NASU (Kolojє kurana Aaya ni Hadiisa)

Nasuko (kurana kolo walima hadisa) waajibili nabiЛuma ni kalifa ni ЛÉgÉn cє:

ЛÉgon sama sama tє kalifa sikili la ni nasu ye, ЛєmÉgÉ fÉlÉ ka nasu kє(kolojє) mÉgÉ ye min bєna a kÉfє, wa ЛÉgÉn sama sama tє nasu in waleyali la, sabu Ala ka waliju de ka kan ni kalifaya ye, sabu kalifa fÉlÉ de ka sugantili bє sinsin, w’o tє jÉ ko ferekelen ЛanabÉbaaw ka jiЛє kan. ([1])

Sugantili tora kalifa bolo siran koson fitinє mankan wilili ЛєsiraЛє koson mÉgÉw fє ani mantow murutili ЛєsiranЛє kama.

O de la, sahaaba dÉw tun bє segin Umaru feyen o b’a Лini a f є a ka nasu kє mÉgÉ kan mÉgÉ min bєna kє kalifa ye a kÉfє”([2]) Kabako, muna nabiЛuma(ki-so) tє kє mÉgÉ ye min ka kan ni miiri ye kalifa sugantili la ka tєmє mÉgÉ wєrє kan, ani nafan min b’o la ka k’o kÉlÉsibaa ye ka tєmє maa wєrє kan?!

I k’a dÉn ni ye hinє labennen ye sika tє min na few a fÉ hinε dafalen n’a cεЛuma tε, ka mantow yÉrÉ jaЛa ka bÉ fÉngÉnЛÉgÉnЛa na?

A y’a ka mantow tanu k’I sinsin u tankali kan

(عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمؤمنين رؤوف رحيم)"([3])

O kÉrÉ ye ko: fєn min hami b’aw la, o hami ka bon kira yÉrÉ w’ale de ye maa limaniyalenw kÉlÉsibaa ye, wa nÉgÉyabaa ni hinєbaa do.

Tukuni kira (ki-so) a tun b’a dÉn k’a fÉ kÉ an tena nabiЛuma wєrє makÉnÉ a yєrє kÉfє min b’an ka kow labєn cibaa k Éfє!

I bunu Hazimu ye yeli kє o la a y’a laЛini ka baara kє ka bєn n’o ye a y’I kanto ko: an ye ЛєmÉgÉ sikili kєcogo sÉrÉ, a bє Лa ni sira dÉw ye: afÉlo n’a kєnєman n’a fusamati, o ye ЛєmÉgÉ salen ka lahidu ta maa ye, a bє min suganti k’o kє ЛєmÉgÉ ye, a kÉ fє o kєєra a kєnєma wati la o walima a ka saya tuma na I n’a fÉ kira y’a kє cogo min na (ki-so) Abuubakari ye, ani Abuubakari y’a kє cogo min na Umaru fana ye, I n’a fÉ Sulayiman Bunu Abudul Maliki y’a kє cogo min na Umaru Bunu Abuduli Aziizi ye.

A ko wa ni de ye sira ye an bє min suganti ka ban a tÉw ma, k’a sabu kє fÉlÉ in, ЛєmÉgÉ sikili kєcogo Лuma b’o la wa silamaya ni silamaw ka ko labєnko Лuma b’a la, ani fєn o fєn bєna ni fitnє ni fÉngÉn-ЛÉgÉnЛa ye, o kunbє cogo bє fÉlÉ in na , unka tÉ nunu adamadenw bє to ЛamajÉbaliya (kolangÉlon) la, o la kow bє cєrin wa nataw bє dayєlєn”([4]).

I k’a dÉn Ibinu Hazimu ye kolosili kє hakilina tєmєnenw la fili dÉw la, min ka can ni kelen ye, a ye kekuya dÉ banke min n’a y’a laЛini ka tiЛє woloma ka bÉ hakilina tєmєnenw na, unka diinє tє taa minu ko a y’o Лagami diinє hakilinakow ni adamadenyakow la w’a ye kєnєkanko kєlenw Лaganmi tєmєlenw la, walasa a ka se ka bÉ ni sira ye min ni sÉn bє k’o ma kosÉbє.

Adamdenw toli gaansan k’a sÉrÉ ko ЛєmÉgÉ t’u bolo min bє kє kalifa ye dÉyin kÉfє, mÉgÉw bє to ЛamajÉbaliya la, u ka kow bєє bє jєєnsєn, wa nataw bє dayєlen kalifaya nÉfє sika si t’o la, wa ni de ye fєn ye kira(ki-so) ka kan ka min dÉn k’I tєliya ka t’o gilanni ma  ali n’a y’a sÉrÉ a bє bana gilan kan min n’a bє faato o la kalifa sugantili siratigє in na o bєna saganЛÉgÉnyata kє ЛєmÉgÉya tukuli la, ani silamaya baaraw labєni ni silaamaya kow fana labєni na.

N’a y’a sÉrÉ Abubakari ye ni hakili sÉrÉ ka mÉgÉ suganti maa min bєna a kÉfє, n’a y’a sÉrÉ Umaru fana y’o hakilina sÉrÉ ani Sulayimani Bunu Abuduli Maliki fana y’o hakilina sÉrÉ, o tumana an bє kira (ki-so) bisikiya cokodi k’a fÉ k’a Лinєna kalifa sugantili ko?!

Ni ye ko kєlen sєbє ye min sera ka kє sira kelen pe ye kalifa sikiko hakilina ЛanabÉli la, in’a fÉ ko kєlenw b’o jira cogo min na kira faatolen kÉfє (ki-so) o ЛanabÉli sira ma kє dÉwєrє ye, fÉ n’a kєra kira ka sugatili ye Abubakari kan ni kalifaya ye o dun fana ye kabako do ye!

O tuma na an b’a faamuya k’a fÉ, a ka kє kira (ki-so) ma kalifa sikiko to mantow dama bolo walima a ma toyi ЛamajÉbaliya la, w’a ka kє Abubakri ka wote ma kє porÉkotoli ye!

Tigi tigi ni ye ЛєЛinini kєnєma ye min bє kє sabu ye ka sÉsÉli kÉtikє, ni f Élen in sabati la k’a dafa!

Unka-jigitigє koson –Abubakari ka sugantili ma kє abada fÉ n’a kєra ЛÉgonsamasama ye . o tuma na a dÉna kєnє kan k’a fÉ ЛєЛinini in dєsєlen don k’ an ka laЛini sєmєtiya!

ЛєЛinini ma se ka kalifa sikiko hakilina furakє, w’a ma se ka waleya kєlen kєnє kan, k’o kiisi fili ma!

Dєsєli o kєli la, o bÉÉra sababu fitiini na, o de ye k’a fÉ kira ye Abuubakari suganti ni nasu ye(kolojє) o ma sabati, wa maa si kelen m’a sabati k’o kєra, mÉgow sona a sÉrÉbaliya ma taariku kÉnÉ.

Ni maa min b’a fe ka ni tiЛє dÉn k’a sabati ko nasu kєra Abuubakari kan k’a kє kalifa ye, o tiki ka sakiifa ЛÉgÉnye lajє kira kєlen k’u gєn ka b’a ka so o tiki bє ko kєlenw bєє galontikiya.

A bє waajibiya o tigi kan, a ka ngalontigiya kє fєn bєєlajєlen na min nali sabatila kitaabu kєnєmaw kÉnÉ, k’a daminє Abuubakari ka kuma na ni Umaru ni Abasu ani Zubayiru ka kalifaya la.

Wa fєn o fєn n’o de jÉla sunamÉgÉw ka hakilina kan kalifa sikiko la, k’o bεεlajεlen kari sunamÉgÉw ka hakilina in ma jÉ fÉyi kan fÉlÉ fÉ n’a kεra lasili kelen ye, o ye wote ye Abuubakari ye, n’o siratigε in ye sira ye min n’a dafala sakiifa don na (ЛÉgÉnlajε kira kεlen kÉ k’u gεn ka b’a ka so) an’o k Éfε.

A bε waajibiya a tigi kan, a ka fεn gεn u ye fεn min bange na k’a daminε kafÉli la, k’a fÉ ko kolojε”([5]) wililen do Abubakari ka hakε la.(k’a bє Abuubakari ka hikє jura).

Ni kuma fÉlen tεmεlen nunu tε bεn ni kira somÉgÉw ka kalanso hakilinaw ye, unka I k’a dÉn laЛini do ka fili kεlew dageren ani hakilina wεrε minu beyi n’o ye nasu hakilinaw ye k’o kunbε ni asidan ye k’o hakilinaw silatunu ani ka sama samali ni fongonyÉgÉ-nya kÉtikε, in’a fÉ ibunu Hazimu y’a lakali cogo min na.

Ik’a dÉn Ibunu Hazimu yεrε, a tun dalen do nasuko la, nuka a yεrε ye nasu laЛini min ni kεnεkanko kεlen bε bεn k’a sÉrÉ, ali ni dalilu t’o jira.

Kalifaya yεrε sabatili ni nasu damadÉ ye:

Ni Лεnayeli min filε ni ye kolojε ma dogo o la ka na badaa badaa ani ЛÉgÉnhakilinaЛini,yala o dajuru ma bila wa’? a tε bεn sirili tikiw ni ЛεnabÉlitigiw ye, u ka maa sigi kalifaya la, min y’u diya k’a sÉrÉ n’a ma kε ni sarati fÉyi ye.

DanyÉrÉ de beyi shuura hakilina bε dan ye,i’na f’o tεmεna walanwalana cogÉ min na, w’o danyÉrÉ ni shuura hakilina (Aaya) y’o danw sabati.

U ko: ЛεmÉgÉya sarati ye: kalifa bÉnsÉnw ka kε kurayishikaw ye, maa ka ЛεmÉgÉya tε sabati fÉ n’a kεra o ye, u y'a ka daliluya kε nasu ye min sabatilen do kira ka kumakan na k’a ko (ki-so)

Ko Imaamuw bε bÉ kurayishi kÉnÉ.

انه قال: (الأئمة من قريش)

Ako  tun:                                    قال: (قدموا قريشا لاتتقدموها)

A yekurashikaw Bila Лεfε aw kana bila u Лεfє nasu min filε, sÉn kεlen b’o ma, wa hali ЛÉgÉn sama sama t’a la wa kumakan teyi min y’a fÉngÉnЛÉgÉnya”([6]) u ye kurashiya sarati fana kε a yεrεwoloyεrεya ye, ka bÉ Bani Nadiru Bunu kanaanata kabiila kÉnÉ, ni sarati nunu kεra walasa ka nasuko tiЛεtigiya([7])

Ahamadu Bunu Hanibali ko:

(لايكون من غيرقريش خليفة)

Maa si tε kε kalifa ye ni kurayishikaw tε

U ye daliluya kε ni nasu lakodonnen tεmεnen nunu ye, walasa AnisÉÉruw ka segin u kÉ kalifaya Лinini na, u k’a di Muhaajuruunaw ma minu ye kurayishikaw ye, u ye dalilusigi kε ni nasu in lakodÉnni kan anisÉÉruw ka seginni kε, ka kalifaya di Muhaajuruw ma min ye kurayishikaw ye, tuma min n’u ye dalilusigi kε anisÉÉruw kan ni ni nasu in ye “kolojε” sakiifa yÉrÉ la, Ibinu kaliduuni ko jama tora ni kÉrÉfÉ ni kan, n’a saratiyali ye (kurayishikaya) ani kalifaya Лani ni kurayishiw ye ali n’a y’a sÉrÉ a kεlen bε dεsεbaa ye ka wili ni silamaw ka baaraw kεli ye.([8])

A b’o cogo la nasu sabatila, a kodÉni fana sabatilen do, w’a sabatilen do ko dÉnibaaw benn’a kan.

Tuma min na dÉnibaa dÉw seginna u kÉfε nasu nunu minεni na ka baara kε n’a ye I n’a fÉ Abubakari Baakilaani. Ibinu kaliduuni ye ЛεfÉli kε a ka sekinni gindo la. Ibinu kaliduuni ye kuma lasekin kε Baakilaani ma, a ko: tuma min na kurayishikaw ka ko fanga dÉgÉyala, ani tuma min na, u ka yεrεmafusaya (somÉgÉlapasa) jεεnsεla, k’a sabu kε u ka cεni n’u ka bendiya ye, ani jamana ye nafakati min (dili) kε u la dukukolo fan bεεlajεlen na, u dεsεla kalifako donin kÉrÉ, fÉ maa dunaw y’a minε u la. Ni waleya in dogola ЛεЛinini kεlaw caama na w’u filila a faamuya cogo la, f’u taara fÉ ko kurayishiya tε kalifaya sarati ye, u ye hadiisa tεmεnenw yalama k’u sinsin kira ka kuma wεrε kan, min b’a f É ko:

(اسمعوا واطيعوا وان ولي عليكم عبد حبشي) ([9])

A ye lamεni kε a ka tuku ka labatoli kε mÉgÉ la min bilala aw kuna ali n’o kεra Habasha jÉn dÉ ye(jÉn min ye Habashaka ye).

Ibinu kaliduuni ko; ni min filε ni ye o tε se ka kε dalilu ye, ni min filε ni ye dalilu tε wili n’o ye u ka kuma in na sab’u, o bÉÉra bonfεnЛÉgÉnЛa bÉyÉrÉ la, min fÉko dan tεmεlen do minεni ni labatoli sabatili la.([10]) O tumana nasu tεmεnεn in sabatila wa kabako fana tε, o toyi hadiisa nunu lakodÉnen do n’a bε f’o ma ko (mutawaatiru){lakodinnen}

Hadiisa tεmεnεn nunu bε nafa wεrε jira min bε nafa tεmnεnw sanfε, o ye nasuw ye minu bε hakilina in sεmεntiya a n’o ye sariyako bin ka bÉ kalifa sikiko la waati bεεlajεlen na k’a daminε kalifa fÉlo ni laban na, ni bεε ye ko kurayishi daЛε bε hadiisa tεmεnen kÉnÉ k’o bε tali kε kalifa tεmεnen nunu bεε la, sabu k’u bεε ye kurashikaw ye.

Tuma min na Mua-awiya ye kalifaya fanga ta ni panmuru ye a lasela a ma ko Abudulaahi Bunu Amuru Bunu Aasi tun bε k’a fÉ, k’ale bεna kε kahatani masakε ye,dimiin bolila Mua-awiya farikolo la a ye mÉgÉw fara ЛÉgÉn kan ka kutuba kε u cεla a y’I kanto: o tεmεnen kÉfε, I k’a dÉn a kibaroya sela n ma ko cε dÉw bε ka hadiisaw lakali o hadiisaw tε Ala ka kitaabu kÉnÉn wa kira ka kuma ma na n’a ye, w’o tikila mÉgÉw ye aw la jaahiluw ye !(kunfi)ne b’aw ma aw k’a yεrεw kÉlosi natabaya la min b’a tigila maaw fili, I k’a dÉn ne y’a minε kira (ki-so) la a b’a fÉ:

(ان هذا الامر في قريش, لا يعاديهم احد الا كبه الله فىالنار على وجهه) ([11])

Ko, I k’a dÉn ni koЛε ni (kalifaya) bε kurayishiw la, maasi kelen t’u jukuya a nÉfε fÉ Ala k’o fofo a Лεda kan jahanama k Én É.

Ni nasu sεkεsεkεli:

Muhajuruna kurayishi maa saba ye ni hadisa dÉn n’o ye Abubakari Umaru ani Abu Ubayida-u ye ni nasu kelen in kε u ka dalilu ye AnisÉÉruw kan sakiifa don na, AnisÉÉruw y’u jεgεn kalifaya ma, kurayishikaw seginna kalifaya ma, Abuubakari, o kÉfε Umaru o kÉfε a jεgεnna ka bÉ Abi Ubayida ma a ka wasabaliya koson tε, k’a sÉrÉ ale ye kurayishika ye, wa Muhaajiru fana do (min bÉÉra Makan ka taa madina) o toyi sabu ale faatula Umaru ka kalifaya waati kÉnÉ, tuma min na ni saya srawε Umaru ma a nimasala Ubayida nÉfε a ko: ni Abu Ubayida tun bε Лanamaya la ne tun n’a kε waliju ye-(kalifa) o tuma na, kalifako in ni nasu bε taa ni ЛÉgÉn ye

(لو كان أ بوعبيدة حيا لوليته) ([12])

Unka tuma min na Abu Ubayida ma kε Лanamaya la, ni taabolo tun bεna bin –nasu-wa nasu lakodÉnnen in tun na kε Лinεfen ye, wa ni bεε bε maa bolo maa min kεra maa fÉlo ye ka ni kε dalilu ye AnisÉÉruw kan, n’o ye Umaru Bunu katabu ye tuma min na ama Abu Ubayida SÉrÉ Лanamaya la a ko : ko ni saalimu (min ye Huzayifa ka jÉn ye) n’o tun bε Лanamaya la ne tun n’a kε waliju ye (kalifa)

(لو كان سالم مولى ا بن حذيفة حيا لوليته) ([13])

Tuma min na Salimu ma sÉrÉ Лanamaya la a ko:ni Mua-azu Bunu jabali tun bε Лanamaya la ne tun n’a kε waliju ye (kalifa)

( لوكان معاذ بن جبل حيا لوليته)([14])

Yala Salimu tun ye kurayishuka ye wa?! Walima Mua-azu tun y’a ye ?!

I k’a dÉn Saalimu lasili tun ye Isitakira ka ye furusi jamana na, Huzayifa ka jÉn tun do.”([15])

Unka Mua-azu tun ye AnisÉÉru yε (Madiinaka) AnisÉÉru minu ni kurayishika cε saba ye binkali (janfan) k’ u kan Sakiifa don na, k’a sÉrÉ Umaru b’u cεla u ye daliluya kε AnisÉÉruw kan ko kalifa ka kan, ka kε kurayishuka ye wa yÉrÉ jan bεyi Arabuw ka sÉn maa wεrε ma min tε kurayishi ye! Umaru de ye ni kuma in fÉ o kumana AnisÉÉruw fε sakiifa kεnε kan a sÉrÉla ka kuma tÉ fÉ ko:

( ولنا بذاك الحجة الظاهرة,من نازعنا سلطان محمد ونحن أولياؤه وعشيرته إلا مدل بباطل, متجانف او متحانف لاثم, او متورط في هلكة)([16])

Ko kurayishiya ye daliluya kεnεkanta ye anw bolo ni maa min ye anw sama Muhamadu ka fankan n’a ka ЛεmÉgÉya nÉfε k’a sÉrÉ anw y’a ka walijuw ye n’aw y’a ka sÉmÉgÉw ye maa si tε anw sama a nÉfε fÉ n’a kεra maa min golonnen do fili la, walima maa min nÉrÉkÉlen do jurumu la, walima maa min tolen do halaki la.? ([17])

I k’a dÉn ni jÉyÉrÉ in cayali min fÉfÉlen do ЛÉgÉn kÉ o ye dogo caama bÉ kεnε kan Umaru ka sirilimafεnw na, a ka kalifaya kÉnÉ, min bε farali kε kalifa ni ЛεmÉgÉya sikicogo Лagaminin kan, n’I y’a laЛini k’i jÉ a ko kεlenw bεε kan, o de la, u dεsεla ka laban ka taa Umaru fÉngÉnЛÉgoya ma, walasa ka sε ka sira sÉrÉ min bε se ka hakilina kÉlÉsi, ani ni mÉgÉw bε se k’o minε ka baara kε n’o ye, wa ni bεε kun ye ka jÉyÉrÉ in Sinsin nasu sariyako la kalifa sikili n’a sugantili kan ko (الائمة من قريش)

Imaamuw ( kalifaw) bεε bε bÉ kurayishikaw la.

O tunma na, a bangera cogo jumε ko kolojε in dεmεna hakilina fÉngÉnЛÉgÉnЛalen in kan!

A bangεlen do tun cogo jumε na kolojε daminε dεmεna ЛÉgÉlajε daminε kan o kεra tumana tuma min kalifa y’a ye ko kalifaya tε sε ka Лa nasu kÉ mÉgÉ kan mÉgÉ min bε na kε kalifa ye ale kÉfε, ni Лεlayeli yÉrÉ kajan, ka tεmε gindon kan an ye mi fÉ, ЛÉgÉn hakilina fÉ tuma na!

O tuma na nasu dona silamaya fanga taa bÉlo polotiki dalakεЛεli la.

O tuma na nasu tilenlen bangelen sabatila anw yÉrÉ, min ka kεnε min ye, wale kεta ye ni hakilina in na

( الائمة من قريش)

O de ye hadiis in ye, min b’a fÉ ko: ЛεmÉgÉ bεε bε bÉ kurayishi, Bukari ni Musilimu ani suna tikiw ni taariku tikiw bεε ye ni lakali, ni lakali cogo fÉlenw ye ЛÉgÉn ko.

Kεrεnkεrεnni waajibiya kolojε la:

1-An tεmεna tεmεni telima na ka silamaya adamadenya ni polotiki Taariku kalan, an jÉra lakika dÉ kan k’a fÉ ko Nasu tεmεnen n’o ye ko ЛεmÉgÉw” bεε bε bÉ kurayishi, (الائمة من قريش)

Ni nasu in dama tε se ka ЛεmÉgÉya sabati, a tε se k’an se an ka laЛini ma diinε ni adamadenЛa kolosili la.

Maa fÉlÉ fÉlÉ minu makala ni tiЛε la, o ye sahaabaw yεrεkun ye kabini kalifa cε naani ka kalifaya ban waati la, o kÉfε lakika bankela kosÉbε mÉgÉ bolo mÉgÉ min ye Bani Umayakaw ka fanga maa filana ka waati sÉrÉ n’o ye Yazidu Bunu Mua-awiya ye ani mÉgÉ minu nana a k Éfε olu ka waati la.

SÉhiihu Bukaari kÉnÉ, tuma min na ЛÉgÉn sama sama tun bε Mariwaani Bunu Hakamu ni Abudulahi Bunu Zubayiru ni ЛÉgÉn cε, o y’a sÉrÉ Mariwani Bunu Hakamu bε shaami, Abudulahi tun bε Maka jamakulu dÉw wili la ka taa sahaaba Abi Barizata Asilamiyi feyen Ala ka hinε b’a ye, u y’u kanto a ma: Eeyi Abi Buruzata, I ma yeli kε wa, mÉgÉw bina min kÉnÉ ? a y’I kanto:ne bε n yεrε jate Ala Лεfε k’a fÉ ko ne diminen do kurayishiw ka Лanamaw kÉrÉ I k’a dÉn min bε shaami un bε kale Ala la atε kεlε kε fÉyi kama fÉ n’a kεra jiЛa ye, min fana bε Maka un bε n kali Ala la n’a bε kεlε kε, a tε kεlε kε Abada fÉ n’a kεra jiЛa kosÉsÉn.”([18])

2-min nafa ka bon ka tεmε ni bεε kan, o ye hadisa kεnεma wεrεw ye minu bε nasu tεmεnen ka jiralifenw dansiki kalifaya hukumu kÉnÉ..

I k’a dÉn kira ye papali kε(sonsirali)”ki-so”ka bÉ yεrεnεgεn ma ni kurayishikaya ye, a ye papali kε ka b’a ma, ko sabu o de bεna kε maaw ka halaki sababu ye,an’u ka kow faranfaranni!

SÉhiihu Bukaari kÉnÉ a minεna kira la {ki-so}k’a ko: ne ka mantow halakili bε kurayishi demisen dÉw bolo.

انه قال:(هلكة امتي على يد غلمة من قريش) ([19])

O tuma na kuma fila in bε na fara ЛÉgÉn kan cogo jumε na: Imaamuw bε bÉ kurayishi. (الائمة من قريش)

Ani, nε ka mantow?! halakili bε denmisεn dÉw de bolo kurayishi kÉnÉ.

(هلكة امتي على يد غلمة من قريش)

Yala mÉgÉ dÉ tε se k’a fÉ ko:mÉgÉw ka jurumu ye mun ye ?! k’a sÉrÉ u ye nasu labato min bÉÉra kira la (ki-so)Imaamuw bε bÉ kurayishi.

(الائمة من قريش)

Ni nasu in de ye nujuru minε kε ka taa laabanko ma, tuma min na maaw la maa Лεnεmaw kantigεla u fε ni kuriyishikaw yεrε ka panmuruw ye:

A fÉ nasu de ma kan ni Лinigali ye? Abada yÉrÉ jan bε kira ye a k’a ka mantow bila halaki jahanama kakun kan, k’a sÉrÉ ale tun y’u lakisi ka bÉ halaki Haawiya la. -Haawiya ye jahanamaso d É de ye-.

U y’a laЛini ka kira tanga ni sahaabaw bεεlajεlen kolosili ye, ni ka sariyako ban hali ko kεlenw la minu bε ЛÉgÉn fÉngonЛÉgÉnya, k’a sÉrÉ a bεε ye fεn kelen nÉfεko ye, u bÉlila fεn min Лε o tilala ka taa u yεrε d’o ma tukuni.!

O toyin, u y’u yεrε kari fεn kÉnÉ min ka bon ka tεmε fÉlo kan, tuma min na ni cibaa ka kolojε labana, ale kolojε min ye Лinigali fεn ye ka bÉ fεn ma, mantow ka koЛε jigεna ka taa min ma, k’a damnε fitina ani halaki la!

Nunu denmisenw I k’a dÉn mÉgÉw bε halaki u bolo tuma min na n’u ye mantow ka kow ЛεmÉgÉya minε, ni mÉgÉw yεrεw jiЛεna n’o ye, u diЛεna n’a ye ka da nasu ka kumakan kan. Imaamuw bε bÉ kurayishi, yala ni bε se ka kε mun ye, fÉ n’a kεra nεgεni, ye ?.

 (الائمة من قريش)

YÉrÉ jan bε kira ye ni kuma ka mεn ka b’o la, i k’a dÉn kumakan in ye dusukun laЛugu taamasiЛe ye nasu hakilina na, min kεra sababu ye ka kurayishikaw kεrεnkε-rεnni hadisa bεε datuku.

Hadisa sukuya fila min bε kurayishi suganti.

Hadiisa fila nana suna kÉnÉ minu bε kεrεnkεrεnni ni sugantili kε kurayishiko kibaaroya la, hadisa kelen o bε dÉw fosi, a tÉkelen bε dÉw sabati.

1- min bε fosili kε: O ye hadisa tilenlen ye, o bε mÉgÉ dÉw senbÉ kurayishikaya la, a b’u yÉrÉ janЛa ka bÉ bÉnЛa kuuru (kankun) kÉnÉ, o la an bε na hadisa d’i ma. Ibunu Hajari Hayisami ko: hadisa min minεna ka bÉ hasani na k’a ko: ko kira ko:(ki-so)

(شر قبائل العرب بنوامية وبنوحنيفة وثقيف)

Ko kabiilaw la tÉÉrÉma Arabuwla o ye Amawiya-kaw, ni Bani Hunayifakaw ni sakiifakaw ye.

A ko tukuni!-w’a bε hadiisa kεnεman kÉnÉ k’a minεna Haakimu na cεkorÉba fila ka kiti bεεlajεlen na n’o ye Bukaari ni Musilimu ye hadiisa in minεna ka bÉ Abii-Buruzata la k’a ko:

(كان ابغض الأحياء - أو الناس - إلى رسول الله بنو أمية)([20])

O kÉrÉ ye ko: Лanamaw lakÉnnen, walima Adama-denw-kira yÉrÉ, o ye Bani umayakaw ye.

 Wa hadiisa min nana Hakamu ka sÉmÉgÉw dÉgayali la(Abu-Mariwaani) kεrεnkεrεnnenya la, o ka can kÉsÉbε w’u lakodÉnnen do.

 O tumana, yala a bε bεn ЛεmÉgÉya ka di kabiilaw latÉÉrama ma wa?! Yal’a bε bεn ЛεmÉgÉya ka di mÉgÉw lakÉnnen ma kira yÉrÉ wa?! (ki-so)

 N’an ye nasu fÉlÉ lajε kosÉbε an b’a sÉrÉ a ye Bani Umayakaw ni Bani Hunayifakaw damakεЛε,Bani Hunayifakaw ye Musayilimatu kazaabu ka mÉgÉw ye!(Musayilima ye mÉgÉ ye min ye nabiЛumaya weele a yεrε la.)

O tuma na n’a kεra k’a fÉ ko olu de ye ЛεmÉgÉw ye, an ka kan k’a dÉn k’a fÉ ko tiЛεw de yalamana nasu kÉnÉ walima nasuw yεrε yalamana, yani an ka hakilina in tiЛεtikiya, walama ka sÉn a ma, an ka kan k’a nkalontikuya (kolojε).

2-nasu filana: n’o ye ka dÉw sabati ka kε kurayishi-kaw ye: hadiisa min ye kurayashiw suganti ku fusaya ka tεmε kabila tÉw kan o ma dan kurayishiw dama fÉlima de, a ye jamakulu suganti a Лε kan, kira ko:(ki-so)

(ان الله اصطفى كنانة من ولد اسماعيل, واصطفى قريشا من كنانة واصطفى من قريش بنى هاشم, واصطفاني من بني هاشم) ([21])

O kÉrÉ ye ko: I k’a dÉn Ala ye kεnaana fusaya Isimayili denw la, a ye kurayishiw fusaya kεnanikaw cεla, a ye Bani Haashimukaw fusaya kurayishikaw cεla.

 Wa ni de ye Bani Haashimuka fusaya ka tεmε kurayishika tÉw bεε kan..

Ibinu tayimiya ye ni hadisa kεnεma in labÉ (gεngεn) ay’i kantÉ ko: suna kÉnÉ ko Abasi y’a damakasi kira la(ki-so) ko kuriyishika dÉw bε k’ u dÉgÉya (jÉnma-aya) kira ko: (ki-so)

(والذى نفسي بيده لايدخلون الجنة حتى يحبوكم لله ولقرابتي)

Ne ye n kali masa la un nin bε masa min bolo, u tε don Alijinε kÉnÉ Abada f’u k’aw kanu Ala kosÉn ani n sÉmÉgÉ surunw. N’a y’a sÉrÉ olu de ka fusa ni danfεn bεε ye, sika tε, k’a fÉ olu ka baara ka fusa ni baara bεε ye, ula fusamaci ka kan ka fusaya ka tεmε fusamaci bεε kan kurayishi kabiila tÉw bεε cεla, ani Arabuw bεε cεla, wa hali Bani Isiraayilikaw n’u ЛÉgÉnna wεrεw u ka kan ka fusaya n’olu ye. ([22])

 Ni Kuma tε fusamaciya kuma ye de, o toyi maa ka limaaniya tε dafa Abada f’a ka Banii Haashimukaw kanu ni kanu fila ye. Ala kanu ni kira sÉmÉgÉw kanu !”ani kira ka sÉmÉgÉya kanu.

O tuma na yala a bε kurayishiw bεε ka damakεЛε ni fusamaciya ni ЛεmÉgÉya,jira wa k’a sÉrÉ Banii Haashimukaw b’u cεla wa minu ni nasu y’u kÉrÉta ka taa jÉyÉrÉba la,k’a sÉrÉ Bani umayakaw b’u cεla nasu y’olu jigin ka ta jÉyÉrÉ dukumata dan na?!. Ni kεlen in yalamana ka taa ni lahala in ma, a bε waajibiya anw kan an ka seereya k’a fÉ ko kεlen yalamalen do ka bÉ kolojε la w’a tε bεn f’an ka taa, o jεyali ma.

An ka ЛεЛinini jaabi:

 Fεn min tεmεna an ka kan k’a dÉn kεnε kan, k’a tεkεlankÉlonya la hakilina lakiika sÉrÉli la min ka kan ni minεmi ye ЛεmÉgÉya hukumu kÉnÉ, wa sababu lakiika min bε tεkεlankolonya in na, o de ye ko min kεra sahaabaw ni ЛÉgÉn cε kεnε kna k’o kε lasili ye silamaya polotiki labεn Лεfoli la.

 An tεmεna dakun minu na, n’olu bε ЛÉgÉn sama sama ka ЛÉgÉn sÉsÉ sÉsÉ, o ka sabati hakilina kelen kan kalifa sigili kεcogoya la, o b’a yira ko hakilina wεrε beyi ani mirina wεrε min faamuya dansikilen do, min ni kalifa sugantili kεcogo Лuma bε taa ЛÉgÉn fε.

 Ni n’a ta bεε ani sika min bε kalifa sikiko la, hakilina in Лεni sira la, hakilinadÉ beyi, min bε bila tÉw san fε, o min ye nasu ye sariya sira fε ka kira ka kalifa suganti.

Ni jaabi in koson DÉkÉtÉrÉ Amadu Muhamudu Subuhi ye kuma lasuruЛa kε, k’a sÉrÉ a bε ka ЛεmÉgÉya hakilina lajε ji ЛamajÉlen na, a ko: hakili ta fan fε suna mÉgÉw ma hakilina di min ka kan ni minεni ye polotiki hukumu kÉnÉ ka wote walima ЛÉgÉnye faamuya dansiki Ahalu Hilu wa Akidu fusamatuya koson ka bÉ hakilina jiginnen na min bε danfarali kε Лεnayeli ni baara kεta ni ЛÉgÉgÉ cε. Walima min bε sariya ni fεn min bε sena o ni ЛÉgÉn cε.

Suna mÉgÉw ka hakilina bankela politiki kÉnÉ kÉfε waati la, tuma min na silamajamana wilili sigila fanga kan (jaaguya) I n’a fÉ a caama nana walasa ka shiya lagosi, w’a mÉgÉ dÉw y’a laЛini ka sariya kiti labÉ kalifa sabafÉlÉ sigili kεcogo la.

I k’a dÉn laЛini tεmεna min bε fikudÉnnaw ka sariyaw ni kalifaw cogoya kεnεkntaw ni ЛÉgÉn cε k’a sÉrÉ an ye Лεw tuku dusunkuna Лugun caama kan hakilina nunu na ani k’an Лεw tuku hakilina nunu tεkεlankolonbÉ kan sariya lasiliw labÉli la, o de ye fεn ye min nana hakilina ye min fongonЛÉgÉnyalen do (korofo hadisa ni kolojε) kalifa sugantiliko la, o taasira in de ye shiiya jamakulu misaaliya “([23])ye, walima min bε shiiya jamakulu kofÉ.