Shuura (ЛÉgÉmye hakilina) kurana ni suna kÉnÉ.

Aaya saba bε kuranaba kÉnÉ o be kuma shuura kan(ЛÉnkÉnye) unka u bє kuma a kan ni cogoya fÉfÉlen ye, (minu fÉlen do ЛÉgÉn kÉ).

Nasu FÉlÉ(kolojє):

o ye Ala ka kumakan ye sindili kan:

]والوالدات يرضعن أولادهن حولين كاملين لمن أراد أن يتم الرضاعة وعلى المولود له رزقهن وكسوتهن بالمعروف فان أرادا فصالا عن تراض منهما وتشاور فلا جناح عليهم[([1])

O kÉrÉ,Bamusow bє sin di u denw ma san fila dafalen kÉnÉ, ni maa min b'a fε ka sindi dafa maa ye bangє (wolo) kєra min ye, u garijigє b’o kan an’u ka fєєrєbÉ ni ЛumaЛa ye, n’u ye farali laЛini (den farali sin na) n’u fila ka diЛє ye ani ЛÉgÉnfanmuya u fila ka tiЛє kÉnÉ o tє baasi ye u fila kan .

Ni ye kuma ye denbaya kelen kun kan bankєbaa fila bє ЛÉgÉnye kє u woloden simiden ka ko kan, yala a bamuso bє sin d'a ma ka taa se san fila ma wa?walama bamusu b’a faran sin na wa? U fila ka ЛÉgÉnye ani ЛÉgÉnfaamuya, bamuso lahaala dÉni kan,ani simiden kan, ani denbaya yerє cogoya bakuruma,ni bєєlajєlen bє laban ni fa ni bamuso ka bєnkan de ye wa jaagoya taa la.

W'a dÉ la u fila ka bєnkan, walima ЛÉgÉnye bє siki sindimoso wєrє tali kna min ni bamuso tє kelen ye waasa ka sin di den in ma.

]وان أردتم أن تسترضعوا اولادكم فلا جناح عليكم إذا سلمتم ما آتيتم بالمعروف واتقوا الله واعلموا أن الله بما تعملون بصير[([2])

Ala ko sindimoso wєrє tali la:

N’a y’a laЛini ka sin di a denw ma sindibaa wєrє fє, baasi t’aw kan o la,n’aw sÉna aw ka dilimafєnw ma ni Лumaya ye, a ye sira Ala Лє k’a dÉn ko Ala b’ aw ka kєtaw dÉn, w’a Лє b’ aw la.

Ni Aaya lahorÉma min ye ni ye a bє denbayako dÉw ЛєnabÉ, ani fєn o fєn n’o bє boli simiden kan kєrєnkєrєnenЛa na, walasa ka hєєrє sabati, ani ka denbaya kÉnÉna kisi, denbaya min n’a bє cεn,ni bangєbaa dÉlakeken ka ko bєє tali ye”([3])

Nasu filana (Kolojє):

O bє tali kє uhudu kєlє kan, o min labana ni seli ye silamaw ka kєlεbÉlo la, min kєra sabu ye k’ u bÉli ka kira kelen to(ki-so) fÉ n’a kєra mÉgÉ damadÉÉni ye kira ka sahabaw la, u b’u Лєsin jukuw ma, o kєra sababu ye k’u sÉmi u ka dєsєba la, an’u ka jurumiba u ye min kє, n’o ye bolili ye ka kira to, janko kєrєnkєrєn na kira(ki-so) a ma bÉ ka taa uhudu kєlє la fÉ n’a kєra silamaw hakilina ye, an’u ka jaЛє n’u ka jaakuya, unka, u ye min sÉrÉ kira la ale min ye kєlє ЛєmÉgÉ ye(ki-so) o kєra u ka bisikyali kÉkankalen ye, sabu u tun hakili la ko kira bє na u jigin ka bÉ kєlєdenЛa na, se kєlen u la, I n’a f’o ye kєle ЛєmÉgÉ bєє ka taabolo ye, unka kira ye nÉgÉya ta n’u ye ani boЛa, o ye dÉ fara u ka sÉmin kan ni dєsє ye kira dєmєli la, janko kira ma sÉn u ka yaafaЛini kє, w’a ma sÉn u k’u yєrє jaasi a kєrєfє.

Ala ye barika don kira jÉgÉ Лumaba in na o min filє ni ye Aaya jikina kira kan:(ki-so)

]فبما رحمة من الله لنت لهم ولو كنت فظا غليظ القلب لا نفضوا من حولك[([4])

Ni kÉrÉ: hinє koson ka bÉ Ala yorÉ I nÉgÉyala u ma, n’i tun kєra maa dusunkun gєlєn ye, u tun na boli ka b’ I kÉrÉ.

I k’a dÉn I ka nÉgÉya in u ma, an’I лє tukuli u ka jurumiw kan, o sabu bÉÉra Ala ka hinє de la, Ala ka se kÉrÉtalen do, wa hinє jumє de y’a kє n’e nÉgÉyala u ma, k’a sÉrÉ u y’i labÉ ka taa kєlє la n’u hakilinaw ye, tuma min na ni daga wilila sonkala ma ye ni kєlє tasuma mєnєna u bolila k’I kєlen to k’u yєrєkunw kisi?!.Ala ka nєєma ni dafali kosÉn, yamaroya jigina ka bÉ Ala yÉrÉ ni fєn ye min bє silamaw weele ka taa segini ma u kÉ ka silamaya jєkulu minє k’a siinsin i n’a fÉ fÉlÉ, walima min ka ca n’o ye, wasa ka jєkuluba in segin ka taa a laada kÉrÉ la, u bє s’o kÉnÉna na k’u ka farifÉni kuraya k’u ka filiw gilan. Ala k’o hukumu kÉnÉ Aka se kÉrÉtalen do:

قال الله تعالى:]فاعف عنهم واستغفر لهم وشاورهم فىالامر[([5])

O kÉrÉ, kira, yaafa u ma, i ka yaafaЛini k’u ye, I ka ЛÉgÉnye kє n’u ye, k’u hakilina Лini kow la.

Hinє ma dan yaafa ni yaafa Лini ma nÉgÉya tuma na, a tєmєna O kan fÉ ka taa se ЛÉngÉnye kєli ma n’u ye k’u hakilina Лini kow la ko minu ni ЛÉgÉnye bє Л’O la, O tuma na u bє na u yєrє sÉrÉ jєkulu denw ye silamaya kafÉ jÉli la jÉli min ni silamaya ye weeleli kє ka taa o ma.

Unka, Aaya jigili ma ko to ЛÉgÉnye dama bolo dє, o toyi a ye labєn kє min laЛini walanwalanlen do, kira fє (ki-so) Ale min ye kєlєbolo ЛєmÉgÉ ye, wa ale min bє ЛÉgÉnye kє n’u ye tuma min na n’a jÉra ko laЛini kan ni tiЛє ni gilanni b’o la, a ka kan a k’o kє, o kєra mÉgÉw hakilina ye wo, walima n’a ma k’o ye(walima n’a fÉra u hakilina ko) Ala ko:

]فاذا عزمت فتوكل على الله [([6])

o kÉrÉ: kira n’I jÉra ko min kan, o waleya I k’I jigi sєmє Ala la.

Shuur a (ЛÉgÉnye) dakun an’a laЛini:

shuura (ЛÉgÉnye) min fÉlen filє ni ye, kurana Aaya in fє, o dakun ye mun ye? W’a laЛini ye mun ye, ankєlen kÉ k’a dÉn ko Aaya fÉlÉ ЛÉgÉnye tun bє sindi kan, w’a laЛini tun bє simiden ka hєєrє sabatili kan, ani denbaya kÉnÉna kisili Лuman kan?

Unka, ЛÉgÉnye min bє Aaya filana kÉnÉ, o ni Aaya fÉlÉ ta fÉlen do ЛÉgÉn kÉ, sabu ЛÉgÉnye kєbaa, o ye kira yєrє ye (ki-so) a yєrє min ye kєlєЛє-mÉgÉ ye, ЛÉgÉnye bє kє maa minu fє, o tun ye jama-kulu dÉw ye a kasahabawla (jenЛÉgÉnw)

O tuma ko jumєw de bє ye, n’a Лinina kira fє k’a ka ЛÉgÉnye k’o la, k’u hakilina Лini? Yala o ye diinє kÉw de ye wa? Walima jiЛє kÉw de don? Wa mun de kama a fÉra k’a ka ЛÉgÉnye kє, yala ЛÉgÉnyekє kun de ye k’a ka a yєrє nÉÉrÉ ni mÉgÉw hakilina de ye wa, walasa a ka kanda n’o ye ka taa tiЛє ma wa? Walima mun? kuma bє kurana kÉrÉfÉlaw bolo kurana Aaya tєmєlen nunu kÉrÉ fÉli kan, o kÉrÉw bєna ЛÉgÉn ma kosєbє u bє fÉ ЛÉgÉn kÉ dÉÉni, u ka kumaw bєna kєlen ma, an ka Лinigali kєlenw la, n’o Лinigali ye nata in ye, ko jumєw de bє yen n’a fÉra ko kira ka ЛÉgÉnye k’o la?

Shawukaani ko : Ale ka kuma de bє kÉrÉfÉlikєlaw ka kumaw fara ЛÉgÉn kan, a ka kumakan yє ko: ЛÉgÉnye kibaroya min bє Aaya tєmєnєw kÉnÉ, o kÉrÉ ye ko kira ka ЛÉgÉnye kє ni sahabaw ye ko bєє la,k’o ko ni ЛÉgÉnye ka kan ni kєli y’o la, walima kєrєnkєrєnlenyala a k’a kє n’u ye kєlє kibarÉya kan, I n’a fÉ Aaya nacogo b’o jira cogo min na… unka ЛÉgÉnye in laЛini ye a k’a kє ko la, sariya ma kuma ko minu kan”([7]) O tuma na an b’a faamuya kuma in na, ko ЛÉgÉnye tє diinє baaraw ni diinє sariyaw la, o ye shariya tiki kungo ye (Ala kelen) wa hakilina don yÉrÉ t’o la.

O la an b’a faamuya k’a fÉ ko ЛÉgÉnye dakun, o ye jiЛє kow de ye. Atєmєna sha-ukaani ka kuma na ko Aaya nacogo b’a jira ko ЛÉgÉnye ka kє kєlє kibarÉya kan, ani kєlє dabali tigєliw kan wa Aaya nabolo dama tє ni jira dєє, hali taariku fana b’a sabati ko kira (ki-so) a y’a ka sahaabaw Лiniga kєlє kibarÉya la, I n’a fÉ min kєra k’u sako Лini jukuw kunbєli la, Baduru kєlє don na. An’u hakilina Лinini kєlєden Лanamaminєw la, baduru kєlє la, an’u bÉli ka taa baduru kєlє kєnє kan,ani kandaki kєlє .

Unka ЛÉgÉnye kєli ko wєrє la kira fє, min ni kєlє kow tє kelen ye, hali n’o sÉrÉ la, o ka dÉgÉn kosєbє,wa hali kєlєkow bєєlajєlen tє ЛÉgÉnyeko ye, o toyi, kira ka laЛini(ki-so) o tun ye kєlє yÉrÉ sunkantili ni kєlє yєrє fana sukantili ye,ani waati sukantili, ni tigєngan ye, k’a sÉrÉ n’a ma kє ni ЛÉgÉnye ye, wa ni kira ye fєn min sabati n’a ka tigєngan ye, o sabatilen do, wa baara bє kє n’o ye hali n’o fÉÉra maaw ka laЛini kÉ i n’a f’o jєyalen do cogo min na kosobє Usaama ka cili la, ani kira kєlen ka Zeyidu buni Harisa sukanti k’a kє (Mu-uta) kєlєdenw ЛєmÉgÉ ye, hali n’o kєra ja-afari buni Abii tÉlibi kÉ fє a b’o cogoya la kira y’a yєrє ka hakilina ta hudiyibiya fÉkabєn na ani mushirikuw (filankafÉ)ni ЛÉgÉn cє, o n’a ЛÉgÉna caama.

W’a dÉ la, ЛєЛinini bє na jaЛa an bolo ЛÉgÉnye laЛini na, ni caama farali ye walanwalanni kan ЛÉgÉnye dakun n’a kÉnÉ fєrєli kan.

ЛÉngÉnye in laЛini:

An ye lajєli kє kira ka hadisaw la(ki-so) ani kurana kÉrÉfÉla kÉrÉlenw ni kuraw, o lu ka kumakanlajєlenw b’a jira ko ЛÉgÉnye bÉlÉnba fila de b’a la.

BÉlÉn fÉlÉ:

An b’o minє ka bÉ hadisa nataw kÉnÉ ni hadisa in minєna ka bÉ (katada la a ko:

عن قتادة قال: ((أمر الله نبيه أن يشاور أصحابه في الاُمور, وهو يأتيه وحي السماء, لأنه أطيب لأنفس القوم, وان القوم إذا شاور بعضهم بعضا وارادوا بذلك وجه الله عزم لهم على الرشدة))([8]).

O kÉrÉ, Ala y’a ka nabiЛuma yamaroya k’a ka ЛÉgÉnye kє n’a ka sahaabaw ye kow la, wa sankÉlo cikan bє jigin ale kira kan, sabu ЛÉgÉnye in de kadi mÉgÉw nikunw ye i k’a dÉn ni mÉgÉw dÉlakelen ye ЛÉgÉnye kє u ni ЛÉgÉn cє n’u y’a laЛini k’u bє Ala jaati Лini n’o ye,o be kє kanda ye u bolo.

O tuma na Ala ye kєlє ЛєmÉgÉ yaamaroya (kira) (ki-so) a ka sahabaw hakilina Лini, k’a sabu kє nafaba ye minu fÉra sisan. Ni fana minєna ka bÉ Hasani na a ko:

(عن الحسن قال:قد علم الله انه ما به إليهم من حاجة,ولكن أراد أن يستن به من بعده)([9])

O kÉrÉ ye ko Ala y’a dÉn,k’a fÉ ko kira mako t’u la, unka Ala y’a laЛini k’a bє ЛÉgÉnye kє sira ye mÉgÉw ni ЛÉgin cє u ka jiЛє kow la a kÉ fє.

Otuma na ЛÉgÉnye ye sira waajibiyalen ye kєlє ЛєmÉgÉ kan kira y’o de ladege mÉgÉw Лєna waasa a kÉ fє ЛєmÉgÉw bє sєgin ka taa o ma ka baara kє n’o ye.

Ni fana minєna ka bÉ Fakiru Razi la a ko:

قال الرازي: (ليقتدي به غيره في المشاورة, ويصير سنة في امته)([10])

O kÉrÉ ye ko kira ye ЛÉgÉnye kє ni sahaabaw ye, walasa mÉgÉw k’a ladege, ani k’a kє a ka mantow ka sira ye.

Halisa an bє yÉrÉ kelen pe de la, n’o ye ЛÉgÉnye furancє ye, min ni kєlєЛєmÉgÉ ka kan k’o kє a ka kєlє kєcogo fєєrєw la polotiki hukumu kÉnÉ,ani AdamadeЛa ni labєni kєcogoya hukumu kÉnÉ, w’o tє se ka kє fÉ n’a kєra jєkulu barikamaba ye ani cєfari kєrєnkєrєnnew, walima a ka kє mÉgÉ kelen ye min ko kÉrÉbo ka bon kosєbє ko caama na, min bє se k’a to ЛÉgÉnye kÉnÉ bє fєrє, k’a sÉrÉ n’a ma kє ni sariyaw ni kitiw ni Aayaw ye walima Hadisa kєrєnkєrєnnenw minu bє kow Лanabo, k’u walanwalan.

O tuma na an bє se ka ЛÉgÉnye in tÉgÉ weele k’a f’a ma ko:(kiiritigєla ka ЛÉgÉnye).

Yala ЛÉgÉnye hakilina kєlen bє ka laben sabati wa?

K’a daminє Aaya ni jigili la ka taa se kira faatoli ma “ki-so” yala ЛÉgÉnye hakilina sera ka cogoya kєrєn-kєrєnnen ta ani ka labєn sabati wa?

ЛÉgÉnye hakilina misaliya bєєlajєlen na,ani ЛÉgÉnye hakilina matarafali la,I b’a sÉrÉ a caama kєra kєlє kun kan wa kira “ki-so” atun bє hakilina Лini kє tuma dÉw la mÉgÉ fє min y’a ja, wa tuma dÉw la mÉgÉ min jirala a la, a b’o lamєn, o b’a hakkilina di ko daminє waati la, kira tun bє ni kє k’a sÉrÉ a ma mÉgÉw sunganti ka bila ЛÉgÉnye kama, walasa ni ko nana min ka kan ni ЛÉgÉnye ye, olu ka hakilina d’o la…

Misaaliya la, kandaki kєlє don Salimani farisi ye jirali kє(Ala ka jєn b’a kan) ka kandaki digєn sen ka Madiina lamini, kira ye baara kє n’a hakilina ye, a ye yamaroya di ka digєn in sen, wa digєn in senginna, o kєra hєaraba ye silaamaw bolo”([11]) ani silamaya kan.

Kandaki yєrє don na kira y’a laЛini a ka kaafiruw ka fanga yєrikє ani k’u ka jєkulu faran faran,walasa kÉrÉnni ka nÉgÉya Madiinakaw kan, walasa a ka bєn Лini gatifani masakє fє, n’o togo ye ko (Uyayina buni Hisini) walasa Madiinakaw ka se k’u niyÉrÉ sÉrÉ Madina jiridenw la, ani (gatifaani) masakє ka wili n’a ka mÉgÉw ye ka bÉ gatifaani, kÉnÉ ani Hawazini, walasa kafiruw ka jamakuluw ka faran faran kira(ki-so) a ye weeleli kє ni ko in na ka taa (Awusu)masakє ma ani kaziraji masakє, n’o masakє fila ye Madinє dukulenw ye, u kun tigi ye (Saada buni Mu-azi Ani sadi buni ubaada) kira y’olu fila hakilina Лini kaafiriw ka ko in na u fila ko: eeyi kira n’a y’a sÉrÉ I ye yamaroya kє ni min kєli ye o kє I ka tєmє n’o ye n’o kÉni tє, an b’an kale Ala la an tє fÉyi di kaafiru nunu ma ni panmuru tє.

Kira ko (ki-so) ne ma yamaroya ni foyi kєli ye, n’a y’a sÉrÉ ne yamarÉyalen do ni fєn ye un tun tє aw hakilina Лini, o toyi ne tun b’a fє ka ko kє aw ye, walaahi un bє kale Ala la, un t’o ko kє Abada fÉ ni Л’a ye tuma min na Arabuw y’ aw kє bolo kÉfє fєn ye, ani k’aw kє jukubilen ye fan bєє la. Kira (ko-so) nisondiyala ni saadi tÉgÉ fila ka kumakan ye o kofє kira y’a kan kÉrÉta san fє, a y’a kanto (Uyeyina) ma, segin I ko ka taa, I k’a dÉn foyi t’a ni ЛÉgÉn cє f É n’a kєra panmuru ye”([12])

Kira (ki-so) a tun kєlen do ka Madina dukulenw ka sabali n’u ka sabati kÉrÉbÉ an’u ka limaaniya.

Wa baro in y’a jira k’a fÉ tiЛn yєrє la ЛÉgonye in jÉyÉrÉ t’a la n’a y’a sÉrÉ Ala ye yamaroya kє fєn min na an’a ka ciden maa wєrє sako t’o la.

Ko kєlen sabanana, kira ka ЛÉgonye kєbaga tun ye Ali ye (ki-so) ani Ziyidu buni Haarasa, tunma min na ni galon tigє kєla ka da Ayisha la.

Ko kєlen naanina, kira (ki-so) ye muso kelen lamє ЛÉgonye la, o muso ye muminuw ba ye, Umu salama. O kєra Hudayibiya kєlє don, bєєn tєkє nÉbila kєlen kofє, tuma min na kira (ki-so)a ye yamaroya kє sahabaw ye, u ka murali kє(kantigєli) u ka kantigєlimafєnw la, u nana ni minu y’u bolo Hudibiya kєlє yÉrÉ la, maasi m’a ka Лaamє faga u la, dimi bankela kira Лєda la (ki-so) a segina, ka taa ka bugu kÉnÉ, Umu salama ko kira ma, n’I yєrє tun y’i ka Лaamє faga yaa Ala ka ciden, u fana tun n’a faga I ta kÉ fє, kira y’a ka Лaamє faga kisi ni nєєma b’a na somÉgÉw kan, u sÉrÉla k’u ta faga o kÉfє”([13]).

Ni ye ЛÉgÉnye misaliya lakodÉnenye, taariku bє min lakali, unka k’a sÉrÉ an Л’a Лєw tuku a kibaroya sira tiЛєko la, walima a laafuliko la, k’a daminє ЛÉgÉnye Aaya jigini na fÉ ka taa se kira faatoli ma (ki-so) foyi te ye min ka can ka tєmє fєn kan min kєra sani ЛÉgÉnye Aaya ka jigin, wa labєn dan sikilen te ye, wa mÉgÉ kєrєnkєrєnlenw fana te ye ni kira tun b’olu hakilina Лini I n’a fÉ mÉgÉ dÉw b’a fÉ ko maa kєrєnkєrєnlen tun b’a bolo, taamasiЛє si t’o la taariku gafew kÉnÉ. U tun b’o mÉgÉw weele ko(cє tan kuluw).

Wa ni cє tan kulu min filє ni ye, nÉ fÉyi t’u la kira tile la (ki-so),wa maa minu ye cє tan kulu nunu ko fÉ ([14])u ma se ka na ni taariku sereya kelen si ye a kibaroya kan, min b’a jira ko cє tan kulu in tun bє kira tile la, w’u tє se ka na ni sereya si kelen ye min bє kibaroya in son ji la, Abubakari tile la, ani Umaru tile la, hali u ye cє wÉÉrÉ min ta walasa ka kalifa suganti, wa Umaru de y’ o cє wÉÉrÉ sugantibaa ye!

Kuma min laafulen bє ka tєmє ni bєє kan, o ye min nana u ka daliluyaw la ni tiЛє kisє kєlen t’o la , w’o kibaroya kєlenw, n’I y’o lajє ji ЛamajÉlen na, o bє cє wÉÉrÉko galontigiya sani a k’a sabati!.

Wa min ye kabako ye ani son magan ka k’o ma, u ye daliluya kє ni min ye, u b’a y’o la k’a f É ko daliluw la sabatilen, min sєmєtiЛalen do, o ye fєn saba ye.

A fÉlÉ: o ye kumakan ye min ni Sai-idu bunu Juba-yiru bє kuma ciЛє banke kira yÉrÉ (ki-so) Ako: Abubakari, ni Umaru, ni Usumani, ni Ali ni Toliha ni Zubєyiru, ni Sa-adu,ni Abudu Rahamani bun Awufu ani Sayidu bun Zayidu, olu jÉyÉrÉ tun ye kira Лєkun tilenna ye kєlєw la, ani jÉli kira kÉ fє seli la. O kÉfє a yєrє nana a ka kuma jaabi di a yєrє ka lakalili in na, a ko:nunu cє tan jÉyÉrÉ tun tє kira ka minisiriya dama ye dєє,walima a ka ЛÉgÉnye bulonba ЛєmÉgÉya dama dorÉnw ye dєє, o toyi, u tun duumilen do jÉli la kira kÉ fє seli la, I n’a fÉ u tun kєlen do ka jÉli matarafa a Лє fє kєlє kєnє ni fakali kєnє kan”([15]).!!

N’a Л’an Лєw tuku ka bÉ kuma in ciЛє n’a galon danbeyali ma ka taa Sai-idu bun Zubayiru ma, n’a ye Лininikєla Лiniga a ka kira ka kєlє kelen pe f’an Лєna min ni nunu cє tan dolakelen jÉra kira Лєfє (ki-so) kєlє tuma na, ЛÉgÉn faa tunma na, I bє n’a ye ko ЛєЛinini kuntaala bє na jaЛa k’a sÉrÉ a ma bo ni jaabi kєlen y’o kan .

Filana: kibaaroya min b’a jira k’a fÉ ko nunu de ye cє seegin fÉlo ye, minu donna silamє dinє na k’olu de ye maa fÉlow ye, minu taara cibaa fє Madinata la (Muhaajiruunw)([16]) ni ye kuma ye dusunkunЛugun bє min na, wa kumafÉlen do tiЛє kisє kelen tє min na fana. Yala cє seegin doli silamaya la, o de ye maa fila in doli wili wa?!-n’o ye kadija ni Ali ye.

W’o kÉ fє, ni kÉnni bє min,k’a sÉrÉ u bєєlajєlen kÉnlen do fÉ n’a kєra Ali ye u cє tan na wa ni Ali kєlen tє, u bє kÉnne do silamaya doni na Kadija y’u kÉn ani Jaafari bun Abi TÉÉlibi ni Kaalidu bun Sai-idu bun Aasi, ani a balimacє n’o ye Usumani ye,wa Zєyidu bun HarIsa fana y’u kÉn ani Abu Zari gafaari, o min kєra maa silamayalen duuruna ye,wa maa wєrє yєrєw y’u kÉn.([17])

A sabana: baan ka jugu ka tєmє fila temlen in kan, ЛєЛininikєla ye min minє ka bÉ Fani FulotÉni na min ye diЛє korÉnfєbolo maa ye, tuma min na Лinigali cayala ЛєЛininikєla kan, a ko: unka, yala ЛÉgÉnye hakilina bÉra maa kєlen ka labєn kÉnÉ kira tile la wa?k’a kє jєkulu ko ye, min bє mara labєn k Él Ési wa?.

Tuma min na ni ЛєЛinikєla ma jaabi sÉrÉ ni Лigali nunu na Tariku kÉnÉ, a y’a dulon fili la, fili min ni Fan folotÉni jigina o fili digєn kÉnÉ ka sabu kє Arabukan daЛєw faamuya baliya ye, tuma min na a ka ЛєЛini bÉra(safa mÉgÉw) kibarÉya kan, olu minu ye misiri kÉnÉ sigibaaw ye,n’u jateda bє se maa biwolonwula ma, Fni FlotÉni y’a bisikiya ko (sÉfu danЛє) kÉrÉ ye (sÉfuwatu ye) k’a sÉrÉ danfara bє ni daЛє fila kÉrÉ ni ЛÉgÉn cє, sabu (sÉfu) kÉrÉ ye ko: mÉgÉw tontonlen ЛÉgÉn kÉ. (sÉfuwatu) kÉrÉ ye maa kєrєnkєrєnenw maa sugatilenw. Fan folotÉni y’a bisikiya k’o kÉrÉ ye kira ka sahaba kєrєnkєrєnenw ye minu jate ye cє biwolinwula ye n’olu tun tє fara misiri la abada, k’olu tun bє misiri kÉnÉ in’afÉ jєkulu sugatelen hakilinaЛini kama k’u sigiyÉrÉ kє misiri k Én Éna ye a m’a faamuya k’a don ko sÉfa mÉgÉw ye sahaabaw ye minlaafulen do silaamaw la, wa a m’a famuya k’olu ye sahabaw ye minu ni siki yÉrÉ t’u la, olu de ye misirikÉnÉna kє u sigiyÉrÉ ye.

Unka kÉrÉnfe mÉgÉ in n’o ye Fan folotÉni ye o ta tє kabako ye, sabu ale ka fili donni hukumu kÉnÉ o ma jugun ka tєmє mogÉ ta kan min y’ a hakilina ta k’o kє dalilu ye, unka min kabakoya ka bon ni ni bєє ye tun, o ye ЛєЛini kєlaba ye n’o ye hseku Muhamadu Amaarata ye,o y’a sєmєjiri kє ni fili in ye, k’o kє kow la nafama lasili ye n’o ye kira ka hakilina Лini ye a y’I kanto ko:(tiЛє do, ko dalilu beyi min b’a sabati k’a fÉ ko jєkulu tun bє kira bolo a ka waati la, minu hakєya tun ye maa biwolonwula ye) w’a ba sabati ni kumakan tilenlen ye k’a fÉ ko kuma in bÉyÉrÉ ye Fan folotÉni ye”([18])

Aw b’a ka duniya (jiЛє) kow dÉn:

Ni ye Лє wєrє ye kira ka ЛÉgÉnye kÉrÉfoli la, a ka sahaabaw fє: I k’a dÉn k’a fÉ ko Adamaden ka dÉni ye danyÉrÉ fen ye, a tє Лa fєw fÉ ko dÉ ka jigin mÉgÉ do hakili la hєєrє siraw la ani Лali min tє jigin kira hakili la (ki-so) sanko diЛє Ko baara kєtaw la, kira ko: (Aw de b’a ka diЛє kow dÉn([19])  (walima aw de ka dÉnni ka bon a ka diЛє baara kєtaw la).

Unka ni kuma min fÉlen filє in ye, son tє k’o ma, hali n’a y’a s Ér É kira ka hadisa in ye tiЛє ye, n’o ye (Aw b’a ka jiЛє kow don) o min filє in ye, o tun ye yÉrÉ kєrєnkєrєnnen ye, o yÉrÉ ye fєn ye min bє tali kє Tamarow bєє kєli la fasuguya kєlen ye san do la, wa ni ЛÉgÉnna ko tє don cidenЛa kow la, w’a tє don AdamadenЛ a taabÉlo ni a polotiki mara kєcogo la, wa ani ЛєmÉgÉya tє ЛÉgÉnЛє sira la, ЛєmÉgÉ si tun teyi min ka ЛєmÉgÉya tun bє Tamaro kєli fason kєlen ye kan, walima ka adamdenw ka sow gilan, k’a daminє so kono minєw labєnni ni finiw kalancogow la!! Walima jakofєnw labєncogo sukuw kÉnÉ!..

Wa nunu de ye jiЛє kow ye Adamadenw de b’olu kє k’a waleya n’u sakow ye an’u ka keguya jonjonw ni waati cogoya ani yÉrÉ cogoya jatє minєni.

Unka k’a fÉ ko mÉgÉ dow beyi min ka doni ka bon ni kira ta ye jamana taabolo Лuma dÉni na, walima k’a fÉ k’o mÉgÉ de bє se hєєrє dansigili n’a kolosili la ka tєmє kira kan, I k’a dÉn kÉni k’o y’a dama miirina ye, min n’otє taa ni silaamaya senfÉlÉw ye,(hakilina min tє tilen ni silamєya joli ye)

A kÉnnen do kosєbє, k’a fÉ k’o faamuЛa ka sÉrÉ kira ka hadisa in na n’o ye (Aw de b’a ka diЛє kow dÉn)

(انتم اعلم بأمور دنياكم)

O kÉrÉ tє se ka kє Abada ko Aw de bє jamana taa-bolo Лuma dÉn an’ a labєn Лumaw polotiki sira ni ada-mdenЛa ni sÉrÉ sira dÉnni, ka tєmє kira kan.!! (ki-so)

O tumana hadisa in kÉrÉ tє se ka tєmє misaaliya kan min tєmєna sisan Adamaden kunko jonjonw ЛєnabÉli la, u bє min labєn u ni ЛÉgÉn cє, wa ЛєmÉgÉ kelen kunko t’o labєnni ye, o kєra kira ye o walima Лєm Ég É wєrє.

BÉlÉnba fÉlÉ:

O tumana bÉlÉnba fÉlÉ in kuma lasuruya la an b’a fÉ ko ЛÉgÉnye min ni kira yamaroyala, o la, n’a y’o waleya, o ye ЛєmÉgÉya ni kєlє ЛєmÉgÉya ЛÉgÉnye ye a be mÉgÉ hakilina Лini mÉgÉ min y’a diya, kodÉn tikilamÉgÉw la, ani maa minu beyi n’u ka dÉnni dulonlen do, o kow la kosєbє, wa fєn fÉyi teyi min bє jirali kє k’a fÉ ko ЛєmÉgÉ sugantili dulonlen do ЛÉgÉnye la, waasa ka mara taabolo Лuma ni adamdenЛa taabolo Лuma Лini n’o ye silamaya kÉnÉ, hali ni Tariku kєlen bє k’o sabati ЛÉgÉnye kan polotikiko nasiraw la, unka silamaya polotikiko n’a mara taabolo labєn Лuma sirilen tє ЛÉgÉnye la .o ye Ala ka baara de ye.

BÉlÉnba filana:

BÉlÉnba filana ЛÉgÉnye hakilina kun kan o min ni sonni o ma, o ka gєlєn ni fÉlo ye mara taabolo Лuma polotiki labєnw kun kan, o de ye k’a f É ko ЛÉgÉnye hakilina ye adamadenЛa taabolo Лuma de ye, min ye adamadenw hakilina Лinini ye, u yєrє ka ko kєrєkєrєnnew na, w’a ma lakali Taariku kÉnÉ abada k’a fÉ k’o ye maa kelen ka kunko ye, sabu o ЛÉgÉnye in bє kє ni kun fila ye, ЛugÉn ye bє kє maa min fє ale de ye ladilikan ni tiЛє ni danaya kunko doni ta baa ye, o tuma na ЛÉgÉnye hakilina bє kє nafaba ye adamadenЛa taabolo Лuma labєn sinsinni na kosobє.

Aminєna ka bÉ Ibinu Abasi la ko tuma min na ni kurana Aaya in jigina

]وشاورهم فى الامر[([20])

I k’u hakilina Лini kow la kira ko (ki-so)

(أما إنّ الله ورسوله لغنيان عنها, ولكن جعلها الله تعالى رحمة لامتي, فمن استشار منهم لم يعدم رشدا ومن تركها لم يعدم غيا)

O kÉrÉ, unka I k’a dÉn Ala n’a ka kira (ki-so)kaarilen do ka bÉ ЛÉgÉnye ma, unka Ala y’a kє(a ka se kÉrÉtalwn do) hinє ye, a ka mantow ma, ni maa min ye ЛÉgÉnye kє ka hakilina Лini kє o tiki ma untaЛa kanda la, ni maa min ye ЛÉgÉnye toyi o tigi ma untanЛa fili la.

Kira (ki-so) tun ma kє k’a mako de bє ЛÉgÉnye la, a ka jiЛє kow la walasa a k’a hakilina nÉÉrÉ n’o ye, ani k’a kanda ka taa sawaba ma, I k’a dÉn, a tu kaarilen ka b’o ma, unka Ala ye ЛÉgÉnye kє nєєma ye, a ka jonw kan waasa u kana yєlєn u yєrє kunkolow kan u ka kow n’u ka baaraw la, an’ u kana waso ni yєrєboЛa ni dantє-mєwale ye n’u hakilina dama ye min b’u sama ka taa ha-lakiliw ma. Wa kira ka hadisa kÉrÉtalen do b’o jira ko:

(ماتشاور قوم قط إلا هدوا وارشد امرهم)([21])

O kÉrÉ ye ko: Maa si walima jamakulu si ma ЛÉgÉnye kє u ka ko la Abada f’u ka kandan w’u ka baaraw fana bє sira sÉrÉ.

Hdiisa d Éwєrє b’a fÉ ko:

(استرشدوا العاقل ترشدوا, ولا تعصوه فتندموا)([22])

O kÉrÉ ye ko: Aye ЛÉgÉnye kє ni hakilimaw ye k’u hakilina Лini n’o kєra aw bє kisi, aw kana u sÉsÉ a bє nimisa.

Hadisa caama nana ka lasuli kє ka taa ЛugÉnye kєli ma ni kÉrÉ in ye (jiЛє kow)

Wa hadisa dÉ beyi, o bє kuma mÉgÉ fє, ЛÉgÉnye bє kє mÉgÉ min fє k’o ye ЛÉgÉnye kunko doni ta baa ye.

(المستشار مؤتمن)([23])

O kÉrÉ ye ko: ЛÉgÉnye bє kє maa min fє ale de ye Л Ég Énye danaya ta baa ye .

(من استشاره أخوه فاشار عليه بغير رشده فقد خانه)([24])

Ni fana kÉrÉ ye ko: ni maa min balima y’a hakilina Лini n’a ye fєn jira, a la min tє kanda sira ye, I k’a dÉn a y’a balima janfa.

AdamdenЛa taabolo min bє ЛÉgÉnye la, kurana Aaya nata in b’o bankє kosєbє.

Nasu(kolojє) sabana

Min bє ЛÉgÉnye kan Ala ko,Aka sє k Ér Étalen do:

]وأمرهم شورى بينهم[([25])

Aaya in kÉrÉ ye ko: u ka kow ye ЛÉgÉn ye ye, u ni ЛÉgÉn cє.

Ni aaya in nana kurana aaya wєrє de cєmaacє la min laЛini fєrєlen do o aaya bє kuma adamadenЛa misaaliya kan Ala ko (se-ko)

]وما عند الله خير وابقى للذين آمنوا وعلى ربهم يتوكلون[

O kÉrÉ ye ko: fєn min bє Ala bolo, o de hєєrє ka bon, wa o de duumilen do mÉgÉw ye mÉgÉ minu limaaniyalen do wa n’u b’u jiki sєmє Ala la.

]والذين يجتنبون كبائرالاثم والفواحش واذا ما غضبوا هم يغفرون[

Ni fana kÉrÉ ye : ani maa minu b’u yÉrÉmajaЛa ka bÉ jurumubaw la ani joko jukuyaw, wa n’u dimina u bє y’afa Лini kє.

]والذين استجابوا لربهم واقاموا الصلاة وامرهم شورى بينهم ومما رزقناهم ينفقون, والذين إذا أصابهم البغي هم ينتصرون[([26])

Ni fana kÉrÉ ye ko:ani maa minu ye Ala jaabili Лini ni ka seli jÉ, n’u ka kow ye ЛÉgÉnye ye, u ni ЛÉgÉn cє, n’an y’u garisєkє fєn min na u b’o nafakati, ani maa minu ni tonЛÉli y’u sÉrÉ, u bє dєmє sÉrÉ. (se).

Kurana Aaya nunu bє jirali kє kєnє kan kow la minu ni silaamaya kafÉ bє woloma n’o ye w’o kow de ye silaamaya layiniw n’a ladabuw ye, o tumana limaniyajon minu b’u yєrє masiri ni limaaniya ye, ani wakalisiri Ala la, min ka se korotalen do, ni k’u yÉrÉ jaЛa ka bÉ jurumu baw la ani jokojukuyaw, ani ka yaafa ni hakєtoЛini kє, ani ka Ala ka weele jaabi n’a ka yamaroyaw jaabli ye, ni ka seli Лanamaya ni ka dantєmєwale ni Adamadenjukuya dabila, w’olu tikilamÉgÉw fana kunko ye ЛÉgÉnye ye, u ni ЛÉgÉn cє, wa taamasiЛє bє Aaya nunu kÉnÉ k’a fÉ k’o tikilamÉgow de ye kanda ni lakika tikiw yє, u bє dєsє k’u ka hakilina tiЛєw sÉrÉ ni hakili ka miiri n’a ka taashili ye, wa kurana Aaya in kÉrÉ ka suru, o la kosєbє o Aaya filє, Alako:

]يستمعون القول فيتبعون احسنه[([27])

O kÉrÉ:mÉgÉw bє kumaw lamє ka tuku a Лuma kÉ.

O de la kuranakÉrÉfÉlaw y’a jira ko kurana Aaya ni bє ЛÉgÉnye kanuni jira, ani ka mÉgÉ hakilina Лini, ko bє mÉgÉ min hami, ani kandanli Лininini ni mÉgÉ wєrє hakilina ye, an’u ka miiriyaw minu bє nafa kє, k’a sÉrÉ u bє munu munu kafo bolonba kÉnÉ min tєmєna sisan

(ما تشاور قوم قط الا هدوا وارشد امرهم)

O kÉrÉ ye ko: jamakulu si ma ЛÉgÉnye kє, u ka ko la f’u ka kanda k’u ka ko fana kandan.

(استرشدوا العاقل ترشدوا، ولا تعصوه فتندموا)

A ye ayєrє kanda ni hakilimaw ye, aw bє kanda, aw kana u sÉsÉ aw ka nimisa.

(من اراد امرا فشاور فيه, اهتدى لارشد الامور)([28])

Ni maa min ye ko laЛini, ka ЛÉgÉnye k’o la, o tiki bє kanda ka taa kow la kandanlen ma.

 Kiritigєla ka ЛÉgÉnye tuguni

Hadiisa do kÉnÉ hadiisa min ni Suyuuti y’o lakali n’a danbeyalen do ka taa Ali ma (ki nє-so)

(قال علي عليه السلام: قلت يا رسول الله, الامر ينزل بنا بعدك, لم ينزل فيه قرآن, ولم يسمع منك فيه شيء؟ قال: اجمعوا له العابد من اُمتي, واجعلوه بينكم شورى, ولا تقضوه برأي واحد)([29])

O kÉrÉ ye ko: Ali ko: ne ko kira ma (ki so) eeyi kira ko bє jigin anw na e kÉ fє min ni kurana ma jigin o la, wa kuma ma mє e la o kan an b’o kє cokodi?

A ko: a ye batokєlaw fara ЛÉgÉn kan un ka mantow la a y’o kє ЛÉgÉnye ye aw ni ЛÉgÉn cє aw kana o ko latikє ni maa kєlen hakilina ye.

ЛєЛinini yeelen kÉnÉ, an ka son Hadiisa in tiЛati kiyali ma, unka a ma lakali hadiisa kitaabu lasiliw kÉnÉ minu ni jikida bє k’olu kan.

I k’a dÉn hadiisa in b’a jira k’a fÉ ko, k’o ko ni kurana Aaya ma jikin o la ni kira ka kuma ma b’o kan min bє na sÉrÉ kow la a kÉ fє ni dakun ma deli ka k’o la kira tile la, walima waleya ma kє, min b’o ko sabati, walasa kandan sira ka d’o kan, w’o n’a ЛÉgÉnna ye fÉrÉbako ye, Лєnєmaya kodÉn ni AdamadenЛa labєnw sÉrÉli la,

O kÉfє kira ka jaabi (ki-so) bє na Лinikali in kan ka taa fan fє min bє ЛєmÉgÉya nafa jira ni kiiri kunko bє kє n’o ye

(اجمعوا له العابد من امتي)

A ye batokєlaw fara ЛÉgÉn kan o ko la, ne ka mantow la, fan do bє kuma in kÉnÉ min bє Muuminu Лumakєlaw ka kunko jira ЛÉgÉnye hukumu kÉnÉ. W’olu de ye ЛÉgÉnye kunko doni Лun baaw ye, wa Лinikali ka kan ka k’u la.

Unka ni ko kєra ko kira ka kuma bÉÉra a kan walima kurana Aaya jigina a kan, kira (ki-so) ka kuma de ye minєta y’o la, wa ЛÉgÉnye jÉyÉrÉ t’o la wa hakilina yєrє donyÉrÉ t’o la.

An Лe ni sÉgÉbєli bєє kє Hadiisa in kan ni sarati ye, n’a y’a sÉrÉ Hadiisa in ye tiЛє ye, unka ЛєЛinini y’a jira k’a fÉ ko Hadiisa in tє tiЛє ye, sabu a ma sabati Hdiisa kitabu lasiliw kÉnÉ. Ibunu Abudul Bari ko:ni Hadiisa in, lasili t’a la.Daarukutini ko: Hdiisa in, kєnєyalen tє, katibu ko: ama sabati Maliki fє”([30])

Shuura(ЛÉgÉnye) Taariku ni silaamaya ЛєfÉli polotiki sira gafew kÉnÉ:

Ni ЛєЛєnini kura in bє sinsin shura kan (ЛÉgÉnye) Taariku ko kÉrÉw ni silaamaya polotiki gafєw kÉnÉ, k’a kє dakun ye kiritigєla sugantili la (kira ka kaliifa) maa min ka kan ka bila kira nÉ na.

ЛєЛininikÉrÉ tєmєlen na a jirala k’a fÉ kuma ma bÉ kira yÉrÉ (ki-so) min b’a jira k’a fÉ ko ka kalifa sugantili sєmє shuura la (ЛÉgÉnye) o toyi dalilu kєnєma bє kitaabu (kurana) ni suna kÉnÉ min b’a jira ka fÉ ko kalifaya sugantili ma siri mÉgÉ si la mantonw na abada.

Min b’o tiЛєtigiya kosÉbє o ye, ko kira (ki-so) tuma min na u y’a Лini a fє k’a ka sarati d’u ma min b’a to ni kalifaya bє sєgi kana u ma kira kÉ fє, kira banna o ma o waati gєlєnmaba la, a y’a kantÉ ko: ko bє Ala de bolo a b’a bila yÉrÉ la min y’a diya.

(ان الامر لله يضعه حيث يشاء)([31])

Kira ka fєn fÉbaliya kalifaya dakun kan o ye fєn ye kila kєra min na, wa bєn kєra o la sÉsÉli t’o la, tuma jumє kalifa sugantili danbeyala ka, taa shuura hakilina ma? (ЛÉgonlajє).

Shura hakilina bangeko fÉlÉ:

O ye fєn ye taariku ni Hadiisa dÉnbaaw y’o sabati, u ka gafew kÉnÉ k’a sÉrÉ n’a ma kє ni sÉsÉli ni fÉnkoЛÉgÉnya ye. U bєna kan k’a fÉ ko: adaminє bÉÉra Umaru la san’ a ka faato, sani Umaru ka ni hakilina sigi a kibaaroya tun tє Taariku kÉnÉ.

Kuritubi ye kurana korofÉbaaba ye, kuma kєlen kÉfє ЛÉgÉnye hakilina cєЛali la, I k’a dÉn ko Umaru bunu katabu de ye kalifaya kє ЛÉgÉnye hakilina ye, w’o ye koba jikilen ye Adamdenw kan”([32]) Ibunu Kasiiru fana ye kurana korofÉbaaba ye o ko:

]وأمرهم شورى بينهم[

O kÉrÉ ye ko: u ka ko ye ЛÉgÉnye ye u ni ЛÉgÉn cє w’ o kÉrÉ ye ko u tє sawaaba sÉrÉ f’u ka ЛÉgÉnye kє u ni ЛÉgÉn cє, walasa u k’u yєrє demє n’u hakilinaw ye kєlє n’a Л Ég Énaw la, ani fєn o fєn n’o de ni kєlє bÉlen do ЛÉgÉn fє. I n’a fÉ Ala y’a fÉ cogoya min na u hakilina Лini kowla.

]وشاورهم فىالامر[

O de la kira (ki- so) tun kєra a b’u hakilina Лin kєlє kow la o n’a ЛÉgÉnnaw,walasa k’u dusukunw nuso-ndiya n’o ye. A b’o cogola tuma min na ni saya nana Umaru ma, n’a sÉkÉla a fagabaa fє, n’o ye Abuu luuluwatu ye, a ye kalifaya kє ЛÉgÉnye hakilina ye([33]) (shuura).

E ka ni yalamaliba in lajє, waati kÉnÉ min kєra sani Umaru ka faatu, k’a sÉrÉ a nÉ foyi tun tєyi san’o cє! Unka yalamani in kєra cokodi,? Wa fєn jumє walima sababuya jumє de ye Лonini kє ka taa ЛÉgÉnye hakilina ma ?

Ni ye Лinikaliba ye, Umaru yєrє y’a jaabi o wagati kelen na, waati min n’a ye kalifya kє hsuura ye (ЛÉgÉnye) w’a y’a jaabi kutuba kÉnÉ min lakodonlen do, kutuba min n’a ye sakifa kibaro ya f’o la a ko:

(لا يغترن امرؤ أن يقول إنما كانت بيعة أبي بكر فلتة وتمت الا انها قدكانت كذلك, ولكن وقى الله شرها! فمن بايع رجلا من غير مشورة من المسلمين فلا يبايع هو ولا الذي بايعه تغرة ان يقتلا)([34])

Munna, a bє Hadiisa in kÉnÉ ko Abudu Rahamani bun Awu fu nana Ibunu Abaasi ma heji kє waati la, o y’a sÉrÉ a bє kurana kalan Ibunu Abaasi fє, a k’ama, n’a y’a sÉrÉ I ye fєn mє I kulo la, min bє Umaru kofÉ, tuma min na a y’a mє ko karisa y’a fÉ ko, ni Umaru sara ne bє wote kє karisa ye sabu Abubakari ka wote k’a kє kalifa ye, o ma kє foyi ye ni prokotoli tє, Umaru kєlen k’o mє a y’a laЛini k’a b’o kuma jaabi ne y’a bali o ma k’a sabu kє jama lajєli ye Hiji kєnє kan, wa Л’a f’a ye, n’a seginna ka taa Madiina, fen min kadi a ye, a k’o fÉ yen sabu yen, yÉrÉ kajan fitinє wilili la, tuma min n’u seginna ka bÉ Hiji la Umaru wilila ka kutuba kє, n’o kєra a ka kutuba tєmєlen in ye

Joni de ye karisa ye min ye kuma in fÉ? Wa joni fana ye karisa tÉkelen laban ye?

Tuma min na walanwalanni kєra, dow sikasikala, karisa fila in bankeli la, Ibunu Hajari Asikalaani sera k’u banke ni lakalili sira kєnєma ye, min y’a yєrє sinsin bere ye, an’a sera ka lakaliliw bєє lagosi ni k’u laafu n’o ye Ay’a kanto ko, a ye kibaroya in sÉrÉ ka bÉ kitabu kÉnÉ min tÉgÉ ye ko (Anisaabu) n’o ye Balaaziri ka kitaabu WÉlÉfulen ye ni sira ye min ka kєnє kosєbє, Ibunu Hishaamu Bunu Yuusufi ka kitabu kÉnÉ a y’a lakalili in minє Mu amaru la, o fana y’a minє ka bÉ Zahari la, ni danbeyali fÉlen in lasili kitabu kÉnÉ, a lakalili kumakan ye ni ye (Umaru ko:k’a sera ma ko Zubayiri ko: ni Umaru saara an bє wote kє Ali ye

(لو قد مات عمر لبايعنا عليا) ([35])

O tuma na ni de ye gidon ye Umaru ka Revolison (murutili la) na! Wa ni de ye gidon ye shuura yєrє daminє cogo kan kalifa sigila ni shuura min ye n’a bє na kuma o kan, k’a farafaasiya kє a kun kan, ka bєn ni kitabu in boЛa hakє ye.

Shuura (ЛÉgÉnye)Hakilimiiri-jan:

Fen gєlєman min ni ЛÉgÉnye hakilina bÉlila a kan, o de ye kaliifa sikiliko toli ye Adamadenw bolo kabini yan Лinikali caayara ЛÉgÉnye hakilina kan kalifa sikiko la, an kє tuma na ka daliluya Лini sariya kÉnÉ, kalifa sikili toli la Adamadenw ma, an’u kєtuma na ka sira Лini sariya kÉnÉ min ni mÉgÉw bє n’o sira taama kalifa sugatiliko la..

O sira fє sa, u y’a ye Ala kumakan na, a ka se kÉrÉtalen do, u ka ko ye ЛÉgÉn faamu ye,u ni ЛÉgÉn cє.

]وأمرهم شورى بينهم[ ([36])

U y’a ye k’a fÉ ko ni ye daliluw lafusamati ye ЛÉ-gÉnye hakilina sabatili la an’a demєni na, o yÉrÉ de la sa u ko: ko Лє fÉlÉ min bє kalifa sugantili la o ye shuura (ЛÉgÉnye) ye.

Unka talonni fÉlo bє nana tuma min na, n’a b’a ye k’a fÉ ko ЛÉgÉnye hakilina ma adamadenw hakiliw kÉn-kÉn (minє) kєrєnkєrєnnenya la sahaabaw.

Kalifa fÉlÉ sugantili oyÉrÉ tun ka jan ЛÉgÉnye hakilina tiЛє yєrє la jaati, sabu o kєєra porokotoli ye, I n’a fÉ Umaru y’a fÉ cogoya min na, w’ale de y’a daminє, w’ale de ye maaw sama ka taa ma!

O kÉfє kalifa filana fana kєra ten, o yÉrÉ fana tun ka jan ЛÉgÉnye hakilina na!

AwÉ, ni hakilina in min n’a minєna Umaru fÉlÉ nєє kan, a ka kutuba kÉnÉ min lakodonlen do, sakiifa kibaroya fÉto a fє, Abubakari sugantili la, a ye maaw papa k’u kana segin ka taa Abubakari sikili kєcgoya in ma, a y’a kanto:

(فمن بايع رجلا من غير مشورة من المسلمين فلا يبايع هو ولا الذي بايعه تغره أن يقتلا)([37])

Ko ni maa min ye wotє kє maa ye k’a sÉrÉ a ma ЛÉgÉnye kє ni silaamaw ye, o tigi tє suganti,w’a ye wotє kє maa min ye o tigi fana tє suganti ka kє kalifa ye, keleya koson, u fila ka kan ni fagali ye, an ye kumakan min dÉn k’a faamuya sisan, o ye sira tigєli ye Ali sugantili la, ani maa o maa bє Ali sugantili unganiЛє siri ka sira geren olu fan Лє.

Unka tuma min na ni saya sera a ma, a ye mÉgÉ Лini a bє jєn ni mÉgÉ min ye waasa ka kalifaya layidu t’a ye, ni ye kumakanjєlen ye nÉgÉ tє kumakan min na abada, w’o yÉrÉ kajan shuura la kÉsÉbє,(ЛÉgÉnye) A ko: ni Abuu Ubuyidata tun bє Лanamayala nє tun n’a yєlen ЛєmÉgÉya sigilan kan.

(لو كان ابوعبيدة حيا لوليته)([38])

O k Éfє a y’I kanto tun: n’a y’a sÉrÉ Saalimu (n’o ye Abi Huzayifa ka maraden ye) tun bє Лanamaya la, un tuna o yelen kalifaya sgilan kan

(لو كان سالم مولى ابي حذيفة حيا لوليته)

O kÉfє a ko tun:

(لو كان معاذ بن جبل حيا لوليته)([39])

N’a ya sÉrÉ Mu azu bunu jabali tun bє Лєnєmaya la, un tun n’o sigi kalifaya sigilan kan.

O tumana Umaru yєrє tun Лє taa la k’a fÉ ko kalifa sigili lasili ye ЛÉgÉnye ye (suura) hali n’a y’a sÉrÉ ale de y’a kuma fÉ a ka kutuba laaban in kÉnÉ, unka o n’a ta o ta a yєrє ma baara kє n’a ye, (hakilinaЛini) fÉ tama min na a desala mÉgÉ sÉrÉli la min n’a bє kalifaya layidu t’o ye!

I k’adÉn a y’a yєrє dusukunnata bÉ kєnє kan ko in kun kan, a ka saya waati yєrє la, a ko! N’a y’a sÉrÉ saalimu tun bє Лєnєmaya la, un tun tє n’a kє shuura ye(hakilinaЛini)

(لوكان سالم حيا ما جعلتها شورى) ([40])

O kÉfє kalifa sigi kєra shuura ye shuura fasukuya jumєє!!(ЛÉgÉnye)

I k’a dÉn hsuura in lamininen don ni sarati kabakomaw ye min tє se ka sÉsÉ ! a kєra cogo min na, o lasuruma ye ni ye:

1-Kalifa sugantili k’a kє maa wÉÉrÉ ni ЛÉgÉn cє, o doron, wa ale Umaru de b’ o maa wÉÉrÉ suganti k’a sÉrÉ n’a ma kє mÉgÉ wєrє ye.

2-Kalifa sugantita ka kє maa wÉÉrÉ nunu dÉlakelen ye, a kana kє maa wєrє si ye.

3-Ni maa wÉÉrÉ nunu lafanba bєnna maa kelen min kan, ni maa t Éw y’o fongÉn ЛÉgÉnЛa u k’olu kan tigє (fagali) ( maa minu ma sÉn caama ka ben ma).

4-Ni maa fila benna maa kelen kan, maa fila wєrє ka ben maa kelen wєrє kan Abudu Rahamaani min ye Awufu den ye o bє minu cє la, u k’olu ka benkan minє ka baara kє n’o ye. Abudu Rahamaani min ye maa wÉÉrÉ nunu dÉlakeken ye, ko ni maatÉw ma jiЛє n’a ye, u k’olu faga! (a kan bє tigє)

5-Ko ЛÉgÉnye tileda kana tєmє tile saba kan, n’o tє maa wÉÉrÉ nunu bєє ka faga, olu minu ye ЛÉgÉnye cєw ye!!

6-Ko Suhayibu Ruumiyi ka jamakulu kÉlÉsi minu ye cє biduuru ye n’u kєlen bє ka panmuru minє, olu ЛєmÉgÉ ye Abu Tolihata AnisÉÉri ye”([41]) n’u ma ben kankelen kan tile saba in kÉnÉ cє biduuru nunu b’u bєє faga.

TiЛє yєrє la ni labєn in ma kalifa sugantili ko to mÉgÉw bolo walasa u ka se ka baara kє ni shuaura (hakilina Лini) ye, ik’a dÉn labєn do min ni Umaru y’o dansiki, a ye waleya in k’a yєrє ka hakilina ye min ni mÉgÉw tє se ka taa k’o dan, wa ni ЛÉgÉnna ЛÉgÉnye kєcogoya tє se ka weele ko silaamaw ka ЛÉgÉnye w’a te se ka weele ko cє wÉÉrÉw ka ЛÉgÉnye n’a bє f’ olu ma (Ahalu hilu wali akidu)sirili ni fonini tigiw. O tuma na ni kєwale nunu kєra sabu ye ka shuura dabila silamaya taariku kÉnÉ ka b’a kєcogo la, o tuma na shuura min filє ni ye sÉn ma kan ka k’o ma k’a sabu k’a sariya tєmєlenw ye .(hakilinaЛini sigilen bє min kan) tiЛe yєrє la, shuura taabolo min filє ni ye, a tun sabatilen tє ka kÉrÉ…Abubakari ma sÉn ЛєmÉgÉya mara taabolo n’a polotiki taabolo ma k’a kє shuura sira ye, janko ka kalifa suganti n’a ye, w’a yєrє m’a kє a ka kalifaya waati kÉnÉ, o toyi a ye shuura bonda datuku, tuma min na a ye sugantili bÉsi mÉgÉw la ani shuura waleyali b Ési u la, n’a jirali ye k’a fÉ ko Umaru ka kє kalifa ye , a kÉ fє, wa hali a m’a kulo jÉ sahaaba kÉrÉbaw ka kuma fÉtaw la, sugantili hukumu kÉnÉ.

I k’a dÉn, sahaaba nunu muruti ma kє kalifa sugantili nasira kan dєє, Abubakari ye min sira ta, wa sahaaba nunu m’a fÉ ko sugantili ka kan ka kє ЛÉgÉnye ye , w’u m’u ka dalilu kє Ala ka kuma kan ye min baa fÉ ko:

]وامرهم شورى بينهم[

U ka kow ye hakilina Лini ye u ni ЛÉgÉn cє. I k’a dÉn u ka murutili tun ye Umaru sugantili ye, muna Abubakari y’a suganti, u y’u kanto a ma:I ye Umaru sigi mÉgÉw kuna, e dun b’a dÉn, w’i Лєbaala mÉgÉw bє ka min fÉ Umaru ma e dun n’a bє ЛÉgÉn fє, a bє kє cogodi ni kєnє tora a bÉlo?! E dun bє na Ala kunbєЛÉ-gÉnya w’a b’I Лinikan I ka maradenw kibarÉya la.”([42])

I k’a dÉn Umaru ye kumakan jєєlen fÉ walasa ka shuura hakilinaЛini sira sabati n’o kumakan ye, tunma min na a ko:

(لوكان سالم حيا لما جعلتها شورى)([43])

Ko, ni saalimu tun bє Лamaya la un tun tє n’a kє hakilinЛin ye.

I k’a dÉn layidu o layidu bє nicogo la, o bє jama hakilina bin duguma, wa hali jamakulu min n’a bє f’o ma ko gilannikєlaw walima ko ferekelen ЛєbÉbaaw(Ahalu Hali wali Akidu)! Ni ЛÉgÉnna layidu bє kє sabu ye k’o bin dukuma.

U ko ni kalifa ye maa min suganti ka kє kalifa ye, yala Adamadenw ka jiЛє bє k’o sarati ye ?

U y’o jaabi ko: o tigi sungantili sabatilen don, wa adamadenw ka jiЛє tє jatє o la, o kÉrÉ ye ko Abubakari sidiiki ka Umaru sugantili , o jÉlen tє mÉgÉw walima sahaabw ka jiЛє kan”([44]) o tuma na hakilinaЛini nÉ ma ye kalifa sugantili la.

Ni kÉlÉsi in de y’a to Ibunu Hazimu ye shuura sira bila kÉ fє ka kumakan bila a Лєfє min ni kalifa y’o fÉ kalifa kura sugantili la, Ibunu Hazimu ko (ЛєmÉg sigi) an Л’a sÉrÉ, o bє kє ni sira dÉw ye. A fÉlÉ, n’a kєnєman n’a fusamati; o ye ЛєmagÉ faatulen ka mÉgÉ jira mi n’a yєrє y’o suganti ka kє ЛєmÉgÉ ye,a salen kÉfє.([45])

Shuura walima panmuru?

An ye hsuura sira bin cogo ye sisan,waliyaw kєlenw kєnє kan minu bє hsuura hakilina silatunu, o tuma an ye shuura sira ye k’a toyi pew a sabatilen kÉfє tuma min na n’a seginna ka taa waleya kєlenw gilanni ma, an b’a sÉrÉ kumakan jєєlenw beyi minu bє suura sira galontigiya.

Wa an ma dan o ma, an Лє waleya kєlenw da ЛÉgÉn kєrfє minu bє ЛÉgÉn kofÉ ka sÉrÉ n’a ma kє ni bÉЛÉgÉnna ye k’a sÉrÉ an ma segin ka taa dalilu di ma sariya kÉnÉ, an ka daliluya tun ye sahaabaw kєwalew ye, k’a sÉrÉ an b’a dÉn tiЛєnijє yєrє la ko sahaabaw tun bєnnen tє hakilina kelen kan, hakilina tєmєlenw la, ani waleya tєmєnєnw la.

I n’a fÉ an b’a dÉn tiЛє yєrє la tun k’a fÉ maa murutilenw ka fÉngÉnЛÉgÉnya, u cє la, a n’u ka sÉnbaliya, o tun b’u ka kiiri bєєlajєlen tiЛє.

W’o n’a taa o taa an Л’a sinsin fen sabatilen kan ani min waleyala kєnє kan. An y’o kє sahaaba jama dÉw ka bєnkan ye, ka sabu kє ko, ko foyi tun tє waleya u tile la fÉ n’a kєra u ka benkan n’u ka sinsinli ye.

TiЛє yєrє la an banna sonni ma k’a fÉ ko ni sahaabaw tun ye hakilina fen o fen sira ta u tun bє sahaaba murutilenw mankan shilatunu, w’u mankan tun tє jate, wa ni de tun ye kalifa bєє ka taabolo ye, mara taabolo polokikow la.

O tuma na Bani Hashimukaw ni Muhajiruunaw ani AnisÉÉriw ka murutili mankanw ye nafa jumєn Лa?

Sahaabaw fana ka mankanci fana ye mun de Лa tuma min na, a ye Umaru kє kalifa ye?!

Wa sahaabaw ka ban Usumani ka fanga polotiki taabolo ma tuma min na a y’a balima surumaw bila sahaaba Лumaw kuna k’a sÉrÉ a balima bani umayakaw tun ye jiЛє kanu baaw ye kosÉbє, w’u yÉrÉ tun ka jan diinє na, o mankan ye mun nafa?!

O kÉfє ni mankanci in ma jukuya ka kÉrÉta sanfє fÉ bani umayakaw ka demєsєniw ye kalifaya minє k’a kє u ta ye, mÉgÉw bєєbєna a kan ko diinє foyi tun t’u bolo, wa Ala ЛєsiraЛє fitiini tun t’u bolo , I n’a fÉ Mariwaani bunu Hakєmu ni Abudulayi Bunu Saadu bun abii Sarahi ni waliidu bun Ukuba, ni Amaru Bunu Aasi, ani Mu-aawiya.

O n’a ta bєє, sahaabaw murutili n’u ka baan o tє dalilu ye anw bolo, o toyi u ye jalakibaaw ye.

Tuma jumє na sahaabaw murutili n’u ka baan kєra dalilu ye sani an k’a fÉ k’u ka matunli kєra dalilu ye?!

N’a y’a sÉrÉ kÉni kalifa sigili fÉlÉ kєra seginni ye ka bÉ ЛÉgÉnye sira(shura) ma, k’a sugantili to kalifa bolo min bє fangan sigilan kan k’o de bє maa suganti a yєrє kÉ fє maa min y’a ja, o ba yira k’a fÉ ko kalifa ka sugantili (n’o ye filana ye) shuura hakilina kÉfє,o tun ka kuna kÉsÉbє tiЛє yє rє la.

Tuma min na sahaabaw yÉrÉ jaЛana kabÉ shuura hakilina ma, ani nasu (n’o ye Aaya ni Hadiisa) n’u ye jaakuyabilen sira suganti ani ka fangan sira suganti ni panmuru ye, an sÉnna k’a fÉ ko jaakuyabilen ni panmuru fana kєra kalifa sugantili sira do ye!

Danfara jumє de bє hakilinaЛini ni jaakuya cє ni panmuru ye ?!

I k’a dÉn jaakuya ni panmuru ye, o bє jatє ka kє sababuyaba ye, min bє shuura hakilina kÉkankalen!(k’a kalen a kÉ kan).

N’a y’a sÉrÉ shuura hakilina bÉra kurana kÉnÉ, o tuma na jaakuya ni panmuru ye o lasili bÉra mini?!

Wa Лinigali wєrє beyi min ka gelen ka temє ni kan n’a y’a sÉrÉ ЛÉgÉnlajє hakilina tara kurana kÉnÉ, o tuma na mun de bє kalifaya layidu (danaЛa) ma, min ma se ka jÉ lasili in kan.tuma min na a ma jaabi jÉnjÉn sÉrÉ walasa kalifasigicogo ka kiisi ni sira tєmєnnew ye, ka bÉ cєni belebeleba digin kÉnÉ, an Л’a ye k’a fÉ ko boliyÉrÉ kelen si teyi fÉ n’a kєra yєrєminє ye ka bÉ sira tєmєnew bєє ma, kalifa sigiko kun kan, min kєra tiЛє yєrє la, a tєmєna k’a fÉ ko kalifa sigila ni maa kelen ka sugatili ye, cє naani ka tuku o maa kelen ko, w’a tєmєna tukun ko kalifa sigila ni kalifa tєmєlen ka layidukan ye, w’a tєmєna tun ko kalifa sigila ni cє wÉÉrÉ ka sugantili ye, I n’a fÉ a tєmєna k’a sikila jaakuyabilenna ni panmuru ye f’o kєra sababu ye ka kalifaya kє ciЛє ye min n’o taamasiЛє nÉ si t’є diinє kÉnÉ.

ЛєmÉgÉya saratiw kÉlaban

Sira minu tєmєlen filє ni ye kalifa sugantiliko la, o ma dan hsuura (hakilina Лini) dama bini ma dєє, o toyi a ye fen wєrєw bin minu ye kalifa sigili sarati waajibilenw ye olu sarati waajibiyalen nafamaw filє ni ye.

1-Danaya: u ko fÉlÉ kalifa sigicogo hakilina na: ko faasiki (jogojugu) ka ЛєmÉgÉya tє sabati, sabu ЛєmÉgÉ kÉrÉ ye, ka silaamaw hakilina kÉlosi, faasiki ma se k’a yєrє ka diinє kÉlÉsi, cogo jumє na, o bє se ka maa wєrє hakilina n’a ka nafa kÉlÉsi ?!”([46])

O kÉfє faasikiya(jogojuguya) bє balili kє ЛєmÉ-gÉya jÉyÉrÉ sÉrÉli n’a duumini na, ni jogojuguya cunna ЛєmÉgÉ ka,o kÉfє n’a ka jogojuguya dÉna,o tigi bє bÉ ЛєmÉgÉya la”([47])

2- Diinє dÉnicєsiri u ye dÉnicєsiri kє ЛєmÉgÉya sarati do ye:ko ЛєmÉgÉ ka kє maaw la fusamati ye dÉni ni diinє na,u ka laЛini ye dÉni na,dÉni min bє jirali kє ka taa cєsiri ma n’o bє weele larabukan na ko (ijitihaadu) maa mi tє dÉnibaa ye o ka ЛєmÉgÉya tє minє, wa sÉn tє k’o ma,sabu ЛєmÉgÉ mako bє kow waleyali fє ani a ka se ka kiiriw bєєlajєlen boli siratigє Лuma fє ka maaw ka hakєw d’u ma,ka kєlєw ban pew ka b’u ni ЛÉgÉn cє, ni ЛєmÉgÉ ma kє dÉnibaa cєsiibaa ye,a tє se ka mÉgÉw kunko si gilan abada.([48])

Teliyala ni sarati nunu untanЛana k’a sabu kє maa minu ye kalifaya ta, olu tun ye maaw ye, danaya tє maa minu na, wa dÉni t’u la, min bє se k’u lase cєsiri ma..(Ijitihaadu)

Faraawi ko: k’ale ye kumakan dÉ minє ka bÉ Ahamadu la, o kumakan in bє danaya sarati bini jira w’a bє dÉni ni fusamatiya sarati fana bin A ko ni maa min sera ka sigi kalifaya la ni panmuru ye, ni maaw y’o weele ko Amiru muuminuuna, (muuminu ЛєmÉgÉ) a tє bєn maa si ye maa min bє limaaniya Ala ni laahara don na ka si ka dugujє, k’a sÉrÉ am’o k’a ka ЛєmÉgÉ ye a kєra maa Лanama ye walima a kєra maa jogojugu ye o tigila mÉg É ye muuminuw ЛєmÉgÉ ye.

Kalikashandi ko:kalifa sikilen ni fankan ni jaakuyabilen ye, ni kalifaya sariyaw ma dafa a la I n’a fÉ a ka kє faasiki (jogojugu) ye walima jaahili (kunfin) ye sira fila b’o la, an jenЛÉgon shaafiyu taasira mÉgÉw bolo, o kumafila kєnєman ye ko son ka k’o tigi ka ЛєmÉgÉya ma”([49])

Jєyali

Ni ЛÉgÉnna hakilina min bє kalifaya saratiw kÉdon ЛÉgÉnna u kєlen kÉfє ka kalifaya sinsin sarati ntulamaw bєє kari, f É k’a sira labєn jєya sÉn bє kє min ma.

Jєyali min n’o ye dili kє ni hakilina in na yan, o ye bÉlÉdese ye sabu a tєmєna ko, Umaru ka mÉgÉsÉ-rÉbaliya de y’a kє n’a labanna ka segin ЛÉgÉnye hakilina ma o min ye kalifaya sarati Лuman bєє cєn.

Sabu n’an kooan tє se ka son o tigi ka kalifaya ma, o bє kє sabu ye ka kitiw bєє cєn, wariko fan ni mÉgÉw kunkow gilanni ta fan fє. O tuma na a bє kє waajibi ye kalifa kan min bєna sigi kalifaya sigilan kan a ka labatÉli kє sarayaw la I n’a fÉ danaya ni dÉni, a ka maaw ka hakє bєєlajєlen kilen ani jaka ni lenpow (nin sÉgÉn) k’u bєє bila bolo kelen” kan Bolodesє bє maasikilen ni panmuru ni jaakuyabile ye, o ka ЛєmÉgÉya sabati, waasa ka sariya labєnw kolosi, ani ka kiiriw boli”([50]) sabu a tє Лa abada f É ЛєmÉgo ka kє silaamaw la”([51])

O tuma na sonkєli ЛєmÉgÉ in ka ЛєmÉgÉya ma, o bє weeleli kє ka taa baara sekili ma ka taa sariya sira ma ka ЛєmÉgÉya in seki k’a di maa ma maa min bє sigi fankan sigilan kan ni sariya tєmєnew ye, w’o bє kє waati la min ni adamadenw y’o sira sÉrÉ ni sira ye, sira min ni sєku Muhamadu rashidu rida y’o ta,a y’a hakilinaw jira, a k’o kÉrÉ ye ko ЛєmÉgÉ sikilen ni jaakuya bilen ye o b’i n’a fÉ jifasÉgÉ dunni ani lєsoko dunni dÉrura waati la, (bolodєsє)w’o fanga fasÉЛa bє kє fєn ye min ka surun kolankolon na.

A laban o laban! A bє waajibiya tuma o tuma maaw ka fєєrє kє ka fangan kolon in wili ka b’u kuna, n’u sєra o la, w’a tє bєn Abada adamadenw ka sigi fanka in juk ÉrÉ duumili siratigє la, wa fangan in kana kє balon ye fanga kolo tikilam Ég Éw ni ЛÉgÉn cє, u b’a gosi, u ni ЛÉgÉn cє u b’u ka nafa kunu I n’a f É faama tєmєlenw y’a kє adamadenw la cogo min na waati min n’u jєna ni tonЛ Éli ye u kuna”([52]).

Unka, kєlen kєra kÉkankalen ye, sabu u ye bÉli kє haraamu ye masakє tonЛÉlikєla kama wa hali n’o laЛini bє wilikajÉ in sinsin, u y’o kє fitinє ye([53]) (masiba)min ni silamaya Diinє y’o haraamuya..

Zarikaani ko: Ahalu sunaw (n’o ye suna mÉgÉw ye) u ko:min ka fusa sugantili la, ЛєmÉgÉ ka kє fusamanti ye a ka kє danamaa ye, a ka kє Лuma kєla ye. Unka n’o ma kє, ka sabali ЛєmÉgÉ faasiku cєnikєla kÉrÉ o ka fusa ni wilikajÉ ye u kama, k’a sabu kє siran faleli ye kisi la, ani jolibon falenli kisi la ani kєlєbolo wili ni cєni falenni kisi la, wa ni bєє ka bon w’a ka jukun, n’i sabalila ЛєmÉgÉ toЛÉlikєla ka toЛÉli n’a ka faasikuya (jogojugu) kÉrÉ o de ka fusa kosÉbє.([54])

I n’a fÉ a sabatila ka bÉ Ahamadu Bunu Hanibali la k’a ko:

(الصبر تحت لواء السلطان على ما كان منه من عدل أو جور, ولا يخرج علىالامراء بالسيف وان جاروا)([55])

Ka sabali faamaw kÉrÉ u kєwalew la u kєra danaya mÉgÉw ye, walima n’u kєra faasikiw ye, wa wilikajÉ kana kє u kama ni panmuru ye Hali n’u ye t ÉnЛ Éli kє.

Shєku Abu zahara ye jirali kє ni kumankan fila la, a sÉrÉla k’a fÉ ko:ni ne minєna ka bÉ sunamÉgÉw la, kєrєnkєrєnnenyala sunamÉgÉw ka Лєmaabaw Maliku shaafi, ani Ahamadu([56])

Yala ni dusunkunnasiri ka kafo bolo dєsє ni karabali kan, o bє taa ni ЛÉgÉnye ye wa?

I k’a dÉn shєku muhamadu Rida rashiidu ye jikina-bin kє ni taabolo tєmєnєn in na, min ye sunamÉgÉw ka taabÉlo ye tuma min na sunamÉgÉw ka taabÉlo ko:

Masakєw wasala ni d Énibaaw samani ye ka gєrє u yєrє la ni sanu jÉlÉkÉw ye ani warijєw ani Лєkun Лinini( pilasi joyÉrÉ) maa ninu tє dÉnibaaw ye, olu ka samani tun ka juku ka tєmє dÉnibaaw kan. ani ka dÉnibaa nunu k’u ka marabagaw n’u yєrєw ЛєmÉgÉw ye, wa jamana ka jate b’u kan kos Ébє u ye diinє senw kari ni ni kєwale nunu ye diinє sen minu ni diinє yєrє kow wilila n’o ye ani jiЛє kow, silamaya kÉnÉ, u ye diinє senw kari ni min ye o ye nata in ye: k’a fÉ k’a bє ben kow ЛєmÉgÉw ka siki hali ni sariyaw ma dafa u la, sariya minu ni kurana ni suna y’o kє saratiw ye, ЛєmÉgÉw sikili la, ЛєmÉgÉya sikilan kan hali n’a y’a sÉrÉ fiku dÉnaw ni usuulu dÉnaw y’a sabati k’a bє ben, mÉgÉ ka kє ЛєmÉgÉ ye maa min ni sarati nunu ma dafa o la, ni mÉkÉ ma sÉrÉ saratiw dafalen bє min na.

O Misaaliya ye: ko Лєm Ég É ka sarati ye dÉni ye, a bє fÉdÉni min ma ko cєsiri, mÉgÉ tєmєnnen nunu y’a yira u ka kuma na k’a bє bєn jaahili (kunfin) ka ladege a kєwalew la, w’ u y’o jatє ka kє bolo dєsє ye, wa maa caama ye ni kuma in ЛÉgÉnna fÉ ,w’u ye baara kє n’a ye w’o de ye ko dili ye maaw ma, minu t’a tigi ye min bє kє sababu ye ka adamadenw suruЛa halakili la, o taamasiЛє dÉlakelen ye: danaya ntaЛa ye, ani jaanfa bangeli, wa jaanfa teyi min ka juku ka tєmє kow dili kan maa ma min n’a makan, n’o ye jaahiliw ye :(kunfinw)

Musilimu ni Abuu Daawuda ye ibunu Abaasi ka hadiisa lakali ko:

(من استعمل عاملا من المسلمين وهو يعلم ان فيهم أولى بذلك منه واعلم بكتاب الله وسنة نبيه فقد خان الله ورسوله وجميع المسلمين) ([57])

Ni maa min ye maa bila baara la silamaw la, k’a sÉrÉ a b’a dÉn ko maa wєrє beyi min ka kan n’a ye ka tєmє a kan, ani k’a sÉrÉ a bє Ala ka kitaabu dÉn ka tєmє a kan an’a ka ciden ka taasira o tigilamÉgÉ ye Ala janfa ani kira ani silaamaw bєε.

Shєku ,ahamadu Rida Rashiidu ye jikina kє tukuni n’a kumakan ye: foyi ma kira mantow ka ko cєn u bolo k’u ka fankan cεn u bolo fÉ n’a kεra ЛεmÉgÉ jukuw ni cєnikєlaw labatoli ye, an’o kєli silaamaya sariya dÉ ye kumakunkєlen na, ani jaakuyabilen kєli ЛєmÉgÉ sigili sariya ye silamaya tÉgÉ la, I n’a fÉ cє wÉÉrÉ tєmєnєnw ka sugantili kєcogo, (n’a bє f’olu ma ko Ahalu hilu wa Akidu mÉgÉw) ani ЛєmÉgÉya kєli ciЛє ye, I n’a fÉ ЛєmÉgÉ min sigila ni jaakuya ye o toЛÉlikєla ka layidu di a den ma ni somaa lafasali ni ЛєmÉgÉya tali ye, wa k’o kє silaamaya sariya ye ka mÉgÉw hakiliw suЛa n’o ye, ani k’a kє diinє lasili dÉ ye, min ka kan ni kÉlÉsili ye([58])

Ni ye Taariku tiЛє lakalilen ye, miiri kuma gansan tє, wa kuma lagosilen fana tє I k’a dÉn taariku lakalili tiЛє do, wa manamanakan tє.

Лє fila wєrє beyi an k’o jÉ kєrєfє dÉÉni, ni bєεlajєlen tєmєlen kÉfє an bє sÉrÉ ka tєmє n’an ka kuma tÉ ye.

ЛєfÉlÉ: maaba kÉrÉ tєmєnenw ka taasira la?!

I k’a dÉn dÉnibaaba tєmєnєn caama ka taasira binna al’u tÉkÉ tє fÉ, w’o ka kumakan tє fÉ, ni hakilina in kan. N’I ye jatєminє kє, kira mÉden Husyinu ka fagali kuma tє fÉ a ka wilikajÉ fangan juku kama o kuma tє fÉ([59]) n’a bє f’o ma ko Husayini ka revolitiyon (wilikajo) wa hali muhaajiruunaw ni AnisÉÉruw ani sahaaba tÉw kira ka duguba kÉnÉ Olu ka wilikajÉ n’u ka lakununi Yaziidu bunu Mu-awiya kama o fana kuma tє fÉ”([60]) wa Abudulayi Bunu Zubayiru …ni shahiidu Ziyidu Bunu Ali Bunu Husayinu si tÉko tє fÉ… wa sahaaba sulayimanu Bunu SÉrada Kuzaayi an’o nÉfєmÉgÉw minu ye wilikajÉ kє tonЛÉlikєlaw kama olu fana ka kuma tє fÉ w’a b’o cogola kuranakalannaw kuufa dugu kÉnÉ olu fana ka wilikajÉ kuma tє fÉ!

I n’a fÉ Abi Hunayifa ka taasira binna cogo min na, ka bÉ sunamÉgÉw ka ЛєmÉgÉya la, k’a sabu kє k’a tun bє wilikajÉlaw lafasa kosobє(-I n’a fÉ a nana gafe lasiliw kÉnÉ cogo min na) tÉЛÉlikєlaw kan, a ye shahidu (fure) Zayidu (min ye Zayinu Aabidiina den ye) (ki-nє) lafasa Hasani denw fana kan u ka wilikajÉ la, a y’o lafasa fÉ ka taa saya s’a ma,a ka so kÉnÉ a tun b’u labato, atun bє Bani umayakaw ni Abaasikaw ka kalifaw weele ko zonw” ([61])

Ni ni bєєlajєlen senbÉla u fє sunamÉgÉya la. DÉni kumakєla dÉw ye dantєmє kє ni sunadÉnibaaw tÉko ye, waasa k’u mukebÉ dÉnnibaa (unbarabÉ) lahÉrÉma tєmєnmen in na, wa mÉgÉw la maabaw do, a dÉ la u lakodÉnnen ye Ibunu tayimiya ye, o min ni taaboloko woloma y’o fili fÉ k’a muruti diinє ko gєlenw ni jÉgo nafmaw ma silaamaya kÉnÉ. A ye Arijinє kamalenw kuntiki kawilikajÉ mankutu (min ye kira mÉden ye an’a nusonjabaa) k’o ka wilikajÉ ye cєni belebele ye, ko wa Ala tє jiЛє n’o ye Abada, wa kira fana tє jiЛє n’o ye! A b’o cogola a ye muhaajiruunaw ni AnisÉÉruw ka wilikajÉ mankutu min kєara madiina, (min ye duguba nÉÉr Élen) a sÉrÉla ka dansako kє Yazidu ka jalakibaliya la, sira dali la Husayini Лє, ani Husayini ka jama bєєlajєlen fagali, a ka fangan tangali kama a ma ban fÉyi ma Yazidu ka kow la fÉ n’a kєra madiina dagali ye tile saba k Én É”.([62])

A y’I kanto ni ko in na tukuni: ko fєn min bє gulon ni bonda in na, a ka dÉn k’a fÉ ko cє min ye maaba ye dÉni ni diinє na, o ye sahaabaw, ani maa minu tukula u la (Taabiyuunaw) an’olu kÉfє mÉgÉw fÉ ka taa se laahara don ma, a kєra kira sÉmÉgÉw ye o walima mÉgÉ wєrєw minu tє olu ye kow dÉni cєsiri nÉniЛa bє sÉrÉ u la, min ka surun bisikiyali la, ani nindingÉ dogolen dÉ bє sÉrÉ u la fana, o sababuya bє se k’a kє m Ég Éw tє son ka tuku u nÉfє k’u labato hali n’u kєєra Ala ka waliju ye:(Ala ka mÉgÉbaw ani Ala ЛєsiranЛεbaa) wa ni ЛÉgÉnna, n’o kєєra a bє kє fitinє ye”([63]) (tÉÉrÉ) (Degun).

I m’a ye wa ,muna ibunu tayimiya tun bє fitinє dondaw dÉn k’a sÉrÉ a yєrє yÉrÉ ka jan nindingÉ dogolen na, ka tєmє o mÉgÉba nunu kan shaabw la, minu ye kira sÉmÉgÉw ye?! yala o koro ye k’a diЛєna ni faajiru ni jaahilu ka ЛєmÉgÉya ye wa? Ka ban Ala ka walijuw ka ЛєmÉgÉya ma wa?!

A b’o cogo la ni hakilina in b’a yєrє k’a bє digen baasima kÉnÉ tuma min, n’a bє ni kibaaroyaba in lakali maaba kÉrÉ tєmenenw nÉ kan.

Лє filana:maa b ÉÉlen saralen do.

Halisa ka fÉngonЛÉgÉnya banke marabaa jukuw kama o ye haraamu ye, ka wilikajÉ k’u kama, o fana ye fitinє ye (masiba) a ni cєnibelebele, alibi ni kiiri in de sabatilen do, a ma se ka lamaga…

O tuma na mun de y’a to wilili kєli ЛєmÉgÉ kama (n’o ye Imaamu ye-)siЛє kele pe tariku kÉnÉ, sara b’o la.

Tuma min na ni Imaamu(ЛєmÉgÉ)tun ye Ali Bunu Abii tÉÉlibi ye maaw lafusamaci kira yÉrÉ (ki-so) ani maaw la dÉni caamatigi n’u la jihaadu ni yєrє kunmi-nєbaa ani min ka danaya ka bon n’u bєε ye, o tumana a benna ko maaw ka bÉ Imaamu kama!(ЛεmÉgÉ).

A dÉ la,u ka boli tє k’o siЛє in na masiibako ni tiЛєni ye, o kuma toyi, o ye cєsiri ye u saralen do min kєli la an’u bє baraaji sÉrÉ a kama, hali n’u filila.

I k’a dÉn ni ye Лєw ye n’I y’a fєn o fєn jatєminє hakilina tєmєnenw ka kalifa sikiko la I bє faranli sÉrÉ a la, min tє se kan laben Abada fÉ n’a kєra yєrєtÉÉrÉ ni yєrєsegєn gansan ye!!

An k’an labєn sisan ka taa ni hakilina nunu dєmєnin ma…