YEWTERE FII HAJJU

Baaba en an fuɗɗii fillitanagol lan fii hajju maɓɓe arano on tawi batte gonɗi hino ka gite maɓɓe, ɗenngal maɓɓe ngal hino teddi, hiɓe moosi.

Mi wi’i: Baaba en an - tawi on alhaali ɗon hino ŋalɗinimmi - hiɗon yewtirde sifa on faalaaɗo malal e laawol aranol.

Ɓe maaki tawi hiɓe yewtude lan: Mi fillanto ma jooni e hoore miɗo weltii fii ngun hajju an, mi artira ngon welowelo feƴƴunoo ngo wonungo ka nder ɓernde an.

Enee a janngaali konngol joomiraaɗo:

﴿ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً للِنَّاسِ وَأَمْناً ﴾.

(Annditee fewndo men waɗunoo suudu ndun werde e hoolaare fii yimɓe ɓen).

Ko konngol joomiraaɗo e ɗenngal Annabiijo makko on Ibraahiima:   

﴿ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَن ِالرَّحِيمِ رَبَّناَ إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الُْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِيُقِيمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَة مِنَ النَّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ ﴾ .

(Jooma amen ! Min mi hoɗinii jurriya an on e aynde nde maraa puɗiri ka suudu maaɗa horminaandu, jooma amen! Ko fii yo ɓe ñinnu julde waɗu ɓerɗe e yimɓe ɓen yaha e maɓɓe).

E hino ɓernde an nden hino faalaa ka laawol ɗiɗaɓol wano nde faaliranoo ka laawol aranol, ndun suudu laaɓundu e nden aynde, hoɗiraande sabu teddude wahayu, heewunde annoora e laaɓal e giggol laaɓungol e ŋari.

Baaba en an maaki ɗun, ɓe yuɓɓi gimi juutuɗi.

Ɓaawo ɗun baaba en an ɓanti hoore maɓɓe nden ɓe maaki: ko nii ɓernde an nden ƴettirnoo hajju arano on, no on saa’i hewtiri mi annditay mo. Hari mi torinoke jooma an ton yo’o arsikan malireede hajju ka laawol ɗiɗaɓol e ka laawol tataɓol e ka laawol nayaɓol.

Mi lanndii baaba en an e hoore ŋalaw:

• Taw hara si hino waɗɗii nde ɓe hajjata ka laawol aranol e ka laawol ɗiɗaɓol e ka laawol tataɓol e nayaɓol ?

- Wonaa non woniri, ko woni tun hajjugol nde wootere hino waɗɗi maa si tawii hiɗa hattani. Ko konngol joomiraaɗo seniiɗo on ka nder deftere makko teddunde :

﴿ وَلِّلهِ عَلَى النَّاسِ حَجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً﴾.

{Hino woodani Allaahu e hoore yimɓe ɓen hajjugol ka suudu kaaba laawol gootol wonannde on hattanɗo).

Si tawii non ko hajju ɗiɗaɓo on e tataɓo on e nayaɓo on ɗun ɗon ko yiɗaa ɗun..

• Awa yewtee lan fii hajju mo’on arano on ?

- Ɓaawo mi hewtii nokku ka wi’etee (Juhufa) ɗon  ko gooto e nokkeeli ɗi sari’a lislaamu on waɗi ɗun fii harminirgol wi’eteeɗi (Mawaaghiit Al ihraam) ɓaawo mi hewtii ɗon mi anniyii harmingol Umra tamattu’u on yaha ka hajju ko mi ɓattorɗo ɗun Allaahu, mi ɓortii conci an ɗin wattii conci harminirɗi ɗin ɗille ko dolloke e wudere daneeji ɗiɗi, ɓaawo ɗun mi nootii mi wi’i ka haalaa aarabu laaɓuka: [Labbayka- llaahumma labba-yka, labbayka laa sariika laka labbayka, innal hamda wanni’imata laka wal mulka, laa sariika laka labbayka].

No mi wi’irnoo [labbayka)kulol e yankinaare heɓimmi ko mi joganooki ko adii ɗun, mi annditi ko heɓaynoo imaamu ma’a on (a s) immorde e kulol e soyɗugol ɓanndu e teddugol ɗenngal e me’ugol fewndo o noototoo sabu kulol Allaahu seniiɗo on.

Gila nde mi harminnoo yiidugol e sonnaajo e gollitirgol anngiri, e ndaaritagol e ndaarorgal fii cuɗagol, e ɗuwagol naange [e ndiyan] e wattagol ko ñootaa e huunde ko woni ñaawoore e mu’un e suuseeti e suuɗugol hoore nden harmanimmi, e ko wonaa ɗun immorde ko yewtaa ka nder defte fighiha.

• Ɓaawo non on harminii ?

- Ɓaawo non mi harminii mi yahi Makka hari ko mi laɓɓiniiɗo, fii yo mi wanngo ka sera suudu kaaba laabi jeeɗiɗi ko mi fuɗɗorɗo ka hayre ɓaleere (Aharul Aswad), lannitori ɗon kadi. Mi juuli ɓaawo mi gaynii wanngagol ngol darɗe ɗiɗi wano julde subaka nden ka ɓaawo (maghaamu Ibraahiima) ko mi ɓattorɗo Allaahu golle an ɗen fow immorde e umra e hajju.

Ɓaawo ɗun mi yahi dogugol ngol hakkunde Safaa e Marwa laabi jeeɗiɗiɗi komi fuɗɗorɗo Safaa sakkitori Marwa.

Ɓaawo mi timminii laawol jeeɗiɗaɓol ngol Marwa mi taƴi seeɗa e sukundu an ndun.

Ko taƴugol ngol mi timminiri Umra hajju on, mi itti ko mi harmini kon tawi ko mi habbiiɗo hewtugol ñalaande jeetataɓere nden e lewru donkin ndun fii yo mi harmin gila Makka tigi laawol go’o, ko non ngol ɗo’o harmingol jooni ko fii hajju on wonaa fii Umra on.

No ñannde jeetati on hewtirnoo mi haddii wudere an nden mi wattii dolloke on ka laawol ɗiɗaɓol mi anniyii horminanagol hajju on, mi nootii, ɓaawo ɗun mi fewtiri Arafa komi ƴawuɗo otowal ngal alaa ɗowdi ɓaawo waɗugol ɗun hino waɗɗii lan komi fuɗɗorɗo ñannde jeenay donkin haa naange ngen muta.

Ɓaawo naange ngen mutii ñannde jeenay on tawi miɗo Arafa mi fewtiri Mujdalifa mi waali ɗon jemma sappaɓo on e donkin, ɓaawo hino waɗɗii lan nde fajiri ñalal sappaɓal ngal feerata hara miɗo Mujdalifa mi wona ɗon haa ko ɓattii fuɗugol naange ngen.

Ɓaawo naange ngen yaltii ñannde sappo on mi iwi Mujdalifa mi yahi Mina miɗo jogii kaañoy koy mi ƴetti Mujdalifa ɓaawo waajibii tati hino habbii lan Mina nden ñannde ɗi mi waɗata ɗun ko woni ɗin:

1-Bugagol jamaratul Aghaba on kaaƴe jeeɗiɗi gootun gootun.

2-Hirsugol layya on Mina.

3-Femmbagol ngol  Mina.

Ɓaawo mi gaynii ɗun mi femmbike mi itti ko mi horminii kon si wonaa yiidugol e sonnaajo maa waɗugol anngiri [e waañugol], mi yahi Makka kadi fii wannga-nagol Hajju ngun mi juula julde wanngagol ngol, mi doga hakkunde Safaa e Marwa, wano mi wanngornoo mi juuli mi dogi fewndo mi ari Makka ka aranun, ɓaawo mi gaynii ɗun mi wanngii ko wi’etee [tawwafu-nissaa’i kon]mi juuli julde wanngagol ngol, ɓaawo ɗun ɗon fow mi yiltii mina ɓaawo hino waɗɗii lan waalugol ɗon jemma sappo e go’aɓo on e sappo e ɗiɗaɓo on, mi wona Mina haa ɓaawo fanaa ñallal sappo e ɗiɗaɓal ngal, mi bugii e nder ɗun jamara arano on e hakkundeejo on e Aghaba on e hoore no haaniri non ñannde sappo e go’o on, ɓaawo ɗun mi yiltii mi feriiɗi ka laawol ɗiɗaɓol ñannde sappo e ɗiɗi wano mi ferornooɗi aranun non.

Ɓaawo walluhaa ñannde sappo e ɗiɗaɓere nden hewtii nde feƴƴii, tawi miɗo Mina mi juuli fanaa on mi iwi ɗon tawi mi gaynii waajibiiji hajju ɗin fow.

Wonnde kala nden tampere sattunde e ngen naange wulunge e ndin njaareedi sunnayndi, wonnde kala mi wakkilike-wano haaniri non-Mi fellitaa few wonnde min ko e nder Arafa mi woni wonaa ɓaawo makko, e wonnde ko e nder Mujdalifa wonaa ɓaawo makko, e wonnde ko e nder Mina mi woni wonaa ɓaawo Mina, wonnde kala ɗun ɗon fow hari hajju ngun ko saa’i nanondirɗo e ɗaɓɓirgol Allaahu seniiɗo on e ɓattorgol mo e yowitagol e makko e daragol yeeso makko e dakmitorgol noddugol mo ngol jemma e ñalorma.

Ɓaawo ɗun mi iwi Makka-tawi miɗo yiɗi Makka mi fow an-ko mi suniiɗo ko mi iwi Makka kon-fii yahugol Madiina, ko ɗon mi juurii belebon Nelaaɗo Allaahu on (s a w) e ghaburu Neene Fatimatu Zahraa’i (s a) e belebonji Imaamuuɓe ɓen (s a) ka Baghii’a, Imaamu Alhassana (a s) e Imaamu Alii geɗal Imaamu Alhussaynu (a s) e Imaamu Muhammadu Baaghiri (a s) e Imaamu Jaafaru Saadighi (a s) ɓaawo ɗun mi juurii juulirɗe ɗen e nokkeeli tedduɗi ɗin ka Madiina, mi juurii Hamza bappa Annabiijo on (s a w).

Ka raɓɓinɗinde ko ɗun ɗo’o woni ghissa hajju an arano on mi raɓɓinɗinanii ma si tawii hiɗa mari jawdi hiɗa waawi ndi hajjirde tuma laɓɓinirɗaa ndi ittugol jakka e ghumusu e mayri si tawii hino waɗɗii ndi ghumusu maa jakka, ɓaawo ɗun mi firante ko haanuɗaa waɗude ton kon fow gootun gootun.

Yo Allaahu arsike juuragol Suudu hormanteeru ndun, o hewtinoye ton ko kanko woni ɓattiiɗo jaabotooɗo.

• Ko adii en lannude yewtere me’en nden baaba en miɗo faalaa lanndagol on fii (laɓɓingol jawle ɗen) ittugol jakka majje on e ghumusu majje on ɗen ɗe yewtu ɗon fii mu’un e nder yewtere mo’on nden ?

- Kono wonaa jooni, yewtere fii jakka e khumusu nden hino juuti, en waɗanay gooto kala e majji yewtere feereere si Allaahu on jaɓii.

• Awa on yewtay lan fii jakka on e yewtere me’en aroore nden, ɓaawo nden ɗon yewtere yowtommi fii khumusu on.

- No faaliraɗaa woo si Allaahu on jaɓii.