nana musinadu Ahamadu kÉnÉ o n’a yÉgÉnaw ni (un kÉfε) kumakan t’o la, a b’o sabati, sabu Taariku dεmbaaw de wilila ka hadiisa nunu labεn ЛÉgÉn kan, Taariku dεmεbaa minu ye dεmεli kε ali jεgεnni waati la ka bÉ kira ka suna taabolo kεnεman ma.

Cogo jumε ayi? K’a sÉrÉ kεnεkan ferekε do, min b’a ka sira jεgεnnen fε, min kεεra maa dÉw ka dusunkunasirisira ye n’a bε f’o ma larabukan na ko (Akiida) an’u y’a kε diinε ye, u b’u yεrε fereke min na wa maa o maa ma taa u ka sira fε u b’o kε maa fililen ye.

5-Hadiisa min tununa hadiisa kitaabuw kÉnÉ unka Taarikutigiw (kokÉrÉ) ni kurana kÉrÉfÉlaw y’a bÉ kεnε kan

(ان هذا أخي ووصيي, وخليفتي فيكم فاسمعوا له وأطيعوه)([20])

Ko ni ye ne balimacε ye ani nka nÉnabila an’un ka kalifa (kÉto) aw cεla, a y’a lamε a k’a labato.

N’a y’a sÉrÉ ko fεn min ye kurayishikaw kabakoya u ka jaahiliya tuma na n’o ye ko Abuu TÉÉlibu ka yamaroya k’a den lamε ani k’a labato” a b’o cÉgÉ la u kabakoyala silamaya kÉ fε ko sahaaba bεε ka yamaroya ni o ye!

Ibinu kasiiru ko: u ye Abudu gafaari kaasimu kofÉ hadiisa in nasira la, k’o tun ye nkalon tigεlaba ye wa shiiyamÉgÉ do, Ali Bunu Madani y’a kunada ni hadiisa gilan ye ka da kira la, maa tÉw y’a kε maa lafulen ye a ka kumakan na.” ([21])

Unk Abu Mariyama, Abudu gafaari Bunu kaasimu Taariku ye marali k’a ye min ni Ibinu kasiiru ka fÉlen tε kelen ye.

Taariku ye ka Лanamaya taabolo lasuruЛa k’a tangan an ye, an’a ka tukuli hadiisa la, a n’a yεrε jÉyÉrÉ hadiisa la Taariku ye a ka hadiisa toli sababuya tanga an Лε:

Ibinu Hijiri Asikalaani ko: Abuu mariyamu tun ka hami ye dÉnni Лinini ye, ani hadiisa cεw dÉni, Shu- ubata fana ko: ne ma mÉgÉ ye min bε durusili kε k’a bÉ Ibinu Adiyi : ne y’a mε Ibinu ukudata la, a bε Abii Mariyamu tannu, k’a mankutu fÉ k’a tεmε a dan kan f’a ko: ni kεnε tun tÉra Abii Mariyamu bolo, k’a bange a bolo mÉgÉw tun tε na fara ЛÉgÉn kan ka taa shu- ubata ma. ([22])

O tuma na ko dÉ kama kεnε ma bange Abii Mariyamu bolo! Bukaari ko: Abuduli gafaari bunu kaasimu o tε mÉgÉ sεmεtiЛalen ye, olu bolo ko k’a sabu kε a ye Burayidata ka hadiisa lakali n’o ye ko

(علي مولى من كنت مولاه) ([23])

Ali ye mÉgÉ ka waliju(ЛεmÉgÉ) ye ne kεra mÉgÉ min ka waliju ye.

Unka Burayida ka ni hadiisa kelen Ibinu kasiiru yεrε y’a lakali ni sira wεrε ye, a y’a mankutu k’a fÉ ko hadiisa ye nasira Лuma ye w’a barikalen do, k’o sabu kε a nasira cεw bεε ye danayamaaw ye! ([24])

Kira ka ladilikan lasuruЛalen a ka mantow ye a ka cidenЛa kÉlÉsili kama ka ko:

(ألا أيها الناس, إنما أنا بشر يوشك ان يأتي رسول ربي فأجيب, وأنا تارك فيكم الثقلين: أولهما كتاب الله, فيه الهدى والنور, فخذوا بكتاب الله واستمسكوا به وأهل بيتي, أذكركم الله في أهل بيتي, أذكركم الله بأهل بيتي, أذكركم الله بأهل بيتي) ([25])

EEyi aw adamadenw aw k’a dÉn ne ye adamaden ye, a dÉ la Ala ka ciden bε nana ne ma, un b’a ka ci jaabi, ne bε fεngirima fila t’aw cεla: a fÉlÉ ye Ala ka kitaabu ye, min ni kanda ni nÉÉrÉ b’a kÉnÉ, a ye minεni kε ni Ala ka kitaabu ye, aw k’aw banban a ma ani ne sÉmÉgÉw, un b’aw hakili lajigi ni Ala ye n ka sÉmÉgÉw la un b’aw hakili lajigi ni Ala ye n sÉmÉgÉw la, un b’aw hakili lajigi ni Ala ye, n sÉmÉgÉw la.

(إني تارك فيكم ما ان تمسكتم به لن تضلوا بعدي:كتاب الله حبل ممدود من السماء إلى الأرض, وعترتي أهل بيتي, ولن يفترقا حتى يردا علي الحوض…فانظروا كيف تخلفوني فيهما) ([26])

O kÉrÉ ye ko:ne bε fεn t’ aw cεla n’a y’a banban o ma aw tε na fili Abada ne kÉ fε Ala ka kitaabu, o ye jurukisε ye min samalen do ka bÉ sankolo la ka taa dukukolo la, ani un ka sÉmÉgÉw kanuni, wa u fila tε fara Abada f’u ka ne sÉrÉ hawudu kÉÉ la, a y’a lajε cogo min na a bε na n fonЛ Ég ÉnЛa u fila la,

(أني تارك فيكم خليفتين: كتاب الله وأهل بيتي) ([27])

O kÉrÉ ye ko:ne ye kalifa fila bilabaa ye aw cεla, Ala ka kitaabu, ani n ka sÉmÉgÉw.

Ni ye sankolo cidenЛa lasuruЛalen ye ani taasira Лuma konεkε min ni kira y’o laЛini a ka sariya taabolo la..(ki-so)

Ni ye kuma ye kunfi ni dÉnibaa si tε fÉ ЛÉgÉn k’o la o tuma na hadiisa nunu yalamani bε bÉ mini?! I k’a dÉn n’a tun latigεla kalifaya tun ka sabati Ali kan maa si tun tεna sikasika nasu tilenlen kεnεma nunu na Abada unka taasirako kεli ka kÉrÉlen fÉnЛÉgÉngoya , ani ka sahaabaw saniЛa ka bÉ fili bεε ma, o fila de b’a kε an Лεbε sikasika in na, ani jaahiluya (fendonbaliya) nasuko la, an ma se ka tiЛε sira dÉn n’o ye, k’a sÉrÉ foyi tεyi min bε se ka silaamaw ka Imaamu (ЛεmÉgÉ) yira u la min ye kira ka kalifa ye fÉ n’a kεra nasu ye!!

Min ye kabako ye kÉsÉbε, o ye min nana (kitaabu Taatiilu) kÉnÉ k’a fÉ ko nasu ni binnen do, a ma kan ni minε ye Ibinu Tayimiya de fÉlÉ ye ni kuma daminε tuma min na a ko:ko hadiisa in ma yamarÉyali kε ni fÉyi ye fÉ n’a kεra tukuli ye kurana kÉ, I k’a dÉn a ma yamaroyali kε ni kira sÉmÉgÉw labatoli ye, unka a ko:(un b’aw hakili lajikin un ka sÉmÉgÉw la)!.” ([28])

Ni dÉrÉn wa ni dÉrÉn, ni kumakan kelen pe!!

Ni kumakan binen in fana ladegelibaa dÉw b’o la, wa fεn tε jigin ladegebaaw hakili la min bε jigin maa gaansaw hakili la f’u ka se k’u ka cεkÉrÉba Лinika ko: fen giriman filana bε min? (min ni yamaroyali kεra ni tukuli y’o la)o tuma kalifa filana bε min ?kira dun b’a fÉ ko :(fεn giriman fila…o ye kaliifa fila ye wa ?(kÉtÉ)fεn fila jumε de tε faran ka bÉ ЛÉgÉn na fÉ hawudu kÉÉ la?

(Ala ka kitaabu(an’a sÉmÉgÉw) I k’a dÉn o fila de ye bÉlÉ fila ye min bε na wugu jÉyÉrÉ ta silaamaya taasira lasili yira sini kira faatolen kÉ fε (ki-so).

Hadiisa wεrε si tε ni gadiiru kumi hadiisa kÉ fε tun min bε kε sababu ye ka ЛεЛini boli hadiisa wεrε kan, n’a ye maa min diya I ka limaniya nasu tεmεnen nunu na.

Kutuba min bε kumaw bεε fara ЛÉgÉn kan, an’a nasira fÉlenw ЛÉgÉn kÉ:

Hadiisa kεnεman dÉ kÉnÉ a ye kuma fara ЛÉgÉn kan k’a lasuruЛa:

Tuma min na kira ye lamagali kε (ki-so) ka bÉ Heji la, tuma min na a sera(jigina) gadiiru kumi kεnε kan, a ye yamaroyali kε ni farali ye ЛÉgÉn kan ni ka matunli kε a sÉrÉla k’a fÉ ko:

(كأني دعيت فأجبت, وأني تارك فيكم الثقلين, أحدهما اكبر من الآخر كتاب الله, وعترتي أهل بيتي, فانظروا كيف تخلفوني فيهما! فانهما لن يفترقا حتى يردا علي الحوض)

O kÉrÉ ye ko: a kεra I n’a fÉ ne weelela, wa n ye weele jaabi,(saya bεna ma) ne bε fεn girima fila t’aw cεla, a dÉ ka bon ka tεmε dÉ kan.Ala ka kitaabu, ani sÉmÉgÉw, a y’a lajε a bε fÉngÉnЛÉgÉnЛa u fila la cogoya min na, u fila tε faran Abada f’u ka ЛÉgÉn sÉrÉ hawudu kÉÉ la. O kÉfε a ko: (ان الله مولاي, وأنا ولي كل مؤمن)

O kÉrÉ ye ko Ala ye ne ka waliju(ЛεmÉgÉ)ye wa nε ye muuminu bεε ka waliju(ЛεmÉgÉ)ye, o kÉ fε a ye Ali bolo kÉrÉta a ko:

(من كنت وليه فهذا وليه, اللهم وال من والاه, وعاد من عاداه)

O kÉrÉ ye ko ni nε kεaara maa min ka waliju (kuntigi(ЛεmÉgÉ)ye ni min filε ni ye, o y’o tigi ka waliju ye, Ala mÉgÉ kÉrÉta ni maa min y’a kÉrÉta, k’akε kuntigi ye, wa maa juguya ni maa min y’a jukuya (k’a bÉ kuntigiya la).

Abuu Tufayilu ko: ne ko Ziyidu ma, yala I ye ni mε kira la wa(ki-so)?!

A ko: awo I k’a dÉn maa si tun tε jamakulu in cεla fÉ n’o y’a ye, a Лε na ni k’a mε a kulo la”([29])

Ni kumakan min filε ni ye a kεra silama Bakεmε de cεla minu ye gadiiru kεnε y’ u Лε na a n’u faran faran yÉrÉw ka taa u ka dugubaw la,kira ma Лεnamaya o kÉ fε ka tεmε tile Biseegin kan”([30]) ka kila k’a ye ko ni kuma in kεli ni tile biseegi ni ЛÉgÉn cε o kεra faranni ye silamaw ni ЛÉgÉn cε fÉ kana se bi don in ma!!

Tile biseegin tε wasa kε Лinεni na dε!!

Wa hakililajigin weeleli min kεra a waati kÉnÉ n’o ye gadiiruko da kεnε kan o tε se ka Лinε waleya Abada!!

Unka Taariku m’an baro k’a fÉ Ko mÉgÉ hakili jiginna gadiiru waleya in na, mi ni hakiliw ma kan ka miiri fεn wεrε la n’a tε, wa gadiiru kibaroya in ye nasu ye min bε kalifasikiko jÉyÉrÉ fa, wa hali mankan tε wili a kÉ fε, ni baara kεla ni nasu nunu ye n’o kεla laЛiniw ni nataw bε tigε ani dÉni cεsiri waati fana bε dan sira la.

(أني أوشك ان ادعى فأجيب…أني تارك فيكم ما إن تمسكتم به لن تضلوا بعدى:كتاب الله, وعترتي أهل بيتي…)

I k’a dÉn ne ka surun weelela, un b’a jaabi ne bε fεn fila t’aw cεla, n’a y’aw banban olu ma aw tε fili Abada ne kÉ fε: Ala ka kitabu ani n sÉmÉgÉ kanu n’u labatoli.

Ni ne kεla maa min ka waliju (ЛεmÉgÉ) ye Ali y’o ka waliju ye (Лεm Ég É).

(من كنت مولاه فعلي مولاه)

Waati, kuntaala ka jan, a ka suru, kÉsÉbε.

N’an y’a ye bi ko mÉgÉ mi ma sÉn ka limaniya nasuko la kalifasikiko la kira fε, o kÉrÉ tε k’a fÉ ko kira m’a fÉ, o toyi o kÉrÉ ye ko mÉgÉw de m’a ЛεfÉ o waati la!!

(أنت مني بمنزلة هارون من موسى, إلا انه لا نبي بعدي)

O kÉrÉ ye ko E Ali jÉyÉrÉ ne na o b’i n’a fÉ Haaruuna jÉyÉrÉ Muusa la unka nabiЛuma tε ne k É fε dεε.

Ni ye hadiisa lakodonnen ye fÉngÉnЛÉgÉnya t’a la” ([31]) unka kuma b’a kÉrÉ de nÉfε, mun de ye an kaari ka bÉ fεn yalamani ma min tora kolojε in na, fÉ n’a kεla a sigini denw ye.

Ni ye kabako ye kÉsÉbε yalamali kεlaw taara yalamali sira min fε, ko kira ma ni fÉ foyi la fÉ n’a kεra Ali dusukun nusondiyali ye ani negeminε koson Madiina toli matarafali la tuma min na naafikuw y’a lamuruti, u ko: kira y’I ni musow ni denmisenw to Madiina k’I k’u kÉlÉsibaa ye! Ko juyÉrÉ fila in bÉlen tε ЛÉgÉn fε fÉ n’a kεra sÉmÉgÉya suruЛali ye, ko kira tun b’a fε ka Ali ka sÉmÉgÉsuruЛa yira mÉgÉw la ko kalifaya jÉyÉrÉ”([32])tε!

Ni ye kabako ye ka ni ЛÉgÉnna laЛiniw danbeya ka taa kira ka hadiisa ma min kÉrÉ bε kεnε kan kira ka hadiisa min tε foyi fÉ, fÉ n’a kεra tiЛε ye, a kan tun bε Ali yεrεkun de ma ale min y’a yεrε ka lamÉden ye an’a ka kεlεyÉrÉ cεfariba!

Wa kabako don, ka yεrε laЛinε kε kurana kÉ, i n’a fÉ kurana ma fÉyi fÉ Haaruna ka kibaroya la Musa yÉrÉ!!

Wa kabako don Лinε yεrε hukumu kÉnÉ ka ni kÉrÉ yalama in danbiya ka taa Ali ni sa-adu ni Ibinu Abasi ma, k’a sabu kε jaasili ye miri la ani faamuya lafuli!!(kuntaalasurun faamuya la)a fÉ Ali m’a jÉyÉrÉ dÉn kira yÉrÉ ka kÉn ni don Лε wa?

Yala sa-adu ma fÉyi kanu? K’a nata fÉ n’a kεla kira ka sÉmÉgÉya ye,k’a sÉrÉ a b’a fÉ ko: ne y’a mε kira la (ki-so)a bε joko saba fÉ Ali la, n’o kelen kεla ne la o ka di ne ye ka tεmε Лaamε bilen kan(buren sanu)a b’a fÉ,

(انه مني بمنزلة هارون من موسى إلا انه لا نبي بعدي) ([33])

Ko Ali jÉyÉrÉ ne na o b’I n’a fÉ Haaruna jÉrÉrÉ Muusa la unka nabiЛuma wεrε tε ne kÉ fε yala sÉmÉgÉ surunЛa dama de faamuЛa, da wa? u tε fεn wεrε ye n’o tε wa?!

Walima Ibinu Abaasi tun tε fÉyi fε fÉ n’a kεra kira ka sÉmÉgÉya ye?? tuma min na a bє joko tan fÉ Ali la min tε maa si kelen na a bε ni hadiisa in jate a la ! yala kira tun kεla ko binaacεden wεrε ta fε fÉ n’a kεla Ali ye wa?!

I k’a dÉn Ibinu Abasi fana tun ka surun kira la, I n’a fÉ Ali(ki-so)u fila y’a faniciiniden ye!! Wa Abuu tÉÉlibi den bεε n’u fila ka kan ani Abaasi denw ani Abii lahabi denw somÉgÉ suruЛa na.

W’a dogolen tε fana k’a fÉ Ali ka suruЛa kira la, o ni Haaruni suruЛa tε kelen ye Muusa la,wa nasu kan t’o ma Abada…

Wa kabako do k És Ébε ni ka dogo olu la k’a sÉrÉ a bangelen do mÉgÉ bolo min b’ u ni dugumana cε, kira ka kumakan na

(أنت مني بمنزلة هارون من موسى)

N’o ye, E jÉyÉrÉ bε ne na i n’afÉ Haaruna jÉyÉrÉ Muusa la I k’adÉn a bangelen do jÉyÉrÉ bεε kan fÉ n’a kεla NabiЛumaЛa ye In’a fÉ a yεrε y’a f É cogo min na, (ko nabiЛuma tε nε kÉ fε).

(إلا انه لا نبي بعدي)

Nasu in bε jÉyÉrÉ wεrεw yira min ni sÉmÉgÉya suruЛa jÉyÉrÉ tε kelen ye, o dÉ ye:Minisiriya ani kalifaya ye.

N’a y’a sÉrÉ nasu in ma dÉwεrε yira ni Tabuuku kεlε kibaroya tε n’o y’a kεli ye Madina kÉlosibaa ye, o kεrεnkεrεnni kεlε in dama na, o tun tε nafa Лa maadaama hadiisa in bε kuma bakuruma(lÉÉbolen)kan.

Ni hadiisa in fÉla fan wεrεw la min ni Tabuuku kεlε tε kelen ye, In’a fÉ Ibinu Habaani y’a fÉ a n’a ЛÉgÉnna wεrεw, u ka balimaya kε waati la n’o ye hÉijira san fÉlÉ ye” ([34])

8- Ni hadiisa in lakodÉnen do”([35])! kÉtÉ tan ni fila bε kε ne kÉ fε u bεε bε bÉ kurayishiw la.

(يكون بعدي اثنا عشر خليفة, كلهم من قريش)

Kira sÉmÉgÉw fÉlÉ-fÉlÉ:

Ibinu Tayimiya b’a fÉ ko Bani Haashimu ye kurayishiw la fusamanci ye kurayishiw ye Arabuw la fusamanci ye Arabuw ye Adamadenw la fusamanciw ye in’a fÉ kira y’a jεlen fÉ cogo min na(ki-so) i n’a fÉ a y’a fÉ hadiisa kεnεma kÉnÉ cogo min na:

(ان الله اصطفى بني إسماعيل, واصطفى كنانة من بني إسماعيل, واصطفى قريشا من كنانة, واصطفى بني هاشم من قريش)

Ko :I k’a dÉn Ala ye Bani Isimaa-ilu fusaya (n’o ye Isimaaila dew ye) a ye kanaanata fusaya ka bÉ Isimaa ila denw la a ye kurayishiw fusaya ka bÉ kanaanata la, a ye Banu Haashimu fusaya ka bÉ kurayishi la…

A bε bεn caama ka fara ni kan:

A-(اللهم هؤلاء أهل بيتي فأذهب الله عنهم الرجس وطهرهم تطهيرا)

O kÉrÉ ye ko Ala, E ye sεεrε ye nunu kan (ne sÉmÉgÉw) Ala ye nÉgÉ taa ka b’u kan k’u sanuЛa sanuЛa dan bεε la. Ali ni Faatumata ni Hasani ani Husayini,nunu ni maasi tε suma tuma min na Ala kumakan jiginna a ka se kÉrÉtalen do.

(إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا)([36])

O kÉrÉ ye ko:I k’a dÉn Ala b’a fε ka nÉgÉ taa ka b’aw kan kira sÉmÉgÉw ani k’aw sanuЛa sanuЛa dan bεє la, a ye binifini kε k’u lamini a sÉrÉla ka kuma fÉ bεn kεlen do min kan. ([37])

B-ko:

(نحن بنو عبد المطلب سادة أهل الجنة: أنا, وحمزة وعلي وجعفر والحسن والحسين, والمهدي) ([38])

Ko anw ye Abuduli MutÉlibi denw ye minu ye Arijinε kuntigiw ye, ne ni Hamuza ni Ali ni jaafari ni Hasani ni Husayini ani Mahadi

C-ko:

(الحسن والحسين سيدا شباب اهل الجنة) ([39])

Hasani ni Husayini ye Arijinε kamalenw (funagεni) ka kuntigi ye.

D-ko:

(المهدي من عترتي من ولدفاطمة) ([40])

Mahadi bε bÉ ne ka kÉlε la Faatima den do.

FÉyi ma to dÉgÉ la tun Bani Haashimukaw bilalen ko Лε fε ni kumakan jεεlen ye ani kira sÉmÉgÉw bilalen kÉ fε kεrεnkεrennenyala Bani Haashimukaw bεє kan, ani nasu jεεlen tεmεnenw, sanko gadiiru nasu(cibaa ka baro Heji laaban na)ni wilaaya (n’o ye Ali ka ЛεmÉgÉ ya baro) ani sakalayini-n’o ye fεn giriman fila ye-w’a ЛεfÉla ЛεfÉ cogo la min ka nÉgÉ In’a fÉ diinє ka nÉgÉ cogo min na, w’a yÉrÉ ka jan ka bÉ yalamani ferekelen na I n’a fÉ Diinε yÉrÉ kajan cogo min na ka bÉ fereke ni Лagamini na. O tuma na Alimaami tan ni fila ka Alimaamiya bε da kεnε kan ka bÉ kira sÉmÉgÉw la(ki-so)walima k’u dansiki, u fÉlÉ ye Ali ye ani Hasani ni Husayini an’u laaban min ye Mahadi ye(ki-so)

Ni maa min ye kÉlÉsili kε kÉsÉbε sikasika ni Лugun min kεla hadiisa kεnεma nunu ЛεfÉbaaw fε, kεr-εnkεrεnnenyala hadiisa min bε kalifa tan ni fila kofÉ”([41]), dÉ bε fara o tiki ka danganεya kan k’a fÉ ko hadiisa in kεrεnkεrεnna kira sÉmÉgÉw de kama, mÉgÉ wεrε si tε,

I k’a dÉn Ahalukitaabu(keretiЛεw) mÉgÉ dÉw kandala ka taa ni tiЛε ma tuma min na Ala y’u dusukun kanda ka taa silamaya ma,u kεlen kÉ ka lajεli kε kitaabu kÉnÉ ko Alimaami tan ni fila de ye kalifa ye kira kÉ fε (ki-so)k’olu ye Isimaayila denw”([42])ye Ibinu kasiiru y’u fÉnЛÉngoya, a y’o minε ka b’a ka cεkÉrÉba la n’o ye Ibinu Tayimiya ye ale min bε sahaabaw kε, o Alimaami (kÉto) tan ni fila ye,ka kila ka Mua-awiya ni yaziizdu ni Mariwaani ni Abuduli Maliki ani Hishaamu kε olu cεla ani mÉgÉ wεrεw, u tε minu dÉn. ([43])

Ani Kira sÉmÉgÉw fÉlÉ-fÉlÉ:

N’a y’a sÉrÉ ko nasu tε Alimaami sigili kεcogo la, ko mÉgÉw k’u yεrε ka mÉgÉw suganti tuma min na mÉgÉw yεrε ye Bani Haashimukaw fusamantiya, kεrεnkεrεlenyala o b’a yira k’a fÉ k’olu ka kan ni Alimaamiya ye ka tεmε mÉgÉ wεrεw kan wa hali sÉsÉli t’o la.

Ani Kira-somÉgÉw fÉlÉ-fÉlÉ:

N’a y’a sÉrÉ kalifaya tun dannen do kurayishiw dama na k’a sabu kε kira ka nasu ye (ki-so)walima muhaajiruunaw ka kumakan ye sakiifa kεnε kan n’o ye ko kurayishikaw ye kira somÉgÉw n’a ka walijuw ye(ЛεmÉgÉw)an’u ka kumakan wεrε n’o ye ko kira somÉgÉw de ka kan ni kalifaya ye an’u ka kumakan wεrε n’o ye ko panmuru fila tε don fÉrÉko kelen kÉnÉ an’u ka kumakan wεrε n’o ye ko Arabuw tε bali ka ko in ЛεmÉgÉya ta Arabu minu ni NabiЛumanЛa tun b’u cεla.

An’u ka kumakan laaban n’o ye ko jÉni de bε anw sama sama Muhamadu ka fanga nÉfε,k’a sÉrÉ anw y’a ka walijuw(ЛεmÉgÉw)ye an’a somÉgÉ(kÉlε)surunw, fÉ n’a kεra maa ye min bε a sinsinbere kε nkalon ye walima maa jurumitÉ, walima maa min binnen do halaki kÉnÉ”([44])?!!

Ni bεεlajεlen min ye ni ye o tε maa si kε ЛεmÉgÉ ye fÉ n’a kεra Banii Haashimukaw ye,n’a y’a sÉrÉ kira sÉmÉgÉw de ka kan n’a ye kεrεnkεrεnnenyala. Wa maa si t’u sama sama a nÉfε fÉ n’a kεra tÉnЛÉlkεla ye,wa maa si mankan n’a ye ni Banii Haashimukaw tε aini kira somÉgÉw kεrεnkεrεnnen ya la!!

Kurana Aaya min b’a fÉ ko kira k’a sÉmÉgÉ surumaw ladi ni Ala dÉni ye cidenЛa daminε na o kan tε maa si ma kurayishi kÉnÉ fÉ n’a kεra Bani Haashi-mukaw ye o Aaya ye ni ye.

]وانذر عشيرتك الاقربين[

O kÉrÉ ye ko I somÉgÉ surumaw sÉnsira ni Ala dÉn ni Ala ЛεsirnЛε ye([45])

Bani Haashimukaw de datukula Abuu TÉÉlibi ka dokoyÉrÉw kÉnÉ san saba kÉnÉ w’u ni maa si tun tε ЛÉgÉn fε fÉ n’a kεra MutÉlibi denw ye, unka kurayishi kÉnÉ kabiila wεrε si tun t’a la I n’a fÉ Tayimi kabiila ni Asiyi kabiila ni Umaya kabiila ni Makizuumu kabiila ni Zuhurata kabiila an’u n’a ЛÉgÉnna wεrεw, olu de farala ЛÉgÉn kan ka Muhamadu somÉgÉ surunw datuku Bani Haashimukaw ni MutÉlibi denw!!

Yala ni dogola mÉgÉ la wa, n’a y’a sÉrÉ nasuw dÉgola o tiki la?

Maa min ye sÉsÉli kε nasu nunu kan ani k’u ЛÉni ka bÉyi k’a fÉ n’a y’a sÉrÉ nasu nunu bε kira somÉgÉw(kÉlεw)yira,wali n’a bε kalifaya kibaroya de yira, o tun tε na dogo sahaababaw la Abada, w’a tun tε na dogo u ka jamakulu fana na o tuma na a ka kan,u k’u jÉ ni tiЛε in Лεfε,k’a fÉ ko tiЛε in dÉgÉla u la cogodi?!

Kira jogo Ali ka Alimaamiya laseli la mÉgÉw ma:

Kira (ki-so)tun bε Ali ka kalifaya labεn baara kε k’a waleya, k’a daminε cidenЛa daminε na a tun b’a bange mÉgÉw Лεna k’a fÉ k’a bεna Ali kε ЛεmÉgÉ ye tuma dÉw la, a tun b’a waleya k’a kuma fÉ,w’a tun b’a jεlen fÉ waati ni waati k’a bÉÉra Ala yÉrÉ an’a ka yamaroya.

K’a daminε cidenЛa daminε na, Ali lamÉna kira ka so kÉnÉ, a tun bε tuku kira nÉ fε in’a fÉ jaa bε tuku a tiki kÉ cogo min na,fÉ tuma min na kira cira Ali kεra maa fÉlÉ ye min limaaniyala a la an’a furumusÉ kadiija”([46])

Kira tun bε bÉ ka taa Haramu so kÉnÉ n’o ye Alikaaba ye, walasa ka seli Ali ni kadiija tun bε taa fε u fila tun bε seli a kÉ fε mÉgÉ dÉw Лεna,maa si tun tε dugukolo san fε min b’o seli ЛÉgÉnna kε n’olu tε… ([47]) Ali tun b’o donw mankutu a b’a fÉ:

(وقد علمتم موضعي من رسول - الله صلى الله عليه واله وسلم - بالقرابة القريبة و المنـزلة الخصيصة, وضعني في حجره وانا ولد, يضمني إلى صدره…وكان يمضغ الشيء ثم يلقمنيه, وما وجد لي كذبة فى قول, ولا خطلة في فعل…ولقدكنت اتبعه اتباع الفصيل اثر أمه يرفع لي في كل يوم من أخلاقه علما ويأمرني بالاقتداء, ولقد كان يجاور في كل سنة بحراء فأراه ولايراه غيري, ولم يجمع بيت واحد يومئذ في الإسلام غير رسول الله صلى الله عليه واله وسلم وخديجة وأنا ثالثهما أرى نور الوحي والرسالة واشم ريح النبوة… ) ([48])

O kÉrÉ ye ko aw ye ne jÉyÉrÉ dÉn kira yÉrÉ ni surunЛa surunЛa dan bεε ye, ani jÉyÉrÉÉrÉ kεrεn-kεrεnlen ye,a ye ne bila a ka so kÉnÉ k’a sÉrÉ ne ye denmisen ye, a tun bε ne d’a disi la, a tun bε fεn Лimi k’a fili ne da kÉnÉ wa ne ma nkalon tigε n ka kuma na wa ne ma tεrεntεrε(cεεnεni)kεwale la…ne tun bε tuku a nÉ fε in’a fÉ Baganden bε tuku a ba nÉ fε cogo min na, o don a tun bε ne yamarÉya k’a ladegε, w’a tun kεra san o san a bε taa Hirawu kulu la ne b’a ye maa wεrε si t’a ye ne kÉ o don y’a sÉrÉ so si ma don silamaya la fÉ n’a kεra kira ye (ki-so)ani kadiija, k’a sÉrÉ ne y’u sabana ye, ne tun bε wahayu(Alakacikan)nÉÉrÉ ye ani cidenЛa nÉÉrÉ wa n bε nabiЛumaЛa kasa sumu sumu” ([49]) don min na a y’a sÉmÉgÉw ladi(sonsira)a ye Ali ka ko kÉrÉta u cεla a y’a kεrεnkεrεn ni jÉyÉrÉ ye maa ta jεnЛÉgÉnya min na.

Don min na kira ye hijira (taali) kε ka taa Madiina a ye Ali suganti k’a ka si a ka gilan kan, o kÉ fε a ka kira ka kalifaw lase u tikiw ma, o kÉ fε a ye hijira kε ni muso tÉw ye minu tora kÉ fε Banii Haashimukaw la.

 O kÉ fε a y’a suganti ka kε a burankε ye a denmusÉw la hεεrεma furuli la min ye jiЛε bεε musow kuntigi” ([50]) ye tuma min na ni Abuubakari taara a maminεni Лini o kÉfε Umaru kira y’u fila lasegin! ([51]) a y’I kanto a denmuso ma:

(زوجتك اقدم امتي سلما وأكثرهم علما واعظمهم حلما)

Ne y’i furu mÉgÉ ma min fÉlÉ silaamayala ne ka mantow la ani min ka dÉni ka can ka tεmε u bεε kan ani min ka muЛu ka bon ka tεmε u bεε kan. ([52])

Kira ye balimaya don muhaajiruunaw ni AnisÉÉrÉw ni ЛÉgÉn cε, a ye Ali suganti a yεrε ye a y’I kanto Ali ma:

(أنت أخي فى الدنيا والآخرة) أو(أنت أخي وأنا أخوك) ([53])

O kÉrÉ ye ko E ye ne balimacε ye jiЛε ni lahara, walima a ko: E ye ne balimcε ye ne fana balimacε ye E ye Ala ka cibaa tun kεra (ki-so)cibaaw kuntigi ye ani Ala Лεsiranbaaw ЛεmÉgÉ ani Ala ka ciden,ЛÉgÉnna tε min na wa bonfεnЛÉgÉnЛabaa tun t’a la jonw na, ani Ali tun ye balima fila ye([54])

W’a ka kεlεw la, a ka darapo(jÉnjÉn) tun bε Ali de bolo (ki-so) ([55]) walima muhaajiruunaw ka darapo (jÉnjÉn) tun bε ale de bolo.

Kayibara kεlε la kira ye Abuubakari ci ni kεlε darapo ye (jÉnjÉn)a seginna k’a sÉrÉ a ma se sÉrÉ a kilala ka Umaru ci n’a ye o fana seginna k’a sÉrÉ a ma se sÉrÉ.kira ko (ki-so).

(لأعطين الراية رجلا يحب الله و رسوله, ويحبه الله ورسوله لا يخزيه الله أبدا, ولا يرجع حتى يفتح عليه)

O kÉrÉ ye ko:ne bεna kεlε darapo(jÉnjÉn) di cε dÉ ma a bε Ala n’a ka kira fε, wa Ala n’a ka kira fana b’a fε,Ala t’a bololankolobÉ Abada a tε segin f’a ka kayibara dayεlєn ni Ala ka jiЛε ye kira ye Ali weele a ye darapo(jÉnjÉn)d’a ma ka duwawu k’a ye. Dayεlenli kεra a bolo. ([56])

A bε kibaroya dÉw kÉnÉ k’ a ye Abuubakari ci a taara ni mÉgÉw ye se kεra u la fÉ a seginna kana kira ma a ye Umaru fana ci, se kεra o la ni mÉgÉw da ye fÉ o fana seginna kana kira feyi. ([57]) dÉw fana ka kuma na ko Umaru seginna a b’a ka mÉgÉw lasiran olu fana b’a lasiran. ([58])

Kira b’a fÉ(ki-so)a ka sahaabaw ma

(ان منكم من يقاتل على تأويل القرآن كما قاتلت على تنـزيله)

O kÉrÉ ye ko mÉgÉ b’aw la min bε kεlε kε kurana kÉrÉ yalamani nÉ fε in’a fÉ ne ye kεlε kε a jiginni nÉfε cogo min na u bεεlajεlen y’u yεrε lasu kira la bεε b’a fÉ ko ne wa? Wa Abuubakari ni Umaru tun b’o fÉbagaw la,kira ko: ayi ayi unka Ali do ([59])

Kira bε Abuubakari ci ni suuratu Baraa-atu(jεyali sura ye)ye ka taa heji la walasa a ka kε heji ЛεmÉgÉ ye o kÉ fε a ye Ali ci, a nÉ fε a ka ci in minε Abuubakari la Abuubakari ka segin kana kira ma(ki-so)a b’a fÉ ko:o tuma fεn de kεra nε na wa yaa kira?!

Kira b’a fÉ(ki-so)

(لا, ولكني أمرت ان لا يبلغ عني إلا أنا أو رجل مني) ([60])

Ko ayi ne yamaroyala ko maa si kana a lase fÉ ne yεrε, walima cε min bÉla ne na!

Soda Лεsinnen tun bε sahaaba dÉw bolo ka taa misiri ma kira k’u ma:

(سدوا هذه الأبواب الا باب علي)([61])

O kÉrÉ ye ko a ye da nunu bεε datuku fÉ n’a kεra Ali ka da ye.

Sahaabaw tun bε kira fε misiri kÉnÉ, tuma min na Ali dona u bÉÉra tuma min na u bÉÉra u ye ЛÉgÉn jalaki!u segin na,kira y’I kanto u ma (ki-so)

(والله ما أنا أدخلته وأخرجتكم, بل الله ادخله وأخرجكم) ([62])

O kÉrÉ ye ko:wa laahi ne bε n kali Ala la ne m’a ladon k’aw labÉ I k’a dÉn Ala de y’a ladon k’aw labÉ.

Kira ye Ali weele TÉÉyifa don na walasa ka fεrε n’a ye mÉgÉ dÉw ko: a ka fεrεli kuntaala jaЛana n’a faniciini(binaacε den)den ye, a y’I kanto u ma (ki-so)

(ما انا انتجيته ولكن الله انتجاه) ([63])

O kÉrÉ ye ko ne ma fεrεli kε ni Ali ye,Ala de ye fεrεli kε n’a ye.

Kira ka heji laaban na a ye Ali ni a yεrε jε a ka bagan fagata la,a ma maa si wεrε ni a jє a la, a ka sahaabaw la fÉ n’a kεra Ali ye, wa hali a ma a yεrε masuruЛa-mÉgÉw n’a jε,” ([64]) sahaabaw la (jεnЛÉgÉnw).

A dÉ fana ye ko kira ye kutuba lakodÉnnen kε Ali kunkan an’a sÉmÉgÉw kunkan (ki nε)gadiiru kumi yÉrÉ la a nasu tεmεna sisan.

Kira ye Ali kεrεnkεrεn ni jÉyÉrÉ ye a yεrε ka Лanamaya kuntaala kÉnÉ, o jÉyÉrÉ tε maa si bolo, a ye waati dÉ suganti sudugukila fε,a bεna a feyen su o su.” ([65]) (a ye Ali kεrεnkεrεn n’o ye)

Tuma min na Ala ka kumakan jiginna min b’a fÉ ko: (وأمر اهلك بالصلاة) ([66]) I ka sÉmÉgÉ yamaroya ni seli ye, kira tun kεra a bεna Ali ka da la tilegan o tilegan donk’o don seli waati la a b’a fÉ:

(الصلاة, رحمكم الله, إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت ويطهركم تطهيرا) ([67])

Ko seli waati sera(walima seli-seli)Ala ka hinε aw la, I k’a dÉn Ala b’a fε ka nÉgÉ lataa ka bÉ aw kan kira sÉmÉgÉw k’aw saniЛa saniЛa dan bεε la(sanuЛako Лuma na).

Tuma min na kira bε faatu a y’a ka ciЛε kεrεnkεrεn Ali ye k’a faniciini Abaasi toyi, Abaasi denw Лinikala o la, u ko:I k’a dÉn Ali de ye anw fÉlÉ ye ka tuku kira la, w’ale de ka nÉrÉna tun ka juku ka tεmε anw bεε kan.([68])

Wa ni ЛÉgÉnna ka can kÉsÉbε sahaabaw ye ni dÉn kira ka ЛanamaЛa kÉnÉ.

Ali sugantili DÉni sahaabaw fε:

Sahaabaw ye kira ka nasuw ni a taabolo mεn Ali sugantili kun kan (ki nε) k’a kε kalifa ye kεnε kan u y’o faamuya k’u miiri o la k’a kÉlÉsi kÉsÉbε f’a bangena sahaaba dÉw kumakan na, w’a bangera sahaaba wεrεw kumakan n’u kεwale la.

A bangena dÉw kumakan na u bε nata k’a fÉ ko ali Ali jÉgÉ kelen tun ka k’olu la,a kεrεnkεrεnna ni jÉgÉ minu ye, I n’a fÉ a dÉna ko Umaru bunu katÉÉbu ni Sa-adu Bunu AbiiWakaasi ani Abudulahi Bunu Umaru la cogo min na olu de ye nata kuma in fÉ”([69])

Wa maa wεrεw dÉna ni tukuli y’u la f’olu dÉna o waati la k’u y’a ka jamakulu ye k’olu tun bε weele ko Ali ka jamakulu.

Olu dÉ ye Abu Zari ni Amaaru ni Salimani ani Mikidaadi ye”([70])

Wa ali Muhaajiruunaw ni AnisÉÉruw si tε sika pew k’a fÉ ko Ali ye ko tiki ye kira kÉ fε(kisi b’a kan)” ([71])

Wa Abuubakari y’a denmuso kumakan mεn ni mankan k'ÉrÉtalen ye kira kuna a b’a fÉ:

(والله لقد علمت ان عليا احب اليك من ابي)

O kÉrÉ ye ko ne bε n kali Ala la ne y’a dÉn k’a fÉ Ali kanu k’a bon E yÉrÉ ka tєmє ne fa kan.Abuubakari y’a laЛini k’a bє tεgε d’a tulo kÉrÉ a y’i kanto yaa karisa denmuso ne Лє b’i la I bε k’I kan kÉrÉta kira kuna” ([72]) (ki-so)

Mu-aawiya Bunu Abii Sufiyaani ko a ka bataki dÉ kÉnÉ ka taa Muhamadu Bunu Abiibakari ma, o ye bataki ye min ni TÉbari y’o yira o kÉ fε a ko: ne y’a lakalili kÉn k’a bali k’a sabu kε ko dÉw ye,maa caama tε sÉn minu ma” ([73]) mu-aawiya ko Muhamadu Bunu Abuubakari ma:

(قدكنا وابوك معنا في حياة نبينا نرى حق ابن أبي طالب لازما لنا, وفضله مبرزا علينا)([74])

Ko anw ni an ka kira tun bε ЛÉgÉn fε k’a sÉrÉ E fa n’an bε Лugon fε, an tun bε Abii TÉÉlibi dencε ka hakε dÉn waajibi ye an kan, an tun b’a ka fusamaciya dÉn kεnε kan anw kan.

Umaru ye kuma min fÉ gadiiru kumi don na o lakodÉnnen do kÉsÉbε n’o ye ko:

(هنيئا لك يا ابن أبي طالب أصبحت مولى كل مؤمن و مؤمنة) ([75])

O kÉrÉ ye ko: E taarε taarε Abii TÉÉlibi dencε E kεra ne ka waliju ye-ЛεmÉgÉ-ani muuminu cεman n’a musoman bεε ka waliju ye(ЛεmÉgÉ).

A dÉna ko ni daЛε in n’o ye(waliju)ye o ma dÉn ni maa si ye sahaabaw la fÉ n’a kεra Ali ye hadiisa kulu dÉw cєla minu bÉlen do kira la, I n’a fÉ a tεmεna cogo min na sisan.

W’a nana kurana fana kÉnÉ tun:

]إنما وليكم الله ورسوله والذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة ويؤتون الزكاة وهم راكعون[ ([76])

O kÉrÉ ye ko:I k’a dÉn, aw ka waliju ye Ala n’a ka kira ye ani maa minu limaaniyala maa minu bє seli jÉ ka jaka di k’a sÉrÉ u bε ruku-u(birilen do seli la) la.

Aaluusi ko:hadiisa dÉna caama ko k’a jiginna Ali bunu Abii TÉÉlibi de kan([77]) k’a bÉlen b’a fε I n’a fÉ kurana korofÉlaw ka bεnkan do([78]) ani hadiisa dÉna jamakulu dÉw ([79])

Wa sahaabaw ni AnisÉÉruw tun bε ni bεε dÉn sanko a ka suruЛa kira la-kisi ni nεεma bε a n’a sÉmÉgÉw kan.

Muhamadu Bunu Abuubakari ka kumakan na a ka Bataki kÉnÉ ka taa Mu aawiya ma,a bε Ali mankutu (ki nε) a kÉnÉ a b’a fÉ:

(وهو وارث رسول الله صلى الله عليه واله وسلم ووصيه, وابو ولده, أول الناس له اتباعا وأقربهم به عهدا, يخبره بسره, ويطلعه على أمره) ([80])

O kÉrÉ ye ko: Ali de ye kira ciЛε tabaa ye (ki-so) a ka layidu tigi do, a bonsonw fa do,Ale de ye maaw la gale ye min tukula a la ale de ye maaw lasuruman ye kira ka layidu la,a b’a ka gindow f’a ye a b’a ka kow yira a la.

Abudulayi Bunu Abasi min ye mÉgÉw la dÉnibaa ye o fana b’a mankutu Mu-aawiya ye, a bє Ali weele ko kira ka kalifaw ЛεmÉgÉ([81]).

Hasani min ye kira mÉden ye a ye kutuba fÉlÉ kε a fa faatalen kÉ fε(Ali)a ko:

فذكر:(عليا خاتم الأوصياء) ([82])

Ali ye kalifaw laban ye (kÉtÉw laaban).

Kuzayima Bunu Saabitu min ye sereya fila tigi ye o fana b’a mankutu Aayisha ye,a b’a fÉ:

وصي رسول الله من دون أهله       وأنت على ما كان من ذاك شاهدة([83])

O kÉrÉ ye ko:kira y’a kεrεnkεrεn k’a kε kalifa ye a ka sÉmÉgÉw la, k’a sÉrÉ min kεra an’a kεra cogo min na E b’o kalama, w’e y’o seere ye.

A bε ni cogo la kalifaya jamu jara Ali kun(ki)sahaaba damadÉw fε minu ni fÉlen nunu fana tε kelen ye, i n’a fÉ Abu Zari gafaari ni Huzayifa Bunu Yamaani ni Amuru Bunu Humuku Kuzaayi ni Hujiri Bunu Adi Hijiru Kayiri (o fana bε f’a ma,) ani Abuu Hayisamu Bun Tayihaani, an’ olu ЛÉgÉnnaw.([84])

I n’a f’ u y’a dÉn k’a ye ЛεmÉgÉ ye cogo min na u y’a dÉn kira ka layidu tiki ye a b’o cogo la,tuma min na sereya fila tigi y’a jira a ka kuman tεmεnen kÉnÉ cogo min na,n’a ka seereya fila ye, ko Ali ye kira ka layidu tiki ye, a ma dan o ma a ye Aayisha kε o seere ye.

O tuma na ALI ka layidu tikiya jamu tε ko kura ye, in’a fÉ kalankεla dÉw y’a jira cogo min na minu Лinєna taariku sereyaw kÉ o kÉ fε u y’u yεrε ka hakilina sÉsÉli bin faamuyaw kan ani Taariku yεrε fana kan,u ye kalifa (wasiyu) miiri u hakili la k’o ye yahuudiyaw ka kuma gilannen ye,a bÉÉla u la ka taa silamaw feyi olu fana sÉnna o kuman ma”([85]) u ye ni kuma in nasira kε Abudulayi Bunu Sabayi ye min bisikiyalen do, o n’a ЛÉgÉnna wεrεw”([86]) ko walima ko shiiyaw ka kuman labεnnen do,Hishaamu Bunu Hakamu ye min daminε Hijira san(191)na n’a tun lakodÉnen tε ka kÉn o Лε,k’a sÉrÉ n’a ma kε Ibinu sabayi ka nasira ye, o n’a ЛÉgÉnnaw”([87]) payi ni nasu tεmεnenw, minu kÉlÉsila ka bÉ sahabaw la o kÉnnen do Hishaamu Bunu Hakamu bangeli Лε ni san bi seegin ЛÉgÉnna ye!

Pati sangana o tÉyi, ni ye fen ye sahaabaw ye min dÉn Ali kun kan wali sahaaba dÉw ye min dÉn Ali kun kan,ni Taariku y’o tanga u ye fÉ kana se bi don in ma!!

A dÉla,a bε fÉ ko kuma nunu bÉla kitaabu lasili minu kÉnÉ k’o ye shiya kitaabuw ye,k’a sÉrÉ shiiya ka hakε tε,u ka Taariku kura sebεn,o toyi ba,u ka hakє yєrє fana tє u k’u yerε ka Taariku kεrεnkεrεnnen sebε tun!

Unka yala,ni bε fÉ Ibinu Hajari Asikalaani ka gafe kÉnÉ wa?!.

Asikalaani kεtÉ ka sÉhiihu Bukaari walawalan a b’a sabati k’a fÉ ko siiyamÉgÉw tun bε kira ka layidu ta Ali ye,o hadiisa yalama yalamana u ni ЛÉgÉn cε, Aayisha bÉra o kalama,a y’I Лεsin o hadiisa in lakalili kεlεli ma n’a ka hadiisa ye min ni Bukaari y’o sabati.a b’a f’o hadiisa in na ko tuma min na ni saya jiginna kira kan k’a sÉrÉ a kunkolo bε ne woro fila kan, a kirina k’a sÉrÉ ka Лanatikε,a sÉrÉla k’a fÉ: ko: Ala, jεЛÉgon kÉrÉtalen do.

(اللهم الرفيق الاعلى)

Ko kira ka kumakan laaban kєra o ye.

Asikalaani,bε ka kuman minε ka bÉ Zahari la Zahari fana bε k’a minε ka bÉ dÉnibaa dÉw la,olu dÉ ye Uruwata Bunu Zubayiru ye:a kεra I n’a fÉ Aayisha ye yirali kε maa murutilenw ka kuman lakalelen na,n’a bε f’o maa murutilenw ma larabukan na ko (Rawaafiduw) ko kira (ki-so)ye layidu ta Ali ye kalifaya la,k’a k’a ka juruw sara.”([88])

Unka Asikalaani ni Zahari ani dÉniba jamakuluw tε se ka senpaara foyi ta ka silaamaya ЛεmÉgÉya (Ali ma-miya) ЛεЛini, sabu u ka kan ka senpara min ta, u bε n’a sÉrÉ u bolo lankolonЛala fen na min ni Aayisha ka hadiisa y’o kibaroya bila hadiisa kεnεmanw cεla minu bÉra kira yÉrÉ Ali kun kan!.

Seyida Umu Salima y’I kali ka Aayisha ka hadiisa fÉlen unkalintigiya, tuma min na n’a y’I kali k’a fÉ ko maaw laaban kira ka layidu la o ye Ali Bunu Abii TÉÉli-bi ye!a ko:

(والذي احلف به, ان كان علي لأقرب الناس عهدا برسول الله صلى الله عليه وآله وسلم عدنا رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم غداة بعد غداة يقول:جاء علي؟ مرارا, فجاء بعد, فخرجنا من البيت فقعدنا عند الباب وكنت من أدناهم إلى الباب, فأكب عليه علي, فجعل يساره ويناجيه, ثم قبض صلى الله عليه وآله وسلم من يومه ذاك وكان اقرب الناس به عهدا) ([89])

O kÉrÉ ye ko:ne ye n kale Ala la n’a y’a sÉrÉ Ali de ye maaw lasuruman ye kira ka layidu la (kisi ni nεεma ba n’a sÉmÉgÉw kan)anw taara bÉ kira ye (ki-so)tilegan dÉ fε selifana seli dÉ kÉ fe a y’i kanto:Ali nana wa?a y’o fÉ ka segin segin a kan, o kÉ fε Ali nana, anw bÉÉra so kÉnÉ an y’an siki soda la ne tun ka surun soda la ka tεmε u tÉw kan,Ali y’I kuru a kÉrÉ, a y’a daminε a b’a gindoЛÉgÉnЛa,a bε fεrε n’a ye,o kÉ fε a nin minεna a la(ki-so)o don kelen na Ali de tun ka suru kira ka layidu la ni mÉgÉ tÉw ye.

Sahaabaw tun bε ni dÉn ali ni Aayisha ma sÉn a ma, sÉhiihu Bukaari y’a ka Hadiisa ta,ka Umu Salima ta toyi, o min lakalicεw tun ka kεnε lakalili siratigε fε!

Umru Bunu Kataabu ni Ibinu Abasi ye baro min kε,o ye baro ye min bε Umu Salima ka kuman in kÉrÉ bange.

O barow dÉlakelen ye:Umaru ba yira k’a fÉ k’a bε Umu Salima ka kuma in kalama,a b’a fÉ ko:

(لقد كان النبي يربع فى أمره وقتا ما, ولقد أراد فى مرضه ان يصرح باسمه فمنعت من ذلك, إشفاقا وحيطة على الإسلام! ورب هذه البنية لا تجتمع عليه قريش أبدا).

O kÉrÉ ye ko: kira tun kεra a b’a siki n’a ka ko in ye waati kÉnÉ,a y’a laЛini a ka bana waati la k’a b’ a ka kalifa tÉgÉ fÉ,ne y’a bali o la hinε ni silaamaya tangali kama, ne ye n kali Ala la a dÉ la ni sira min ye ni ye ni ne y’o ta, kurayishikaw tε sÉn o ma Abada.

Unka Ibinu Abasi b’a gεleya k’a fÉ ko kira(ki-so)a ye nasu kε Ali kan k’a kε kalifa ye,k’a y’o fana mε Ali yεrε ni Abaasi la.”(1)

Kuma wεrε la Umaru bε kurayishikaw ka laЛini gεlεya,a b’a fÉ:

(كرهت قريش ان تجتمع فيكم النبوة والخلافة فتجخفوا جخفا, فنظرت قريش لنفسها فاختارت!!)([90])

O kÉrÉ ye ko:kurayishikaw, ne y’a kÉn nabiЛu-maЛa ni kalifaya ka kε kuriyishi kÉnÉ walasa u kana yaada, yaada la min ka jugun,kurayishikaw yεrε ye lajεli kε,ka sugantili kε!!

Unka Ibinu Abasi bε dankari Umaru ka ni dalilu in na, a kεlen kÉ k’a ka dankari minε ka kε kurana Aaya ye,ni siЛa in na,a b’a fÉ:

أما قولك:كرهت قريش! فان الله تعالى قال لقوم:]ذلك بأنهم كرهوا ما انزل الله فاحبط أعمالهم[([91])

O kÉrÉ ye ko: I ka kuma fÉlen, k’i y’a kÉn ko nabiЛuma Лa ni kalifaya ka jε kurayishi kÉnÉ,o tε tiЛa ye,sabu Ala ko maa dÉw ma(aka se kÉrÉtalen do) u y’u ban Ala ka kiri jiginnen ma a fana y’u ka baaraw bεε ciЛε.

An’I ka kuman min b’a fÉ ko: anw(انا كنا نجخف!)

Tun bε yaada, n’a y’aasÉrÉ an tun bε yaadani kali-ifaya ye an tun na yaada ni somÉgÉ suruЛa ye fÉlÉ, unka anw ye mÉgÉw ye an jogo pεrεnlen do ka bÉ kira jogo la(ki-so)Ala y’a fÉ ale min ma a ka se korÉtalen do,ko I k’a dÉn E bε jogo lahÉrÉmaba kan.

]وانك لعلى خلق عظيم[([92])

An’a kotun:

]واخفض جناحك لمن اتبعك من المؤمنين[([93])

I k’I kamankun jigin mÉgÉ ye min ye I labato ani maa minu tukula I nÉÉfε muuminuw la, an’I ka kuma min b’a fÉ ko kurayishikaw yεrε ye sugantili kε o fana tε tiЛε ye sabu Ala ko a ka se kÉrÉtalen do.

]وربك يخلق ما يشاء ويختار ما كان لهم الخيرة[([94])

O kÉro ye ko I dabaama bε fεn dan min y’a diya,a bε fєn suganti u ye fεn min n’u sago b’o la.(hεεrε).

Yaa muuminuw ЛεmÉgÉ i y’a dÉn sisan ko Ala ye sugantili kε a ka danfεnw la maa min y’a yεrε ja,n’a y’a sÉrÉ kurayishikaw tun ye lajεli sawaaba sÉrÉ,u tun na bεnseman sÉrÉ!!.

Ni baro in bÉra kitaabu lasili minu kÉnÉ u nafa ka bon kÉsÉbε([95])

Ni de ye nasu ka lajεli ye kalifaya hukumu kÉnÉ min dafalen do

]وربك يخلق ما يشاء ويختار ما كان لهم الخيرة[

Ala bε fεn dan min y’a jiya a bε sugantili kε a ka danfεnw na kalifako la a ye maa min suganti o de y’a jiya,w’o y’aw sago ye.

Wa baro jan min beyi ni Usumaani y’o munu munu a ka kalifaya waati la ka kafo Ibinu Abaasi ma o bε ni kalifako in bangε kεnε kan kosÉbε,sabu Usumanu b’a ka kuma laban dafa n’a fÉli ye ko:

(ولقد علمت ان الامر لكم ولكن قومكم دفعوكم عنه واختزلوه دونكم)

Ne y’a dÉn k’a fÉ ko ni kalifako in ye aw ta ye, unka aw yεrε ka mÉgÉw y’aw digi ka b’a Лinini kan, maa wεrεw fana y’a bÉsi aw la, k’aw to:

Ibinu Abasi ye ni kÉrÉ gεlεya a ka jaabi kÉnÉ a y’a sababu fÉ,i n’a fÉ a yεrε Лε b’a la cogo min na,a Лε b’a la k’a fÉ ko kalifako in ma kε dogo si la tun, Usumaani tε min kalama a b’a fÉ:

(أما صرف قومنا عنا الامر فعن حسد قد والله عرفته)([96])

Ko I ka kuma in min b’a fÉ ko anw ka mÉgÉw ye kalifako yalama ka bÉ anw kan,o ma kε dÉwεrε la ni haasidiya tε, un ye n kali Ala la E yεrε b’o kalama.

Ni bεlajεlen n’a ЛÉgÉnna caama sahaabaw y’o dÉn, Taariku fana y’a tanga kira sÉmÉgÉw ye sahaabaw kan!

O tuma na a bεnna kumabaa ye o k’a fÉ ko:kira faatora waati min na, silaam caaman tun bε Ali Bunu Abi TÉÉlibi fanfε an’a jεЛÉgÉnw,sabu kira tun ye ALI ka taabolo kuntigi ye”([97])

Muhaajiruunaw ni AnisÉÉruw si ma sika few k’a fÉ ko Ali de ye ko in tiki ye kira kÉ fε(ki-so).

Ali ka hadisa Nasu (kolojε):

A bangelen do kÉsÉbε kalifaya dakun kalanto Taariku kÉnÉ k’a fÉ ko Ali ka bangεli n’a ka taamasiЛε yira ka can hadiisaw kÉnÉ min b’a ka sugantili yira,ka kε kira ka kalifa ye Ala fε, kira faatolen kÉ fε,(ki-so)nasu kεra a kan n’atÉgÉ ye.

A ka kumaw b’a ka kalifaya sinsinli yira kira kÉ fε k’a sÉrÉ n’a ma ke ni danfara jan ye wa kalifaya yalamani ka taa mÉgÉ wεrεw fε k’a sÉrÉ n’a ma kε ni tiЛε ye,o kεra nÉbila ni dankari(dansago)ye,I k’a dÉn Ali ka kumkanw kÉrÉw bangelen do o ЛεfÉli la.I n’a fÉ an bε n’a ye cogo min na.

Ali kelen ka hakε La

Ali de ye kira ka hadiisaw lasegin ka na hakili la,a b’a ka hakε bangen kalifako la, a tε sÉsÉlibaa sÉrÉ, jεn tun ma kε ni kira ka hadiisa lakaleli ye kalifaw ka waati la,u ye maaw bali hadiisa yεrε fÉli la,fÉ ni min kεra farida dÉ kan n’u b’a fε ka kiti Лini n’o ye walima bato bolofaraw:

1-I k’a dÉn maaw farala ЛÉgÉn kan a ka kalifaya waati la,a ye kutuba kε u cεla min lakodÉnen do kÉsÉbε,a bε kira ka sahaabaw hakili kanda kutuba in kÉnÉ,a y’u Лiniga ko jÉni ye ni kuma in mεn kira la gadiiru kumi yÉrÉ la, a bε ka kutuba kε,a b’afÉ:

(من كنت مولاه فعلي مولاه)

O kÉrÉ ye ko:ni nε kεra maa min ka waliju ye (ЛεmÉgÉ)Ali y’o ka waliju ye (ЛεmÉgÉ)ni maa min kÉni ye ni mεn kira la, o ka wili k’a seereya!”([98])

2-Ali de ye hadiisa dÉwεrε cεrin kura ye a b’o Лεsin Abuubakari ni Umaru ma kεrεnkεrεnnenya la,sabu kira ye kibaroya kε ko a ka sahaaba dÉw bε na kεlε kε a kÉ fε kurana kÉrÉ yalamani na I n’a fÉ ale yεrε ye kεlε kε(ki-so)a jiginni na, Abubakari y’a laЛini ale ka kε o ye kira m’a ka laЛini tiЛεtigiya,kira y’I kanto a ma ko:ayi Umaru fana y’a laЛini a yεrε ye o fana garisεgε ma Лa ka tεmε Abuubakari ta kan o kÉ fε kira ye laЛiniw bεε kÉtikε tuma min a y’u kibaroya ko Ali do maa wεrε si tε!([99])

Ni hadiisa nunu o n’a ЛÉgÉnna wεrεw, ali ni hadiisa nunu minεna ka bÉ mÉgÉ wεrε la,o n’a ta o ta,u minεni ka bÉ Ali la danfara b’o ni mÉgÉ wεrε ta cε,sabu a minεna Ali la ka bÉ kutuba kÉnÉ mÉgÉ caamaw cε la,maa si kelen ka hadiisa tε,wa maa kelen si ka hadiisa gilannen tε,wa ni bε Ali ka kalifaya sinsili gεlεman yira w’a b’a yira fana ko sahaabaw caaman tun bε ni kalama u fililen t’a ma!

3-Ali ye hakili lajigin kuraya ni fen ye min b’a ka hakε bange Abuubakari kan kεrεnkεrεnnenyala, waati min a ye maaw hakili lajigin ni suuratu Baraa-a minεni ye Abuubakari la!Nisaayi y’a lakali ni lakalisira kεnεma ye,a b’a minε ka bÉ Ali la:(ki-so)ko kira (ki-so)ye Abuubakari ci ni suuratu Baraa-a ye ka taa Makankaw ma, o kÉ fε a ye Ali tuku a nÉ fε a y’I kanto Ali ma: ko:

خذ الكتاب فامض به إلى أهل مكة

Bataki in minε ka taa n’a ye makankaw ma Ali ko:ne kunna Abuubakari la, un ye Bataki minε a la,Abuubalari seginna k’a sÉrÉ a kun suulilen do a y’I kanto: yaa Ala ka ciden, yala fεn jiginna ne kan wa? Kira ko:

 (لا, إني أمرت ان ابلغه أو رجل من أهل بيتي)([100])

Ayi, ne yamaroyala n k’a lase,walima cε k’a lase min bÉÉra ne ka somÉgÉw la.

Wa ni hadiisa kelen o kelen ni hadiisa nunu na, o bε ЛÉnini kε mÉgÉ,la min b’a fÉ ko Ali ma foyi Лini a hakε la kalifaya hukumu kÉnÉ!ni min filε ni ye tuma min na an bε don kutuba in kÉnÉ,an kεlen kÉ ka cogobali kє Nahaju Balaaga kÉnÉ.

4-O ye Ali ka kutuba ye min tÉgÉ ye ko:kutuba shakishakiya damakasi kutuba o kutuba min ni tuma o tuma dÉ bε fara mÉgÉw ka danaЛa kan ka taga,a fan fε([101]) o ye Ali ka kumakan lakodÉnnenba ye min n’o bangelen do kÉsÉbε a ka kalifaya sinsinni la:kutuba shakishakiya file ni ye

(اما والله لقد تقمصها فلان, وانه ليعلم ان محلي منها محل القطب من الرحى, ينحدر عني السيل, ولا يرقى إلي الطير)

O kÉrÉ ye ko wa laahi n ye n kali Ala la,karisa ye kalifaya fini don,k’a sÉrÉ a b’a dÉn tayi ko ne jÉyÉrÉ kalifaya la,o ye wuguden jÉyÉrÉ ye wuguba kan ji bε woyo (jigin) ka bÉn na,unka kÉnÉ tε yelen na..

فسدلت دونها ثوباً, وطويت عنها كشحا, وطفقت ارتئي بين ان أصول بيد جذاء, أو اصبر على طخية عمياء!…فرأيت ان الصبر على هاتا احجى, فصبرت وفي العين قذى وفي الحلق شجا أرى تراثي نهبا!)

O fana kÉrÉ ye ko:un ye fini wεrε don k’a toyi,un ye n kuru ka b’a ma pew,un y’a daminε n bε miri:yala ka bolo sinsinlen lase kalifaya in ma wa?walima n ka sabali fili fiyenlen kan wa!ne y’a ye n ka sabali kalifaya in toli kan, o de suturalen do,un sabalila k’a sÉrÉ kuruji bε n Лε kÉnÉ,kunaya bε un gÉnÉÉ kÉnÉ ne Лεbε n ka ciЛε taatÉ la ni bÉsili ye,

حتى مضى الاول لسبيله,فادلى بها الى فلان بعده فيا عجبا! هو يستقيلها في حياته, اذ عقدها لاخر بعد وفاته! لشد ما تشطرا ضرعيها.

O kÉrÉ ye ko fÉ kalifa fÉlÉ tεmεnna a ka sira fε,a ye karisa yira ka k’a ka kalifa ye, a yεrε kÉ fε.ni ye kabako ye !k’a sÉrÉ a yεrε tun b’a fosila ka bÉ kalifaya la a ka Лanamaya waati la,a tilala k’a siri maa wεrε la, a faatolen kÉ fε !u fila disi fεrεla ni kalifaya ye
-Abuubakari ni Umaru-

فصبرت على طول المدة, وشدةالمحنة…حتى اذا مضى لسبيله جعلها في جماعة زعم اني احدهم! فيالله وللشورى متى اعترض الريب فيّ مع الاول منهم حتى صرت اقرن الى هذه النظائر؟!!.

Ne sabalila waati kuntaalajan kÉrÉ a n’u ka ko kєta jukumaw fÉ tuma min na a tєmєna a ka sira fє ni saya ye-Umaru-a ye kalifaya bila jamakulu cє la a y’a bisikiya ko ne y’olu dÉ ye,EE kabako yÉrÉ jam bє Ala ye,ka bÉ ЛÉgÉnlajε ma (ЛÉgÉnЛε) waati jumε sikana gulonna nε na,ka kafo u fÉlÉ ma fÉ ne taara laban,un bε suma ka taa ni hakilina nunu ЛÉgÉnna ma,

O tumana Abuubakari fana tun b’a dÉn ko Ali jÉyÉrÉ kalifaya la o b’I n’a fÉ wuguden wugoba kan!!

Ni kibaroya kÉni bε bange a dan bεε la ni maa min ye miirina sanuma ta kalifaya kεcoko la miirina min ni Taariku y’o gilan,in’a fÉ an Л’a daminε ye u bana Ali la, I n’a fÉ u bana a ka kuma ma cogo min na kalifaya kan,wa sani o cε u bana kira ka hadiisa dÉw ma minu bε kalifaya sanuya!

Unka tiЛε yεrε bεε ye n’i ye, Taariku hakilina nunu jateminε ka sÉn u ma I tε tiЛε fÉyi sÉrÉ i bolo kalifaya hukumu (kiti) kÉnÉ.

Taariku ma Ali ka kuma si lamε!!Taariku de ye sabatili kε ni fεn ye sika tε min na,n’o ye ko Ali ma sÉn ka wotε kε Abuubakari ye Abada fÉ kalo wÉÉrÉ kÉ fε Abuubakari y’a kulo geren ka bÉ daliluyaw mεnni ma Ali la,ni waati mεnen bεlajεlen kÉnÉ.

Kuma dÉw bε ЛÉgÉn sÉsÉ Taariku kÉnÉ, Taariku kalanna si ma o sÉsÉli kÉlÉsi, cogo jumє na Abuuba-kari ni Umaru b’u yεrε lebu fÉ k’a sÉrÉ olu de ye hakilina nunu bila Taariku kÉnÉ an’u ka Лεyεlen sira u y’o fana bila Taaruku kÉnÉ.!?

5-Ali ka kuma dÉ kÉnÉ shuura kεlen kÉ fε, (ЛÉgÉnlajε) u kεlen k’a laЛini ka wotε Usumaani ye:

(لقد علمتم أني أحق بها من غيري, ووالله لأسلمن ما سلمت أمور المسلمين ولم يكن فيها جور إلا علي خاصة, التماسا لاجر ذلك وفضله, وزهدا في ما تنافستموه من زخرفه وزبرجه)([102])

O kÉrÉ ye ko,aw y’a dÉn ko ne ka kan n’a ye ka tεmε mÉgÉ wεrε kan wa ne bε n kali Ala la ne na fen minε fen min kisila silamaw ka kow la-kalifaya-k’a sÉrÉ tÉnЛÉli ma kε maa si kan fÉ ne kelen kεrεkεrεnnenЛa- na, k’a sÉrÉ n b’o sara n’o fusamatiya Лini, un bε n yεrε minε ka bÉ fεn na aw bε samasama min nÉ fε jiЛε bεnjakow n’a masiriw la.

(وقد قال قائل:انك على هذا الامر يابن ابي طالب لحريص فقلت:بل انتم والله لاحرص وابعد, وانا اخص واقرب, وانما طلبت حقا لي, وانتم تحولون بيني وبينه, وتضربون وجهي دونه! فلماقرعته بالحجة في الملا الحاضرين هب كانه بهت لايدري ما يجيبني به)([103])

Ko mÉgÉ dÉ y’a kanto ko: Abuu TÉÉlibi dencε I k’a dÉn I nÉrÉlen do ko in na kÉle kÉle-kalifaya-ne ko:un Лε n kali Ala la aw de nÉrÉlen do a la,k’a sÉrÉ a yÉrÉ ka jan aw la, wa ne ka kan n’a ye, un ka surun a la ka tεmε aw kan,i k’a dÉn ne ye n ka hakε de Лini, aw bε k’aw banamini n n’a cε,aw bε ka n Лεda bukÉ jamakuluw cεla,dalilu nunu cira,I n’a fÉ fiЛε, a t’a dÉn a bε n jaabi ni min ye.

A fÉbaga n’a ma kε Saadu Bunu Abii wakasi ye shuura don na, In’a fÉ sunamÉgÉw y’a fÉ cogo min na,walima Abuu Ubayidata Sakiifa don kÉ fε in’a fÉ shiiyaw y’a fÉ cogo min na.a mana k’a fεn o fεn ye, ni kuma in kÉni lakodÉnnen do, mÉgÉw bεε b’a lakali, I n’a fÉ sunamÉgÉ Mu-utazili b’a fÉ cogo min na n’o ye Ibinu Abii Hadiidu ye.([104])

(اللهم اني استعديك على قريش ومن اعانهم, فانهم قطعوا رحمي, وصغروا 7-عظيم منـزلتي, واجمعوا على منازعتي امرا هو لي ثم قالوا: الا ان في الحق ان تاخذه وفي الحق ان تتركه)([105])

Ala ne b’a Лini E fε I ka kε kurayishi jukuyabaa ye,ani maa min ye kurayishi demε,I k’a dÉn u ye ne ka sinji tikε, u ye n jÉyÉrÉ dÉgÉya, u kafola n samasamali kama fεn nÉ fε min ye ne ta ye, o kÉ fε u ko:tiЛε do i k’a dÉn a bε tiЛε na I k’o minε a bε tiЛε la tun I k’o toyi.

(اما بعد:…فانه لما قبض الله نبيه صلى الله عليه وآله وسلم قلنا: نحن اهله 8-  وورثته وعترته واولياؤه دون الناس, لا ينازعنا سلطانه احد ولا يطمع في حقناطامع, اذ انبرى لنا قومنا فغصبونا سلطان نبينا فصارت الامرة لغيرنا).

O tεmεnen kÉ fε, I k’a dÉn tuma min na kira faatola anw ko:an y’a ka sÉmÉgÉw n’a tiЛεtabaaw ye,anw y’a sÉmÉgÉw ye an’a ka walijuw(ЛεmÉgÉ)ka tεmε mÉgÉ tÉw kan,maa t’an sama sama a ka hakε nÉ fε, an ka mÉgÉw bangela an kan, ka kalifaya bÉsi an na, n’o ye kira ka fanga ye, mara kεra maa wεrε ta ye, min n’anw tε kelen ye.

Ni y’a ka kutuba daminε ye Madiina duku nÉÉrÉma in kÉnÉ a ka mara kunfÉlÉ la, unka a ka mara ma tεmε kalo kelen kan.”([106])

Kira sÉmÉgÉw la:

I n’a fÉ a bangela walanda tεmεnεnw la cogo min na,an Л’an sinsin Ali kelen ka hakε ЛεfÉli kan, unka yan,an bε n’a sinsin hadiisa kulu wεrεw fÉli kan minu bε kira ka sÉmÉgÉw bεε ka hakεw kofo:

1- (لايقاس بآل محمد صلى الله عليه وآله وسلم من هذه الأمة أحد…هم اساس الدين وعماد اليقين… ولهم خصائص حق الولاية وفيهم الوصية والوراثة… )([107])

O kÉrÉ ye ko maasi ni kira somÉgÉw tε suma (ki nε so) ni Maantow la,olu de ye diinε jÉsenw ye, olu de ye diinε danganiya ntulomaw ye,walijuya (ЛεmÉgÉya) hakε jogow b’u la,kira ka layidu tiki kalifaya la a n’a ka ciЛε tiki b’u la.

Walijuya (ЛεmÉgÉya) hakε fÉlen kÉ fε,ni fana ye yÉrÉ wεrε natÉ ye,min bε kira ka layidu tiki yira kεnε kan,walima a b’a yira ni taamasiЛε ye.”([108]) o kÉ fε o ye yÉrÉ ye, min bε kira ka layidu yira kεnε kan ka taa ale Ali yεrε ma, an’a somÉgÉw, ka tεmε a ЛÉgÉnna wεrε kan,unka o n’a ta o ta,DÉkÉtÉrÉ Muhamadu Amaara bε Ali ka kumakan nunu yÉrÉ janЛa tiЛε la,walima a Лinεna kεlenw kÉ Taariku kÉnÉ,unka a ye ni kε walasa k’a fÉ ko:anw tε Ali ka kuma n’a ka bataki nunu sÉrÉ a ka kutuba kÉnÉ-minu ni Nahaju Balaaga y’u fara ЛÉgÉn kan ni mankutu nunu ye ni cogo in na!.

Ni bεε kun ye walasa, a ka se ka kumakan demε min tεmε na, tuma min na u ye “wasiyu”n’o ye kira ka layidu tiki ye,k’o danbeya ka taa shiyamÉgÉw ma, k’olu de y’a gilan. wasiyu ni bε kira ka hadiisa dÉ de kÉnÉ, n’o ye

(انت اخي ووصيي)

Ko E ye ne balimacε ye ani n ka layidu tigi.u ko shiyaw ye(wasiyu)falen waziiru la,”([109]) waziru kÉrÉ ye ko(minisiri)(dεmεbaa)wasiyu kÉrÉ ye ko”layidu tiki”k’a sÉrÉ ni hadiisa in ma lakodÉn sunamÉgÉw fε ni dÉwεrε ye fÉ n’a kεra”wasiyu”ye!”([110]) layidu tiki.

2- (ان الائمة من قريش, غرسوا في هذا البطن من هاشم لاتصلح على سواهم,

ولا تصلح الولاة من غيرهم)([111])

O kÉrÉ ye,i k’a dÉn kalifaw bε bÉ kurayishi kÉnÉ,u turula Banii Haashimu kÉnÉ, kurayishi kÉnÉ kalifaya tε bεn maa wεrε la n’u tε,marabagaw fana tε Лa maa wεrε la n’u tε.

I k’a dÉn an ye hadiisa kulu dÉw ye sisan hadiisa kεnεmaw la, minu ye Banii Haashimu sєkε sєkє ani hadiisa kuluw Taariku ko kεlenw na minu fana bε Bani Haashimu bila kurayishi Лє fє,walima kurayishi te se ka dalilu si kε kalifaya Лinini kama f’a k’a sÉrÉ Banii Haashimu ka kan n’o ye.

3 - (أين تذهبون؟!وأنى توفكون؟! والأعلام قائمة,والآيات واضحة والمنار منصوبة, فأين يتاه بكم؟! وكيف تعمهون وبينكم عترة نبيكم وهم أزمة الحق وأعلام الدين والسنة الصدق؟! فانزلوهم بأحسن منازل القران وردوهم ورودالهيم العطاش أيها الناس خذوها عن خاتم النبيين صلى الله عليه واله وسلم انه يموت من مات منا وليس بميت, ويبلى من بلى منا وليس ببال)([112])

O kÉrÉ ye ko,aw bε taa min?! aw bε sawaba sÉrÉ min?! k’a sÉrÉ taamasiЛεw jÉlen do,k’a sÉrÉ taama-siЛεw Bangelen do,k’a sÉrÉ TaamasiЛε fεεnsεlen do, o tuma aw fili yÉrÉ bε min?!

Muna aw bε tεmε n’aw kun ye k’a sÉrÉ aw ka kira somÉgÉw b’aw cεla,k’a sÉrÉ olu de ye tiЛε tigiw ye olu de ye diinε taamasiЛεw ye,olu de ye tiЛε nenkunw ye?!

A y’u jigin kurana jÉyÉrÉbaw la, a ka segin I n’a fÉ minÉgÉto bε taa ji nÉfε cogo min na.

Eeyi Adamadenw a ye kalifaya minε kira laaban bolo(ki-so)I k’a dÉn mÉgÉ bε sa anw na k’a sÉrÉ o tigi tε su ye, wa maa bε jarabi ni balawu ye anw na k’a sÉrÉ a ma balawu.

Ni ye bankojuku ni nimisaba ye mÉgÉw ma, minu ma tuku kira somÉgÉw kÉ k’a sÉrÉ daliluw bangelen do.

4 - (إنا سنخ أصلاب أصحاب السفينة, وكما نجا في هاتيك من نجا, ينجو في هذه من ينجو, ويل رهين لمن تخلف عنهم…وإني فيكم كالكهف لأهل الكهف, وإني فيكم باب حطة من دخل منه نجا ومن تخلف عنه هلك حجة من ذي الحجة في حجة الوداع: إني تركت بين أظهركم ما ان تمسكتم به لن تضلوا بعدى أبدا:كتاب الله وعنزتي أهل بيتي)([113])

O kÉrÉ ye ko: I k’a dÉn anw ye Nuuhun ka batÉn (kunu) kÉnÉ mÉgÉw bÉkolo ye,olu kisila cogo min na ka bÉ tÉli ma ji pÉyilen na,a b’o cogola kira somÉgÉw ka batÉn (kunu) fana kÉnÉ maa bε kisi maa min ye kisi Лini ni donni ye u ka batÉn(kunu)kÉnÉ, bÉnε cεjuku bε mÉgÉ ye mÉgÉ min fÉnna baton(kunu) donni kÉ,…aw k’a dÉn ne bε aw cεla in’afÉ kuluwokÉnÉ mÉgÉw ka kulu, ne bε I n’a fÉ tanga bonda, ni maa min dona n kÉnÉ o kisila, ni maa min fÉnna a kÉ o tigi halakila, ne ye dalilutiki ye ka bÉ dalilutiki yÉrÉ hiji kalo la hiji laban na, kira k’o don na: ne ye fεn bila aw bolo,n’a y’o minε k’aw banban o ma aw tε fili Abada ne kÉ fε:Ala ka kitaabu ani n ka kÉlε, minu ye n sÉmÉgÉw ye,

5 ـ (انظروا أهل بيت نبيكم, فألزموا سمتهم, واتبعوا أثرهم,فلن يخرجوكم من هدى,ولن يعيدوكم في ردى…فان لبدوا فالبدوا,وان نهضوا فانهضوا…ولا تسبقونهم فتضلوا ولا تتأخروا عنهم فتهلكوا)([114])

O kÉrÉ ye ko:a ye kira somÉgÉw lajε,a ye tuku utaafan kÉ,a y’u nÉw matarafa,u tεna aw bÉ kandan sira kan,w’u tε n’ aw lasegin halaki la, n’u y’u jÉ a y’aw jÉ, wa n’u kununa a ye kunu, aw kana bila u Лε aw ka fili, aw kana t’u kÉ fε aw ka halaki.

6 - (الم اعمل فيكم بالثقل الاكبر واترك فيكم الثقل الاصغر؟!)([115])

O kÉrÉ ye ko:a fÉ ne ma baara kε aw cεla ni fεn girima belebeleba ye,ka sÉrÉ ka fen girima fitiini t’ aw cεla?!

Fen girima belebeba, o ye kurana ye,fitini ye Hasani ni Husayini ye (ki-so) .

7 - المهدي منا أهل البيت يصلحه الله في ليلة([116])

Ko: Mahdi bε bÉ anw na kira somÉgÉw Ala b’a labεn su kelen kÉnÉ Musinadu Ahamadu, n’a minεni ye ka bÉ Ali la(ki-so).

8 - (المهدي منا من ولد فاطمة)([117])

Mahadi ye anw dÉ ye Fatumata denw dÉ do Suyuuti ka gafe a minεna ka bÉ Ali la(kisi b’a ye).

Ali ka kumakanw kilala ni cogo in na,min ni kira ka hadiisaw bÉra ЛÉgÉn fε,walima a kÉrÉw n’a bε tali kε ЛÉgÉn na,an’a bε Taariku ko kεlenw mankutu a bεlebeleba n’a fitiini.

Danganiya Ali ka hakε la,o lasuruЛalen:

 Ni dalilu caaman nunu,ni maa min y’a lajε ji ЛamajÉlen na,o tiki tε sika si sÉrÉ Ali ka hakε la kalifaya hukumu kÉnÉ…

TiЛa Лinina bεεlajεlen daganiЛana Ali ka kalifaya la,k’a sabu kε a jÉyÉrÉ jÉnjÉn ye kira yÉrÉ(ki-so)a n’a ka Лanamaya kÉnÉnajεεlen ye silamaya Baara la,Ali de tun kεra ten…I k’a dÉn a tun kεra kira ka Лanamaya waati la,a tun b’a fÉ ko:Ala ko:

]افان مات أو قتل انقلبتم على أعقابكم[([118])

O kÉrÉ ye ko:a fÉ ni kira faatola walima n’a fagala aw bε yalama ka taa aw sen tÉntÉnw kan.wa laahi n bε kali Ala la an tε segin an sen tÉntÉnw kan an kandalen kÉ fε Ala fε,wa laahi n bε kali Al la, ni kira faatora walima a fagala ne bε fagali kε fεn nÉfε, a ye kεle kε min nÉfε, fÉ ka taa s’a saya ma,wa laahi ne y’a balimacε ye ne y’a ka waliju (ЛεmÉgÉ) ye,ne y’a faniciini den ye, ne y’a ka dÉni ciЛεtabaa ye,jÉni ka kan n’a ye ka tεmε ne kan.”([119])?!

Unka a y’a laЛini tiЛε yεrε la, maaw fana tun b’a Лinina w’u tun t’a dan a Лinini na.”( ([120]