YEWTERE FII JULDE

 E hino en jooni en hewtii e nder yewtere me’en nden fii julde nden-baaba en an maaki (julde nden-wano ariri ka hadiise tedduɗo non-ko nde tugalal diina kan, si tawii nde jaɓaama golleeji luttuɗi ɗin jaɓete, si tawii nde jaɓaaka golleeji luttuɗi ɗin jaɓataake). Ko nde waɗaande saa’iiji happaaɗi tabituɗi hakkunde taguɗo on e tagoore makko nden, Allaahu seniiɗo on pirintinii saa’aaji majje malaaɗi ɗin, e laawi majje on, e mbaadi majje on e noonee majje fii jiyaaɓe makko ɓen..ko e nder majje, ko a fewtirɗo e makko hakkile ma’a ɗen e ɓernde ma’a nden e tere ma’a ɗen hiɗa yewtida e makko toroo mo, o okkore e nder ɗun laaɓal hakkil yankewal e welo welo wonkii yanke wo, wonndude e neema e malal maanaa yankewal e weltorgol ngol yiidugol. Ɗun ko anndaa ɗun nde heɓataa ngol kulol yiɗinay ngol hara hiɗa darii yeeso taguɗo ma tedduɗo on..yurmeteeɗo ma, yurmee alhaali maaɗa, nanoowo yi’oowo on.

Hari Imaamu Ali (a s) ko hittinnooɗo e rewugol jooma makko e fewtugol e makko e nder kala noonee sakkorgol ɓanndu makko ndun ka hare Siffiina, sabu himo muusee muuseendi ɓanndu kono himo noddude jooma makko.

Hari imaamu Zeynul Aabidiina (a s) si tawii hari ɓe salligike mbaadi maɓɓe ndin soyɗayno, ɓeynguure maɓɓe nden wi’a ɓe: Ko honɗun woni ko heɓaymaa tuma salligiɗaa? Be maaka: (enee hiɗon anndi ko hombo mi faalaa daraade yeeso mu’un). Hari si tawii ɓe immanike julde kulol nangay ɓe, ɓe jaaboo kala lanndiiɗo ɓe: (Miɗo faalaa daraade yeeso jooma an, mi nodda mo, ko fii ɗun waɗi si tawii kulol hino nanngammi).

Hari Imaamu Kaazimi (a s) si tawii ɓe immanike julde ɓe weddodii e jooma maɓɓe ɓe wullay tere maɓɓe ɗen ɓittoo, ɓernde maɓɓe nden heewa tew kulol Allaahu seniiɗo on.

Baawo Rasiidu halfinii ɓe tooñooɓe ɓen wi’eteeɗo Rahiibu on sokiɓe, ɓe weddii e ɗoftaare Allaahu e rewugol mo, ko ɓe yettuɓe jooma maɓɓe waɗanngol ɓe on saa’i labaaɗo ɗon ko ɓe yewtu ɓe jooma maɓɓe ɓe maaki : (Jooma an! Hari mi neeɓii toraade ma nde weddintaa mi fii rewugol ma, a jaabinanii lan yettoore hino woodammaa e nder ɗun).

Julde ko fenñingol fondo e kuugal sabu haaju mariiɗo ka wonkii, ko woni ɗun ko yankinanagol Allaahu e jokkondirgol e taguɗo huɓindii on, lannɗo on, fewndo wi’ataa: (Allaahu Akbaru) hara hiɗa fuɗɗaade julde nden ko wa’i wa ɓanndu e njuɓudi mu’un huuɓitete, sabu tawde hiɗa darii yeeso taguɗo winndere nden, huɓindiiɗo e ɓanndu mayre on emmbere muuyaango  makko ngon, kanko himo mawni ɓuri kala huunde fow ko e juuɗe makko woni.

Fewndo wi’ataa-hara hiɗa janngude suuratu faatiha-

﴿ إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَاكَ نَسْتَعِينُ﴾.

(Iyyaaka na’abudu wa iyyaaka nasta’iinu) (ko an woni mo men rewata   ko an woni  mo men ɗaɓɓirta ballal) haray hiɗa lootude wonkii ma’a kin e ɓanndu ma’a ndun e kala batte fii wallinorgol ko wonaa Allaahu wawɗo ñeeño on wonɗo woo wonɗo.

Sabu waɗugol ɗen golle yiɗinayɗe yankinaare juulogol ngol ko laabi jowi e nder ñallal: subaka, fanaa, alansaraa, futuroo e geeƴe. Si tawii hiɗa faalaa a ɓeyday ko yiɗaa e majje kon.

• Ɗun hino tinndini wonnde julde nden ko waɗɗiinde e yiɗaade?

- Ko goonga, hino woodi julɗe waɗɗiiɗe e yiɗaaɗe.

• Julɗe waɗɗiiɗe ɗen miɗo anndiɗe..ko ɗen woni julɗe ɗe juule ten ɗen ñannde woo. Ko julde subaka, fanaa, alansaraa, futuroo e geeƴe.

- Wonaa ɗe’e ɗo’o tun woni julɗe waɗɗiiɗe ɗen. Ko woni hino ton julɗe waɗɗii ɗe kadi ko wonaa kanje ko woni ɗen:

1-Julde fii aayeeje ndaaru (yewtere fii julde ɗiɗaɓere nden).

2-Julde wanngagol waɗɗiingol ngol ka Umra e ka Hajju (ndaaru ka yewtere fii hajju).

3-Juulugol mayɗo, (ndaaru yewtere fii mayde nden).

4-Julde nde baabiraawo on juulaali (ɓaawo haray hino waɗɗi e ɓiɗɗo makko afo on yoɓitannde mo si tawii o maayii). (ndaaru yewtere fii julde ɗiɗaɓere nden).

5-Julde waɗɗorii nde luwugol maa takke maa woondoore e ko wonaa ɗi’i ɗo’o ɗiɗi. Hiɗe seedi e wano alhaaliiji ɗin seediri non.

Si wonaa tun julɗe ɗen jowi hino mari sartiiji jowi:

a)-Saa’i julde nden.

b)-Ghibla on.

c)-Nokkuure ka juuloowo on wonata ɗon.

d)-Conci juuloowo on.

e)-Laaɓal ngal ka nder julde.

Baaba en an maaki: Hino haani hara a sikkaali wonnde ɗi’i sartiiji tawegol ɗi waɗɗaaki si wonaa ka julde jowi (ɗe juuleten ñannde woo ñannde-immorde e julɗe waɗɗiiɗe e yiɗaaɗe-ɓaawo honi waɗɗii timmunde si wonaa sarti arano on, firo mu’un hino saatii arude si Allaahu on jaɓii.

Jooni miɗo yiltaade mi fenñina gootun gootun e ɗin sartiiji:

• Awa fuɗɗoree saa’i juulugol ngol?

- Ko kanko ɓuri hanndude:

1-Saa’i julde nden: Julɗe ɗe juule ten ɗen e nder ñallal ngal hino mari saa’i happaaɗo dagaaki yawtugol mo, saa’i julde subaka nden ko gila ka peeral fajiri haa ka naange ngen fuɗata ɗon. Saa’i fanaa e alansaraa ko gila ka jawaal haa ka naange ngen mutata ɗon, arannde waghtu on hino hertori fanaa on sakkitoode waghtu on hino hertori alansaraa, emmbere ko on tigi juulata ɗi kannji ɗiɗi.

• Ko honno mi anndirta jawaal ngal fanaa e alansaraa fuɗɗii e mu’un?

- Ko hakkunde puɗal e mutal ka tumbo ter.

Si tawii non ko waghtu futuroo e geeƴe ko gila ka futuroo on fuɗɗii ɗon haa tumbere jemma, fuɗɗoode nden hino hertori julde futuroo nden sakkitoode nden hino hertori julde geeƴe nden.

[futuroo on fuɗɗotaako si wonaa mboɗemboɗeeri ndin iwu ka funnaange ka asama].

• Ko honɗun woni mboɗemboɗeeri funnaageeri ndin?

- Ko woni ɗun ko mboɗemboɗeeri wonu ndi ka asama e banŋe fewtondirɗo e ka naange ngen mutirta ɗon, no naange ngen mutiri karyi kadi ndi mutay.

• Ko honno mi anndirta feccere jemma on saa’i mo geeƴe ɗen lannata e mu’un?

- Ko keerol hakkunde mutugol naange ngen e fajiri on.

• Si tawii non tummbere jemma on feƴƴii mi juulaali futuroo e geeƴe e hoore tewaare?

- Haray hino [fawi maa juulugol ɗe ko adii fajiri on feerude hara ko ɓattoragol Allaahu tun faandiɗaa, ko woni ɗun hara wonaa annuyee tottugol julde nden maa yoɓitugol nde].

Wonndude e ƴeewitannde himmunde e nder julde kala ko bee fellitaa wonnde waghtu on naatii ko adii a fuɗɗaade foti ko julde subaka maa ko fanaa, alansaraa maa futuroo e geeƴe.

2-Ghibla on : Hino waɗɗimaa fewtugol ghibla fewndo juulataa, ko woni ghibla-wano anndirɗaa non-ko nden nokkuure ka suudu kaaba ndun woni ɗon.

• Si tawii mi waawaali anndude ko honto ghibla on hikkori ɓaawo nde mi etii haa mi ronki?

- Juulu fewtaa e on banŋe mo tanƴiniɗaa ko ɗon ghibla on woni.

• Si tawii non mi waawaali senndindirde banŋeeji ɗin?

- Juulu fewtaa banŋeeji ɗi tanƴiniɗaa ɗin fow.

• Si tawii mi fellitii banŋe go’o ko ɗon woni ghibla on mi juuli, ɓaawo ɗun mi anndii hari mi falju?

- Si tawii faljugol ma’a ngol e ghibla on ko hakkunde nano e ñaamo haray julde ma’a nden hino selli..si tawii non hino ɓuri ɗun, maa hara a juulu fewtuɗaa e banŋe lunndiiɗo ghibla on hara waghtu on feƴƴaali taho, haray fillito julde ma’a nden, si tawii non waghtu julde nden yawtii haray yoɓitugol fawaaki ma.

3-Nokkuure ka on tigi juulata ɗon [ eto tawa nokkuure ka juulataa ɗon ko dagii ɗun, ɓaawo julde sellataa e nokkuure jattaande].

Hino jeyaa e ko jattaa huunde nde ittugol ghumusu waɗɗii e mu’un, hara khumusu mayre on ittaaka foti ko suudu maa ko ndaɗɗudi maa ko wonaa ɗun. Miɗo saatii firannde ma ɗun fensita huunde ko hgumusu waɗɗii e mu’un tuma hewtu ɗen ka yewtere fii (Khumusu) araynde, ko woni tun mi joopoto ɗo’o fii nden huunde wata welsindaare heɓan. Nden welsindaare nde buy yani e mu’un, ɓe haɗi hagghee Allaahu seniiɗo on ka nder jawle maɓɓe.

• ƴetten misal wonnde leydi ndin wonaa jattaa ndi kono ndaɗɗudi ko weƴƴitaa e mayri kon ko jattaa ndi.

- Ko wano non [julde ma’a nden sellataa e hoore ndin ndaɗɗudi].

- Baaba en an ɓeyditi:

Hino waɗɗii yo taw nokku ka sujjataa ɗon hino laaɓi hara soɓaa.

• Ko faandi ɗon e nokkuure ka sujjetee ɗon ko ka tiinde nden sujjata ɗon ?

Ko non tigi, ko laaɓugol ka on tigi sujjata ɗon pet, ko woni ɗun ko mbullaari ndin maa ko nanndi e mayri huunde ko sujjetee e mu’un.

• Ko heddii e nokkuure ka juuletee ɗon ? wano nokku ka koyɗe ɗen woni ɗon. Nokkuure ka ɓanndu heddiindu ndun woni ɗon ?

- Ɗon sarti waɗaaka yo ɗon laaɓu. Si tawii hino soɓi hara soɓe on raaɓay hara soɓe on hewtataa ɓanndu ndun maa conci ɗin hino sella juulugol e mu’un.

Ɓaawo ɗun heddike yewtereeji yowitiiɗi e nokkuure ka juuletee ɗon, mi yewtete fii majji e nder ɗe’e toɓɓe arayɗe ɗo’o:

a)-Dagaaki e nder julde e ko wonaa e julde huccugol belebonji yimmɓe laɓɓinaaɓe e junuubi ɓen (Nelaaɗo Allaahu on e ɓeynguure suudu maɓɓe ndun) si tawii ɗun addii waasere needi.

b)-[Julde duhiiɗo e sonnaajo sellataa si tawii hiɓe feppi saffewol gootol, maa hara sonnaajo on hino yeeso] si wonaa hara sogone sappo maa hara heedoode hino hakkunde maɓɓe wano maadi e piyude misal.

c)-Hino yiɗaa juulugol ka nder juulirɗe, ko ɓuri moƴƴude e juulirɗe ɗen ko juulirde hormanteere nden Makka e juulirde Annabiijo (s a w) nden Madiina e juulirde nden Kuufa e juulirde nden Palestin (masjidul Aghsaa). Wano tawiri hino yiɗaa juulugol ka belebonji imaamuuɓe laɓɓinaaɓe e junuubi ɓen (a s).

d)-Hino jeyaa e ko ɓuri moƴƴannde sonnaajo ndaarugol nokkeeli ɓuruɗi suuɗaade ɗin fii julde makko nden hay ka nder suudu makko.

4-Conci juuloowo on: Hino e nder ɗun sartiiji:

a)-Ko nde tawata hiɗi laaɓi [hara wonaa jattaaɗi] wonndude e sarti dagagol conci ɗin ko ko suuɗiree awra on tun, ɗun hino serti hakkunde suddiiɗo e duhiiɗo ɓaawo hino dagoo yoga e conci nder suudu fii worɓe ɓen, hara le ɗun yonataa fii sonnaaɓe ɓen sabu tawude ko sonnaajo suuɗata kon ka nder julde hino yaaji ɗulle ko ɓanndu makko ndun fow si wonaa ko ittintinaa kon.

b)-Hara wonaa e jiibe iwi ko tawata ngurdan hino sella e mu’un wano guril mummunte hirsaaɗo hara wonaa e laawol sari’a lislaamu on [hay tawde ɗun ɗon tun yonataa ko suuɗa awra on].

• Enee taw hara si juulidugol e sentir wol ittaa ngol e juuɗe julɗo hino selli, maa moƴƴinaangol e leydi julɓe e piyude e misal, hara on tigi anndaa si tawii ko hirsaa ɗun e laawol lisalaamu ?

- Ko non woniri, hino sella juulirgol ngol.

• Sentirwol ittaangol e juuɗe keefeero, maa moƴƴinaa-ngol e leydi heeferɓe?

- Hino sella juulirgol ngol [si wonaa hara taw a anndii ko e guril mumunte mo hirsaaka e laawol sari’a ngol ngol moƴƴinaa].

• Si tawii non mi fellitaali wonnde ngol sentirwol ko moƴƴinaangol e guril mummunte maa ko moƴƴiniraa ngol iisin ?

- E nder banŋeeji ɗin fow hino sella juulirgol ngol.

c)-Nde tawata conci juuloowo on wonaa moƴƴinaaɗi e guril ñanfenji, si tawii ɗun hino waawi suuɗude awra on [wonaa ko wonaa ɗun kadi e huunde ko tawata teewu mu’un ñaamataake].

d)-Hara wonaa e conci hariiri laaɓuɗi fii worɓe ɓen, si tawii non ko fii sonnaaɓe ɓen hino sella juurirgol hariiri laaɓuɗo.

e)-Hara wonaa kanŋe laaɓuɗe  maa jillaaɗe si tawii hiɗe waawaa wi’eede kanŋe,

• Si tawii non ko hurundaare junngo maa ko hurunndaare  resugol ?

- Hay si tawii ko hurunndaare junngo maa ko hurnndaare dewgal, ɗun sellantaa gorko juulirgol, wano tawiri ɓornagol kanŋe hino harmani  gorko tuma woo.

• Hay si tawii wonaa e saa’i julde ?

- Tuma woo..tuma woo hay si tawii wonaa e waghtu julde.

• Ñiiƴe kanŋe ɗe worɓe go’o wattata e montorji moƴƴinaaɗi e kanŋe ɗin ɗi tawata woɓɓe e maɓɓe hino mariɗi ka jiifaaji maɓɓe ko honɗun woni ñaawoore majji?

- Ɗin ɗon hino daganii worɓe ɓen tuma woo, juulidugol e majji hino sella.

• Si tawii gorko anndaa  wonnde hurunndaare makko nden ko moƴƴinaande e kanŋe o juulidii e mayre, maa hara hari himo anndi ko moƴƴinaande e kanŋe kono o yejjiti o juulidi e mayre ɓaawo ɗun o annditi ɓaawo o gaynii juulude?

- Julde makko nden hino selli.

•  Sonnaaɓe ɓen non?

- Ɓornagol kanŋe hino daganii ɓe tuma woo julde maɓɓe nden hino sellida e kanŋe.

Heddike huunde himmunde e fii conci juuloowo ko woni ɗun hino waɗɗii duhiiɗo suuɗugol awra makko on ka nder julde ko woni ɗun ko sawru ndun e base ɗen ɗiɗi e duburi on tun.

Hino waɗɗii e hoore sonnaajo suuɗugol ɓanndu makko ndun fow ka nder julde, hino jeyaa e ɗun sukundu makko ndun hay si tawii ko kanko tun gooto yi’ataa, si wonaa yeeso makko ngon emmbere nde tiggaare nden waawataa buumude nden, e newe juuɗe ɗen e teppeɗe ɗen haa ka holɓundere.

Ko ɗi’i ɗo’o woni sartiiji julde nden-Baaba en an maaki-si tawii non ko julde nden tigi ko nde gollal hawti ndiraangal e golleeji waɗɗiiɗi, ko woni ɗun ko:  Anniyagol ngol, e takbir Ihram on, e daragol ngol, e janngugol ngol, e jantagol ngol, e rukuu’u on, e sujuudu on, e tayya on, e salmingol ngol, hara ko’o waɗanɗo yila ardindirgol ngol e rewnindirgol ngol wano saatiɗaa anndirde non.

• Ko fii hon ɗun haɗi fuɗɗoron noddinaandu ndun e darnugol ngol?

- Ko adii mi jonnude ma jaabawol ngol miɗo faala maa anndintinnde fii yoga e ɗen pecce, ko ɗen ɓe wi’ata rukunuuji ko woni ɗin: Ko annuyee on, habbiraango ngon, e dargol ngol, e rukuu’u on, e sujuudu on. ɗe seedirii e pecce waɗɗiiɗe bonnayɗe julde ɗen si tawii ɗe ɗuytike e hoore tewaare, ɗe hanndiri nde’e innde ɗo’o e ngal ɗo’o ɓural.

Miɗo yiltaade jooni e lanndal ma’a ngal:

Noddinaandu ndun e darnugol ngol ka nder julɗe farlaaɗe ko jeyaaɗun e yiɗaaɗi tentinaaɗi ɗin, ɗi tawata hino moƴƴani juuloowo on addugol ɗi, kono hino dagii accugol ɗi kannji ɗiɗi.

O wi’i ɗun : Baaba en an ɓeyditi ko ɓe waajiiɓe:

Miɗo yiɗi wata a accu noddinaandu ndun e darnaandu ndun ka julɗe waɗɗiiɗe ɗen hayraa mbarjaari majji on.

• Si tawii mi faalaama noddinnde ko honno mi gerdata?

- A wi’ay:

الله أكبر) ( ( Allaahu Akbar) laabi nayi

(أشهد أن لا إله إلاّ الله)  (Ashadu An laa’ilaaha Illallaahu) laabi ɗiɗi.

(أشهد أنّ محمدا رسول الله )   (Ashadu Anna Muhamma-dan rasuulu-laahi) laabi ɗiɗi.

حي على الصلاة   (Hayya’ala Salaat) laabi ɗiɗi.

حي على الفلاح    (hayya’alal falaah). Laabi ɗiɗi.

حي على خير العمل  (Hayya alaa khayril Amal) laabi ɗiɗi.

الله أكبر) ( ( Allaahu Akbar) laabi ɗiɗi.

لاإله إلاّ الله.  ( laa’ilaaha illalaah) (laabi ɗiɗi).

• Darnaandu ndun non?

- الله أكبر) ( ( Allaahu Akbar) laabi ɗiɗi.

(أشهد أن لا إله إلاّ الله)  (Ashadu An laa’ilaaha Illallaahu) laabi ɗiɗi.

(أشهد أنّ محمدا رسول الله (Ashadu Anna Muhammadan rasuulu-laahi) laabi ɗiɗi.

حي على الصلاة   (Hayya’ala Salaat) laabi ɗiɗi.

حي على الفلاح    (hayya’alal falaah). Laabi ɗiɗi.

حي على خير العمل  (Hayya alaa khayril Amal) laabi ɗiɗi.

قد قامت الصلاة    (ghad ghaamati Salaat) laabi ɗiɗi

الله أكبر)) ( Allaahu Akbar) laawol gootol.

• Innugol (Ashadu Anna Ali yan walliya-laahi)?

- Ɗun ko timminir ɗun seeditagol nelal Nelaaɗo Muhammadu (s a w) ngal ko yiɗaa ɗun, wonaa feccere e noddinaandu ndun e darnugol ngol.

• Awa ko woni pecce julde ɗen ko ko wowluɗon e hoore annuyee ?

-         Ko non woniri,

Ko annuyee on woni aranun.

• Ko honɗun woni anniyagol?

- Ko faandagol julde nden faandaare rewilgol nde, ko woni ɗun ko tuugugol nde e Allaahu tuugannde yankin-aare.

• Miɗo faalaa anndude ko honɗun woni tuugannde yankinaare e mbaadi laaɓundi ?

- Ko woni tuugannde yankinaare ko ngal gollal golletee ngal ngal hino eɓɓindiree e golle dewe yankooje ɗen ɗen so’inayɗe neɗɗanke wonnde ko kanko woni jiyaaɗo lo’uɗo yeeso Allaalu lanɗo seniiɗo on.

• Enee annuyee hino mari konngol hertii ngol happaa ngol ?

- Wonaa non woniri, ɗun ko jeyaa ɗun e golle ɓernde wonaa golle ɗenngal, ko fii ɗun waɗi o alaa konngol happaangol ɓay tun nokku maggol on ko ka ɓernde. Si wonaa tun si tawii a faandaaki julde nden ko ɓattorɗun e yankinor ɗun Allaahu sabu memminanɗe ma’a ɗe waɗataa ɗen haray julde ma’a nden bonii.

Ɗiɗa ɓun e mu’un: Ko habbiraango harminir ngo ngon.

• Awi’ay: (Allaahu akhbar). Hara ko’a dariiɗo feewuɗo yet, fewtuɗo ghibla.. Wowlaangol no ngol wowlirtee ka haala aarabu non, hara ko’a fenñinɗo alifu on, ka konngol Allaahu Akhbar ko wano non kalfe ɗen fow ko ɓuri moƴƴude kon ko yo’a senndindir hakkunde habbiraago harminirngo ngon e fuɗɗoode suuratu faatiha on fankugol seeɗa fii wata habbiraango ngon jillondir e fuɗɗoode suuratu faatiha on.

• On wi’ii lan hino waɗɗimaa habbirgol hara hiɗa darii feewi yet, e misal si tawii miɗo nawni hara mi waawataa daraade hay tuggagol maa ɓaaragol maa ko wonaa ɗun ko honno mi juulirta ?

- Juulu hara ko’a jooɗiiɗo, si tawii a waawaali ɗun juulu ko’a soɓɓindiiɗo e senngo maa ñaamo ngon maa nano ngon fewtinaa yeeso ma’a ngon ghibla [hino waɗɗii ardingol senngo ñaamo ngon e hoore senngo nano ngon, si tawii hino newoo].

• Si tawii non mi waawaali?

- Juulu hara ko’a ajjiiɗo koyɗe ma’a ɗen hino fewti ghibla on.

• Si tawii non miɗo waawi daraade fewndo habbirgol ngon tun, mi waawataa jokkindirde ?

- Haray hino waɗɗimaa habbirgol hara hiɗa darii jokkindiraa ka nder julde ma’a ko’a jooɗiiɗo maa ko’a soɓɓindiiɗo wano mi ɓannginiran maa non.

Tataɓun e mu’un : Ko janngugol ngol.

Hino ara ɓaawo habbiraango ngon janngugol suuratu faatiha [e cortewol timmungol ɓaawo makko] janngannde sellunde nde aldaa e faljere, wata yejjitu janngugol bismi-laahi on e arannde corteeji ɗin fow si wonaa cortewol Tawbati ngol wano tawirtaa ngol ka nder Aghur’aana non.

• Si tawii non waghtu on newnanaali lan janngugol cortewol go’o, ngol cortewol ngol mi janngata ɓaawo faatiha on?

- Terto janngugol cortewol ngol janngaa faatiha on tun..Ko non waɗataa si tawii hiɗa nawni a waawataa janngude certewol ɗiɗaɓol ngol ɓaawo faatiha on, maa ko’a huluɗo, maa ko’a hawjuɗo.

• Ko honno mi janngirta corteeji ɗin ɗiɗi?

- [Hino waɗɗii duhiiɓe ɓen janngugol corteeji ɗin ɗiɗi fenñina ka julde subaka e futuroo e geeƴe, on tigi sownditooɗi ka nder julde fanaa e alansaraa.

• Sonnaaɓe ɓen non?

- Fenñingol alanaa sonnaaɓe ɓen si wonaa tun sonnaajo [hino waɗɗii mo suuɗugol ka julde fanaa e alansaraa].

• Si tawii non mi anndaa ñaawoore fenñingol e sownditagol ka nder julde maa hara mi yejjitu mi janngi mi sownditii maa seeɗa e majji hara miɗo juulude subaka maa futuroo maa geeƴe, maa janngugol ɗi maa seeɗa e majji mi fenñini hara ko fanaa maa alansaraa mi woni juulude?

- Julde ma’a nden hino selli.

• Ko ɗun ɗon mi janngata ka darɗe ɗiɗi arane, ko honɗun mi janngata ka darnde tataɓere e ka nayaɓere?

- A suɓanto hoore ma’a janngugol faatiha on tun ka nder darnde tataɓere e ka nayaɓere maa janngugol tasbiih-aatuuji ɗin [hara ko sownditagol e nder alhaaliiji ɗin ɗiɗi non] si wonaa bismillaahi on, hiɗa waawi fenñinde mo, foti ko’a imaamu maa ko’a an tun woni juulude.

• Si tawii mi suɓike tasbiihaatuuji ɗin ko honɗun mi janngata nder ton?

- Sownditagol ko woni arude ɗo’o kon laawol gootol maa laabi tati yonete ko ɗun ɓuri moƴƴude:

سبحان الله والحمد لله ولاإله إلاّ الله والله أكبر.

(Subhaana-laahi wal hamdu lillaahi wa laa’ilaaha illallaahu wallaahu Akbar).

• Hino ton goɗɗun go’o ko on tigi haani wattannde yila ka nder janngugol ?

- Hino woodi, tuma fuɗɗiɗaa janngude ko ɓuri laaɓude kon ko yo’a masu sakkitoode konnguɗi ɗin, kala e nokku mu’un nahawiyankeejo on, wata daror sukuunu ka sakkitoode konnguɗi, si tawii a darike e konngol ko ɓuri laaɓude kon ko daroragol sukuunu ka harfu sakkitiiɗo e halfeere nden.

Hooti ɓaawo ɗun hino waɗɗimaa pooɗugol alif on pooɗannde foygitiinde fewndo janngataa konngol

﴿وَلاَ الضَّالِينَ ﴾ )walla-Daaliin) ka lannoode suuratu faatiha fii yo’a gollitir ciddal ngal e alif on e mbaadi sellundi.

• Ɓaawo ɗun ɗon ko honɗun mi waɗata ?

- Montu hamja jokkindirɗo on ka nder jannde ma’a tuma tawi ko ka hakkunde konngol o woni, wonaa ka fuɗɗoode maggol fenñinaa hamjatu ghat’i on hara feeñay ka ɗenngal ma’a no laaɓiri si tawii a darike.

•  Waɗanee lan misal fii hamjatu jokkindirɗo on e hamjatu ghat’i on?

- Hamja on ka الله  الرحمن الرحيم , إهدنا e piyude e misal hazatu wasli on (hamja jokkindiryɗo on) o yaltataa ka hoore ɗenngal e nder wowlugol ngol, hamza on ka  (إياك,  أنعمت )  ko hamza taƴindirɗo o feeñay ka ɗenngal ko laaɓi e nder wowlugol ngol. ɓaawo ɗun.

•  Baawo ɗun honɗun ?

- Ɓaawo ɗun si tawii a faalaama janngude suuratu ghul huwallaahu ɓaawo suuratu faatiha on a suɓike mo hakkunde corteeji ɗin hino jeyaa e ko ɓurumaa hoyannde e ko ɓurumaa newanaade nde darotoɗaa e konngol أحد  ﴿ waɗaa mo sukuunu hara hiɗa janngude aaya tedduɗo on ﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدْ﴾   ko woni ɗun daroɗaa seeɗa ko adii a janngude aaya hikkiiɗo ɗon on ﴿ الَّلهُ الصَّمَدُ.﴾

Baaba en an maaki ɗun ɓe ɓeyditi:

Ko fii yo a hoolo sellugol jannde ma’a nden miɗo yamire nde juulataa ɓaawo waawuɗo janngude fii yo’o laɓɓinane jannde ma’a nden e julde ma’a nden, si tawii ɗun hino sattamma waɗan yila bete e janngugol ma corteeji ɗin ɗiɗi (suuratu faatiha on e suuratu hikkiiɗo ɗon on) emmbere jannde gooto e janngooɓe lolluɓe ɓen sellugol janngande e wallingol karfe ɗen noɗe haani waaloraade non, janngiraa no’o janngirta non ñentinaamo, on tuma a annday palje ma’a ɗen-si tawii hino woodi- sellinaaɗe ko ɗun ɓurumaa moƴƴannde idii jokkindirgol janngude faljere fuɗɗiinde e ma’a gila ka paykun yaagal ma’a hay si tawii a yiitii faljere ma’a nden ɓaawo ɗun, kono haray a juulii duuɓi buy julde nde janngannde mu’un sellaa.

Naya ɓun e mu’un: Daragol ngol, firo mu’un ngon hino laaɓi, kono mi ɗo faalaa ɓeydude wonnde daragol ngol ko kanñun tun woni feccere e pecce julde ɗen jogiiɗo.hino waawi wonude rukunu wano daragol ngol tuma on tigi habbiri e daragol ko adii rukuu’u on, on wi’eteeɗo daragol jokkondirgol e rukuu’u on o sifora sifaaji e ñaawooje rukunu on, hino waawi wonude ko waɗɗii ɗun hara woonaa rukunu wano daragol ngol fewndo on tigi janngata e subunhinagol ngol e ɓanntagol ka rukuu’u on tuma ko ñaawooje waajibiiji ɗi wonaa ruku’u.

Jowa ɓun e majji: Ko rukuu’u on.

Hooti ɓaawo janngugol suuratuuji ɗin ɗiɗi hino waɗɗimaa waɗugol rukuu’u.

• Ko honno mi waɗirta rukuu’u?

- A turoto haa sera kolli juuɗe ma’a ɗin hewta ka koppi ma’a, tuma tabituɗaa ka rukuu’u wi’aa: سبحان ربي العظيم وبحمده (subhaana rabbiyal –aziimi) laawol gootol, maa wi’aa   سبحان الله  (subhaanallahi) laabi tati maa الله أكبر  (Allaahu Akbar) laabi tati maa الحمدلله  (Alhamdu lillaahi) laabi tati maa ko wonaa ɗun ko fotata e mu’un ka jantagol.

Ɓaawo ɗun immoɗaa ka rukuu’u ma’a ɓantoɗaa feewaa, haa si tawii a lanni ɓantaade yahaa ka sujuudu.

Jeega ɓun e mu’un : ko sujuudu on

Darnde bee sujuudeeje ɗiɗi hino waɗɗii.

• Ko honno mi sujjirta?

 - A waɗay yeeso ma’a ngon e newe juuɗe ma’a ɗen e koppi ma’a ɗin e kolli ɗiɗi mawɗi koyɗe ma’a ɗen ka hoore leydi.

Hino sartinaa e huunde ko sujjataa e mu’un kon yo taw ko e leydi ndin iwi, maa e puɗiri mayri on hara wonaa ko ñaametee kon, maa ko wattetee kon.

• Waɗanee lan misal ko sellataa sujjeede e mu’un kon sabu tawude ko ñaametee ɗun maa ko wattetee ɗun ?

- Kecci ɗin e dimɗe ɗen sellataa sujjugol e majje sabu ko ko ñaametee, hottolo dagaaki sujjugol e mu’un ɓaawo ko wattetee ɗun.

• Ko e hoore honɗun mi sujjata e piyude e misal ?

- Sujju e hoore mbullaari maa njaareendi maa hayre maa e leggal maa ko ñaamataake immorde e kaaki leɗɗe.. sujju e kaydiiji moƴƴinaaɗi fii winndirgol, e ko wonaa ɗun ko heewi.

Wata sujju e ngawri maa mbahe e buna e leeɓi e biiniiri...ko ɓuri moƴƴude e ko sujjetee e mu’un ko mbullaari, ko ɓuri moƴƴude e mayri ko (turba hussayniya on).

• Si tawii non mi waawaali sujjude e ko sellata sujjeede e mu’un kon sabu tawde alaa e piyude e misal maa hara mi hulu sujjude e mu’un wano alhaaliiji taghiyya?

- Si tawii a heɓaali ko sellata sujjeede e hoore mu’un, sujju e ndole si tawii ɗun alaa sujju e ko faalaɗaa woo..e hoore conci ma’a ɗin e hoore newre ma’a nden, si tawii ko tagghiya wonuɗaa waɗude, sujju e kala ko yaadi e waɗugol tagghiya on.

Baaba en an ɓeyditi ɓe maaki:

Wata a yejjitu nde tawata nokku ka sujjataa ɗon hara hino fotondiri e nokku ka koppi ma’a ɗin wonata ɗon e ka kolli ma’a mawɗi ɗin ɗiɗi ɓeydotaako toowugol gooto majji on e hoore nduya ko ɓuri kolli nay hiɓɓondirɗi [ko wano non kadi nokku ka sujjataa ɗon wonndude e nokku ka darotoɗaa ɗon].

• Si tawii mi waɗii tiinde an nden e newe juuɗe an ɗen e kolli mawɗi koyɗe an ɗen ka hoore leydi ko hon ɗun mi haani waɗude?

- Si tawii a ñiiɓii ka sujuudeere wi’u : سبحان ربي الأعلى وبحمده    (Subhaana Rabbiyal A’alaa wa bi hamdih) laabi tati, maa: ألله أكبر  (Allaahu Akbar) laabi tati maa: ألحمد لله  (Alhamdu lillaahi) laabi tati, maa ko wonaa ɗun ɗo’o immorde e du’aaji fotayɗi e mu’un

Ɓaawo ɗun ɓantu junngo ma’a ngon haa jooɗoɗaa ko’a deeƴuɗo, si tawii a jooɗike ko’a deeƴuɗo ñiiɓuɗo jujjaa sujuudeere ɗiɗaɓere nden janngaa e nder nder mayre ko suɓiɗaa kon immorde e ko janngetee e sujuudu.

• Si tawii mi waawaali turagol timmungol fii sujuudu on sabu nawnaare e misal?

- Eto emmbere mbawdi ma’a ndin, waɗaa ko sujjataa e mu’un ko ka toowi waɗaa tiinde ma’a nden e hoore mu’un hara hiɗa waɗani yila fii sujjirɗe[1] ɗen fow.

• Si mi waawaali ɗun ɗon kadi?

- Joopor hoore ma’a nden nokkuure ka sujjataa ɗon, si tawii a waawaali joopor gite ma’a ma’a ɗen mummagol fii sujjugol ngol uddita ɗe fii ɓantagole sujuudu on.

Jeeɗiɗa ɓun ɗun: Tayya on.

Tayya hino waɗɗii ɓaawo sujuudeere ɗiɗaɓere nden e nder darɗe ɗiɗi kala e nder kala julde, e ka darnde sakkitorde e julde futuroo e fanaa e alansaraa e geeƴe.

• Ko honɗun mi janngata e nder ɗun?

- Wi’u:

أشهد أن لاإله إلاّ الله وحده لاشريك له, وأشهد أن محمدا عبده ورسوله اللهم صل على محمد وآل محمد.

(Ashadu An laa’ilaaha illallaahu wahdahuu laa sariika lahuu, wa ashadu Anna Muhammadan Abduhu warasuul-uhu, Allaahumma salli alaa muhammadin wa aali Muhammadin).

Janngiraa ɗun no selliri hara ko’a jooɗiiɗo feewi ko a rewnindirɗo hakkunde golle ma’a ɗen.

Jeetaata ɓun ɗun :  ko salmingol ngol.

Ɗun ko waɗɗii ɗun ka nder darnde sakkitore e nder julde kala hara ko’a jooɗiiɗo feewi e  jonnde ma’a.

• Ko honɗun mi wowlata e nder ɗun ?

- Si tawii a wi’ii: السلام عليكم   (Assalaamu Alaykum) ɗun hino yona si wonaa tun ko ɓuri moƴƴude ko yo a ɓeydu:ورحمة الله وبركاته   (wa rahmatullaahi wa barakaa-tuh) ko ɓuri ɗun moƴƴude ko nde wi’ataa :

السلام عليك أيها النبي ورحمة الله وبركاته, السلام علينا وعلى عباد الله الصالحين.

(Assalaamu alayka Ayyuha nabiyyu wa rahmatu laahi wa barakaatuh, Assalaamu alaynaa wa alaa ibaadillaahi Saalihiin).

Ko ɗun ɗo’o woni pecce julde ɗen, a waɗayɗe no mi lintirammaaɗe non gooto gooto, ardinaa goɗɗe e majje e hoore goɗɗe, si tawii non a waɗii heedoode hakkunde majje ɗun bonnay mbaadi majje on.

• On yewtaali lan fii ghunuutu on wonnde kala on townay juuɗe mo’o ɗen janngon ghunuutu on ka nder julde mo’on?

- Ghunuutu on ko yiɗaa ɗun laawol gootol e nder julɗe farlaaɗe e me’en ɗen e nder ñallal ngal e ko wonaa kanje (si wonaa julde Saf’i nden) ɓaawo janngugol ma corteeji ɗiɗi ka darnde ma’a ɗiɗaɓere ko adii a waɗude rukuu’u ɓantu juuɗe ma’a ɗen fii ghunuutu on, si tawii a faalaama waɗude ko yiɗaa kon.

• Enee taw hara ghunuutu on hino mari du’aa happaaɗo?

- Wonaa non woniri, hiɗa waawi janngude e nder mu’un aayeeje Alghur’aana noddiraaɗe Allaahu seniiɗo on e huunde ko faalaɗaa noddiraa ɗun jooma ma’a noddiraa kala du’aa mo faalaɗaa.

• Jooni mi anndinike e juuɗe mo’on ko honno mi juulirta, ko honɗun mi wi’ata, maa ko honɗun mi waɗata e nder calɗi julde ɗin fow. Mi faala lanndagol on fii ko bonnata julde kon, taw si hara piiji hino ton bonnayɗi julde hara hino waɗɗii lan fillitagol julde nden si tawii ɗi heɓii lan?

- Hino woodi mi lintante ɗi:

1-Ko nde julde nden mankinta gooto e pejje feƴƴuɗe ɗen e hoore tewaare immorde e: Annuyee on, maa habbiraango harminirgo ngon, maa rukuu’u on, maa sujuudu on, e ko wonaa ɗun.

2-Nde tayre heɓata juuloowo on e nder julde nden (ɗun foti ko e sahawu maa ko ɓittaare ɓaawo sujuudeere sakkitiinde nden).

3-Yeƴƴitorgol juuloowo on yeeso makko ngon fow ga’e ghibla on maa ɓanndu makko ndun fow e hoore tewaare.

• Si tawii o woñike ghibla on ko hewtaa ɗun, hara taw yeƴƴitagol makko ngol ko seeɗa nii hara bonnataa fewtugol makko ghibla on?

- Ɗun ɗon bonnataa julde nden kono ko añaa ɗun.

4-Nde juuloowo on jalata e hoore tewaare e hito toowungo nanotoongo e mu’un pooɗugol maa kankitugol.

5-[Wullugol juuloowo on e hoore tewaare foti hino wonndi e hito maa alaa hito fii fiyaake aduna yankeejo] wullugol fii fiyaake laakhira lorrataa.

6-Nde juuloowo on wowlata e hoore tewaare hay si ko harfu gooto hara himo ka nder julde makko si tawii ɗun ko faamotoo ɗun ko’ o faalaaɗo faaminirde ɗun.

7-Si tawii juuloowo on waɗii gollal firtayngal mbaadi julde nden wano si o ñootii..

8-Nde juuloowo on ñaamata maa yara ka nder julde makko (hay si tawii i mbaadi mayre on bonaali).

9-Nde juuloowo on tewotoo fiɓa juuɗe ka daragol faandagol yankinanaade ne’anoo Allaahu hara wonaa waɗuɗo taghiyya.

10-Nde wonɗo juulude ɓaawo imaamu on wi’ata Aamiina si tawii imaamu on gaynii janngude faatiha on [maa o wi’a aamiina tuma o gayni janngude faatiha on si tawii ko kanko tun]e hoore tewaare hara wonaa taghiya.

Ɓaawo ɗun miɗo mari ko mi joopotoo fii mu’un ɗulle ko fii sikke ka nder julde.

• Enee taw si sikkitagol ka nder julde hino bonna nde?

- Wonaa tuma woo sikke bonnata julde e nder alhaaliiji ɗin fow, sikkeeji go’o ko bonnayɗi julde, goɗɗi go’o ko ñawndotooɗi, goɗɗi go’o waɗantaake yila e mu’un.

Mi yewtete ƴi’e huuɓuɗe yewtayɗe fii Alhaaliiji sikke.

Ƴi’al aranal ngal: Kala sikkitiiɗo fii sellugol julde makko nden ɓaawo o gaynude julde makko nden haray hinde selli.

• Addanee lan misal?

- Si tawii a sikkitike tuma nde gaynuɗaa juulude subaka taw si  hara ko darɗe ɗiɗi juuluɗaa nde ka hino ɓuri ɗun  maa hino jaasi ɗun ? Wi’u julde ma’a nden hino selli.

Ƴi’al ɗiɗaɓal ngal: Kala sikkitiiɗo fii sellugol feccere e julde makko nden ɓaawo nde o yawtunoo nde o ƴettay wonnde nden feccere ɗon ko sellunde julde makko nden ko sellu nde.

• Addanee lan misal ?

- Si tawii a sikkitike e piyude misal sellugol jande ma’a nden, maa sellugol rukuu’u maa sujuudu ma’a on ɓaawo nde gaynuɗaa jangude maa waɗude rukuu’u maa waɗude sujuudu, wi’u: Julde an nden hino selli, maa rukuu’u an on hino selli maa sujuudu an on hino selli ..ɓaawo ɗun ɗon julde an nden hino selli.

Ƴi’al tataɓal ngal: Kala sikkitiiɗo addugol feccere e nder pecce julɗe ɗen ɓaawo nde’o naatude feccere hikkiinde ɗon nden o ƴettay wonndema o waɗii nden feccere sikkitaande e mu’un no moƴƴiri, julde makko nden hino selli, no on tigi naatiri e feccere go’o ɗun ɗon yonay naatugol ngol tun e nder huunde nde haanaaka naateede e mu’un ka sari’a e hoore eɓɓoore faljere feccere feƴƴunde nden e hoore tewaare.

• Addanee lan misal?

- Si tawii a sikkitike hara hiɗa ka nder cortewol ɗiɗaɓol taw hara si’a janngii faatiha on, kaa a yejjitii mo, hara a janngaali mo wi’u: Mi janngii mo jokkindir julde ma’a nden, ko wano non si tawii a sikkitike hara hiɗa e nder alhaali yahugol ka rukuu’u, taw hara si’a janngii cortewol ngol kaa a janngaali ngol? Wi’u: mi janngii ngol jokkindiraa julde ma’a nden hinde selli.

Ƴi’al nayaɓal ngal: Kala tawuɗo sikke makko on hino yawti keerol, o wedditoto e sikke makko o toppitotaako mo, o waɗantaa yila e makko julde nde o sikkitii e mu’un nden hino selli.

• Addanee lan misal?

- Si tawii ko a heewuɗo sikkitagol hara hiɗa juulude subaka-e piyude e misal e nder adadu darɗe mayre on hiɗa haani yejjitude on sikke ɗon wi’aa julde an nden hino selli. Si tawii ko a heewuɗo sikkitaade taw hara si a sujjii nde wootere kaa laabi ɗiɗi wata a waɗan yila e ɗun ko woni tun a ƴettay wonnde julde ma’a nden hino selli. Ko wano non. Tuma woo ɗuuɗuɗo sikkitagol toppitataako sikke makko on, o jogitoto wonnde julde makko nden hino selli..tuma woo, tuma woo.

• Ko honno mi anndirta ko mi heewuɗo sikke?

- Ɗuuɗuɗo sikkitagol hino waawi anndude hoore mu’un no newori..ko si tawii sikke makko on ɓeydike e sikke yeruuɓe makko, hino yona si tawii o juulataa julɗe ɗiɗi si wonaa o sikkitoo e nder gooto e majje.

Ƴi’al jowaɓal ngal: Kala sikkitiiɗo e darɗe julde subaka maa futuroo maa darɗe ɗiɗi arane ɗen e nder kala julde nde darɗe nayi, hara miijo makko ngon jiccinaali hay huunde, hara miijo makko ngon tabintinaali ko darɗe jelu o heɓi, hara o heddike ko’o yiniiɗo sikkitiiɗo o anndaa ko dalɗe jelu haray julde makko nden bonii.

• Addanee lan misal ?

- Si tawii a jikkitike e piyude e misal hara hiɗa juulude subaaka taw hara si ko ka darnde aranere maa ko ka ɗiɗaɓere, miijito seeɗa si tawii a heɓaali ko tabiti, a faamaali si tawii ko’e darnde aranere nden wonuɗaa maa ko e ɗiɗaɓere nden e piyude e misal haray julde ma’a nden bonii.

• Si tawii non hakkile an ɗen yaarii gooto e majji, wano darnde aranere nden?

- Si tawii a jiccinii gooto e miijooji ɗin haray hiɗa waawi gollirde miijo jiccungo ngon, si tawii a jiccinii ko darnde aranere nden a adday darnde ɗiɗaɓere nden, o timmina julde makko nden.

Ko wano non kadi julde futuroo nden ka nder darnde aranere e ka ɗiɗaɓere e nder kala julde nayaɓere.

• Mi faamii jooni ñaawoore sikkitiiɗo e nder julde subaka e geeƴe, e ka nder darnde aranere e ka ɗiɗaɓere e julɗe ɗen fanaa e alansaraa e geeƴe, kono ko honɗun woni ñaawoore sikkitiiɗo ka derɗe ɗiɗi sakkitore, tataɓere nden e nayaɓere nden ka julɗe jogiiɗe darɗe nayi?

- Si tawii adadu toɗɗaaɗo demmbii ka nder hakkille makko, o golliray on ɗon embere ko woni ka hakkil makko kin.

• Si tawii non o luttii e sikke on ?

- On tuma himo hatonnjini e ɓannginaneede fota, nokku bee hino mari ñaawoore mu’un, mi yewtirte gootun gootun kono mi juutintaa:

1-Kala sikkitiiɗo hakkunde darnde tataɓere nden e nayaɓere nden ka sikke on woni woo o ƴettay wonnde ko darnde nayaɓere nden o timmina julde makko nden, ɓaawo ɗun o adda darɗe ɗiɗi ko’o jooɗiiɗo, maa darnde wootere ko’o dariiɗo, ɗun ɗo’o hino wi’ee julde (ihtiyaat).

2-Kala sikkitiiɗo hakkunde darnde nayaɓere nden e jowaɓere nden ɓaawo nde’o naati ka nder sujuudeere ɗiɗaɓere (hara o waɗii tiinde makko nden ka sujjetee ɗon hay si tawii ko ko adii o jantaade) o ƴettay wonnde himo ka nder darnde nayaɓere o timmina julde makko nden o sujja sujuudeeje ɗiɗi sahawi ɓaawo julde makko nden.

3-Kala sikkitiiɗo hakkunde darnde tataɓere nden e nayɓere nden ɓaawo o naatude ka sujuudeere ɗiɗaɓere o ƴettay wonnde ko ka darnde tataɓere o woni o adda nayaɓere nden ɓaawo ɗun, ɓaawo ɗun si tawii o gaynii julde makko nden, o adda julde (ihtiyaat) nden (ɗo’o ko darɗe ɗiɗi hara himo darii).

• Ko honno julde ihtiyaat juulirtee?

- Si tawii on tigi gaynii juulude ko adii o yeƴƴitaade nano maa ñaamo, ko adii o addude ko bonnata julde o fuɗɗoo julde ihtiyaat on, o habbira ɓaawo ɗun o jannga faatiha [hara ko o sownditiiɗo] cortewol go’o waɗɗaaki nder ton, ɓaawo ɗun o adda rukuu’u on o tayyoo o salmina si tawii julde ihtiyaat nden ko darnde wootere, si tawii ko nde darɗe ɗiɗi on tigi adda darnde ɗiɗaɓere nden wano darnde aranere nden non.

• Ko ko jantiɗon kon woni sujuudu sahawi ?

- A anniyoto sujjaa ɓaawo julde nden tun, ko ɓuri moƴƴude kon ko yo a habbir, wi’aa ka nder sujuudeer

 بسم الله وبالله السلام عليك أيها النبي ورحمة الله وبركاته :

{Bismillaahi wa billaahi Assalaamu alayka ayyuha-nabiyyu wa rahmatu-llaahi wa barakaatuh} ɓaawo ɗun ɓantaa hoore ma’a nden ka sujuudu jooɗoɗaa fillitoɗaa sujuuduure nden ka ɗiɗaɓun ɓaawo ɗun ɓantaa hoore ma’a nden ka sujuudu jooɗoɗaa tayyoɗaa salminaa ko ɗon sujuudu sahawi on lannata.

Baaba en an ɓeydi:

Yo wonu ka ɓernde ma’a wonnde a sujjay woni sujuudu sahawi hinaa yo’a sikkito tun hakkunde darnde nayaɓere nden e jowaɓere nden ɓaawo sujuudeeje ɗen ɗiɗi, kono e nokkeeli go’o ko wonaa ɗon, ko woni ɗun:

a)-[si tawii a yewtii ka nder julde ma’a ko’a saahiiɗo maa ko’a welsindiiɗo].

b)-[ si tawii a salminii ko a saahiiɗo hara wonaa nokku ka salmintee ɗon a wi’ii: (السلام عليكم) (Assalaamu alaykum) maa a wi’ii: السلام علينا وعلى عباد اله الصالحين   (Assalaamu Alaynaa wa alaa ibaadilaahi saalihiina) hara a gaynaali julde ma’a nden].

c)-Si tawii a yejjitii janngude tayya on ka nder julde ma’a sujjaa sujuudeeje ɗiɗi sahawu, ko ɓuri moƴƴude kon fii ma ɗun ko yoɓitugol tayya on.

d)-Si tawii a anndii doo wonnde a ɓeydii maa a ɗuytii e nder mayre wonnde kala julde ma’a nden ko sellunde haray hino waɗɗimaa sujjugol sujuudeeje ɗiɗi sahawi ɗen on tuma] ko ɓurumaa moƴƴannde ko nde addataa sujuudeeje sahwi ɗen hay si tawii a yejjitii sujuudeere wootere ka nder julde ma’a -ɓaawo nde yoɓuɗaaɗe ɓaawo julde nden-maa a immike ka jooɗinoɗaa ɗon e hoore saahagol, hay ko ɓuri moƴƴude ko nde sujjantaa sahawi tuma kala ɓeyduɗaa maa ɗuytuɗaa ka nder julde ma’a.

e)-Fillito sujuudu sahawi on emmbere ko’o haani kon ko woni ɗun sujju laabi ɗiɗi maa ko ɓuri.

Ɓaawo yewtere amen nden hewtii e o’o nokku ɗo’o fii ka julde miɗo ɗaɓɓiri baaba en an waɗangol lan julde nde darɗe nay mi yi’a, ɓaawo ko kayre ɓuri juutude e julɗe farlaaɗe ɗen fii yo mi ndaaru e hoore pellital ko honno baaba en an habbirirta ɓe jannga ɓe ruƴƴa ɓe sujja ɓe tayyoo ɓe salmina si wonaa tun mi tawii yo mi accu ɗon, ɗun ko ɓaawo mi annditii wonnde ɓe juulay geeƴe ñannde woo nden julde le ko julde nde darɗe nayi fenñinteende mi wi’i nder ka wonkii an yo mi accu haa ɓe fuɗɗoo juulude mi ndaara ko ɓe juulata kon.

Ɓaawo baaba en an faalaama juulude nden julde nde darɗe nayi, hari miɗo waɗani yila fota miɗo reeni memminanɗe maɓɓe ɗen fow, mi yewtete ko honno baaba en an juuliri:

Ɓe darii ka ɓe juulata ɗon ko ɓe fewtuɓe ghibla huluɓe ɓe noddinani julde nden ɓe darni, ɓaawo ɗun ɓe fuɗɗii julde maɓɓe nden ɓe habbiri ɓe maaki: (الله أكبر ( (Allaahu Akbar) ɓaawo ɗun ɓe janngi faatiha on ɓe jokkinti ɗon suuratul ghadri.

Ɓaawo ɓe gaynii janngude ngol ka ɓe darii ɓe feewi ɗon ɓe yahi ka ruku’u, ɓaawo ɓe ñiiɓii ka rukuu’u ɓe subunhinii ɓe maaki:سبحان ربي العظيم وبحمده  (subhaana rabbiyal aziimi wa bi hamdihii).

Ɓaawo ɓe gaynii subunhinagol ngol ka rukuu’u ɓe darii ɓe feewi yet.

Ɓaawo ɓe tabitii ka ɓe darii ɗon ɓe yahi ka sujuudu, ɓaawo ɓe ñiiɓii ka sujuudu ɓe maaki:   سبحان ربي الأعلى وبحمده (Subhaana rabbiyal A’alaa wa bi hamdih) ɓaawo ɓe gaynii janngude ɗun hari ko ɓe sujjuɓe, ɓe jooɗii haa ɓe deƴƴinii ɓe yahi ka sujuudeere ɗiɗaɓere ɓe janngiri wano ɓe janngiri ka aranere non سبحان ربي الأعلى وبحمده (Subhaana rabbiyal A’alaa wa bi hamdih).

Ɓaawo ɗun ɓe ɓanti hoore maɓɓe nden ka sujuudu ɓe jooɗii fii yo ɓe immo ko ɓe feewuɓe fii darnde ɗiɗaɓere nden, ɓaawo ɓe tabitii ka darnde maɓɓe ɓe janngi suuratu faatiha on ɓe hikkini ɗon e go’ol ɗo’o laawol suuratu lihglaasi ka waɗugol ghunuutu ɓe janngi o’o aaya ɗo’o:

﴿ رَبِّي اْغْفِرْلِي وَلِوَالِدَيَّ وَلِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلاَ تَزِدِ الظَّالِمِينَ إِلاَّ تَبَارًا ﴾.

{Jooma an yawta nan min e yumma an e baaba en an e kala naatuɗo ka suudu an ko’o gomɗinɗo, e gomɗimɓe ɓen duhiiɗo e suddiiɗo, wota a ɓeydu tooñooɓe ɓen si wonaa halkaare}.

Ɓaawo ɗun ɓe jippini sookeeje maɓɓe ɗen ka ghunuutu ɓe yahi ka rukuu’u, ɓaawo ɓe tabitii ka rukuu’u ɓe janngi: سبحان ربي العظيم وبحمده  (subhaana rabbiyal aziimi wa bi hamdihii).

Ɓaawo ɗun ɓe ɓantii ɓe feewi ɓe yahi ka sujuudu, ɓaawo ɓe sujjii ɓe janngi ka sujuudeere maɓɓe سبحان ربي الأعلى وبحمده (Subhaana rabbiyal A’alaa wa bi hamdih) ɓe jooɗii e ɓaawo sujuudeere aranere nden fii yo ɓe yahu ka sujuudeere ɗiɗaɓere ɓaawo ɓe sujjii ɓe janngi سبحان ربي الأعلى وبحمده (Subhaana rabbiyal A’alaa wa bi hamdih), ɓaawo ɗun ɓe jooɗii, ɓaawo ɓe tabitii ka jooɗagol ɓe tayyii ɓe maaki:

أشهد أن لاإله إلاّ الله وحده لاشريك له وأشهد أن محمدا عبده ورسوله . اللهم صل على محمد وآل محمد.

(Ashadu An laa ilaaha illallaahu wahdahuu laa sariika lahuu wa ashadu anna muhammadan abduhuu warasuuluhuu. Allaahumma salli alaa muhammadin wa aali muhammadin).

(Mi seedike wonnde rewteeɗo alaa e hoore ngoonga si wonaa Allaahu kanko tun, o maraa kafidaaɗo, miɗo seedii wonnde Muhammadu ko jiyaaɗo makko e Nelaaɗo makko, yaa an Allaahu juulu e Nelaaɗo Muhammadu e ɓeynguure Muhammadu).

Ɓaawo ɓe gaynii tayya on ɓe salmini e Nelaaɗo (s a w) ɓe maaki: السلام عليك أيها النبي ورحمة الله وبركاته  (Assalaamu Alayka Ayyuha nabbiyu wa rahmatullaahi wa barakaatuh). Ɓaawo ɗun ɓe maaki: السلام عليكم ورحمة الله وبركاته  (Assalaamu alaykun wa rahmatullaahi wa barakaatuh).

Ko baaba en an juuliri geeƴe ɗen, ko wano nii tigiri ɓe juulirnoo fanaa e alansaraa -ɗen ɗon kadi ko darɗe nayi mari-si wonaa tun ɓe janngu corteeji ɗin ɗiɗi ka nder darnde aranere e ka ɗiɗaɓere ko ɓe sownditiiɓe.

Mi ndaarii ɓe kadi hari hiɓe juulude futuroo mi tawi ko no ɓe juulirta geeƴe ɗen non ɓe juulirta, si wonaa tun ɓaawo ɓe gaynii sujuuduure ɗiɗaɓere nden ka nder darnde tataɓere, ɓe jooɗii fii yoɓe tayyo ɓe salmina ɓe lanna julde maɓɓe nden [ɓaawo julde futuroo ko darɗe tati].

Mi ndaariiɓe kadi fewndo ɓe juulata subaka, mi tawi kono ɓe juulirta geeƴe non ɓe juulirta futuroo, si wonaa tun si ɓe lanni sujuudeere ɗiɗaɓere nden ka nder darnde ɗiɗaɓere ɓe tayyike, ko ɗon ɓe salminta fii yo ɓe lannu julde maɓɓe nden [sabu julde subaka ko darɗe ɗiɗi].

Ko nii baaba en an juuliri darɗe ɗen, wonndude e ɗun mi yewtay on ko julde nden hertori kon wano baaba en an juuliri non e nder ɗe’e toɓɓe arayɗe ɗo’o:

1-Hari hiɓe rerɗi (himmiri) fota nde ɓe juulata julde maɓɓe nden e saa’i mayre on ɓe juula fanaa on fewndo saa’i makko tuma o yoni ɓe juula futuroo e ka arande saa’i makko ko wano non. Ɓaawo mi landike ɓe ko honɗun ɓe juulanta ka arande saa’i julde nden ɓe yewtimmi kisan hadiise Imaam Saadighi (a s) on mo ɓe maaki e mu’un on:

فضل الوقت الأول على الأخير كفضل الآخرة على الدنيا.

(ɓural arannde saa’i on e hoore sakkitoode makko on hino wa’i wa hakkunde ɓural laakhira e hoore aduna).

2-Si tawii hari ɓe darike yeeso jooma maɓɓe fii yoɓe juulu, batte yankinagol ngol haray hino feeñi e maɓɓe tuma go’o haray hiɓe waɗani e ɗiɗi e hoore maɓɓe, kono ko e konngol nanotoongol ko adii ɓe fewtude ka ɓe juulata ɗon, ɗun ko konngol joomiraaɗo:

﴿ قَدَ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ *الذِّينَ هُمْ فِي صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ. ﴾

{Pellet gomɗimɓe ɓen malaama. ɓen (gomɗimɓe tawyɓe ko hulooɓe ka nder julde maɓɓe}.

A sikkay hiɓe yooɓii aaya on ko adii ɓe fuɗɗaade julde nden, ɓe anndintina ɓernde maɓɓe nden ko kulol e yankinaare mari himme kon ka julde.

3-Hari ko adii ɓe juulude julde subaka nden ɓe ruƴƴay darɗe ɗiɗi ɓe ruƴƴa darɗe jeetati -darɗe ɗiɗi ɗiɗi- wano subaka non ko adii o julde fanaa nden, tuma go’o siga mayre ko adii julde alansaraa nden, ɓe ruƴƴa darɗe nay-darɗe ɗiɗi ɗiɗi wano subaka on-ɓaawo julde futuroo nden ɓe ruƴƴa darɗe ɗiɗi hara ko ɓe jooɗiiɓe tuma ɓe juuli geeƴe.

Mi landike ɓe tuma go’o fii ɗen julɗe.

Ɓe maaki: Ko kannje woni julɗe naafilaaaji ɗin, ko jannje woni fillaaɗe e Imaamul Askarii (a s) wonnde ɓe maakii : Ko ɗe gooto e alaamaaji gomɗinɗo.

4-E sabu tawude hamja on ka konngol أكبر  (Akbar) e nder sagara haalawol ألله أكبر  (Allaahu Akbar) ko hamza taƴindirɗo, hino waɗɗii nde o laaɓata pos ka ɗenngal ma’a tuma habbirtaa. Ko nii baaba en an maakiri.

Mi wi’iɓe tuma go’o: wonnde yoga e yimɓe hino janngira o’o hamza wano waawu wano wa si tawii sagara haala kan ko : Allaahu wakbar.

Ɓe maaki : rento janngirgol mo no ɓe janngirta non, ɓe faljay woni. ɓe ɓeyditi: Ko wano non kadi hamza on ka أنعمت  ka aaya faatiha ﴿ صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ ﴾   o’o ɗo’o kadi  ko hamza taƴirɗo hino waɗimaa janngugol mo ko laaɓi pos fewndo yewtataa mo ko sifa makko tigi woni ka الأعلى  ka innugol سبحان ربي الأعلى وبحمده (Subhaana rabbiyal A’alaa wa bi hamdih) ka sujuudu ko hamza taƴirɗo hino waɗɗii ka o feeña ka ɗenngal ma’a ko laabi pos fewndo janngataa mo.

5-Baaba en an maaki: Eto daragol ka daali e konngol أحد tuma wonuɗaa janngude cortewol teddugol ngol likhlaasi (suuratu ghul huwa-llaahu).

Ɓaawo ɗun daroɗaa seeɗa ko adii janngude aaya hikkiiɗo ɗon on (الله الصمد) (Allaahu Samadu) ko ɗun ɗon ɓurumaa hoyannde e welude fii.

6-Baaba en an hari hino masude sakkitoode kalfe ɗen fow ka nder julde maɓɓe, si tawii ɓe fuɗɗike janngude ɓe jokkindira si wonaa tun ko e hoore kowal ɓe darotoo e nder halfeere nde ɓe darotoo e mu’un nden, si tawii ɓe faalaama daraade.

7-Mi lanndike baaba en an tuma go’o: Miɗo nana tuma janngoton konngol joomiraaɗo:  ﴿ بسم الله الرحمن الرحيم﴾   (Bismillaahi rahmaani rahiimi) on masay harfu nun picco on poccal ley ka konngol الرحمن (Arahman) e harfu miimu on ka konngol الرحيم (Arrahiim) janngiron wano non konngolمالك يوم الدين الرحمن الرحيم﴾  ﴿ ka suuratu faatiha wonnde kala mi nanii woɓɓe go’o hino janngira ɗon tural hara hiɓe juulude.

Wano mi nanirta fewndo janngoton konngol joomiraa-ɗo ka cortewol faatiha إيّاك نعبد  (Iyyaaka na’abudu) a masiray baa on tural ka konngol نعبد  (Na’abudu) tawale miɗo nana woɓɓe go’o hino jannga mo poccal ley hara hiɓe juulude.

Ɓe maaki: Enee a janngaali nahawu Aarabu on faamaa?

Mi wi’i: mi janngii kono hinaa haa ton (kono mi muutaaki).

Ɓe maaki: ko honɗun joomiraaɓe gannde Nahawu ɓen wi’i e nder ɗi’i konnguɗi ɗo’o ɗiɗi الرحمن الرحيم (A-Rahmani Rahimi) ?

Mi wi’i : Poccal ngal ley ko wano janngirɗon non.

Ɓe maaki addanan deftere Alghur’aana nden.

Mi addaniɓe deftere Alhgur’aana hari hino takko an.

Ɓe maaki yaltin cortewol faatiha ngol ndaaraa.

Mi yaltini cortewol faatiha ngol mi tawi poccal ngal ley ka الرحمن الرحيم(A-Rahmani Rahimi) ko feeñu ɗun, mi tawi harfu ب )ba) on ka نعبد (na’abudu) ka konngol joomiraaɗo إياك نعبد  ko tural masiraa wonaa poccal ley.

Mi wi’i: Awa janngir no masiraa ka deftere Allaahu rentoɗaa e palje lolluɗe ɗen ka janngugol fii wota a yanu e majje.

8-Hari baaba en an fuɗɗotaako janntagol ngol si wonaa tuma ɓe tabiti ka rukuu’u maa ka sujuudu ɓe ɓantataa hoore maɓɓe nden si wonaa tuma ɓe gayni jantagol ngol few hara ko ɓe sujjuɓe maa hiɓe ka rukuu’u.

9-Si tawii ɓe ɓantii hoore maɓɓe nden ka sujuudeere aranere ɓe habbitoto seeɗa haa si tawii ɓe ñiiɓii ka jooɗagol ɓe yaha ka sujuudeere ɗiɗaɓere ko non ɓe waɗiraynoo, ko non kadi ɓe waɗaynoo si tawii ɓe ɓantii hoore maɓɓe nden ka sujuudeere ɗiɗaɓere ɓe jooɗoo ɓaawo ɗun ɓe immanoo darnde hikiinde ɗon nden.

10-Mi lanndike tuma go’o : Miɗo nana hiɗon du’anoo baaba en mo’on e yumma mo’on e fii julɓe ɓen no julde nden lanniri.

Ɓe maaki: Ko non woniri, Abul Hassan (a s) maakii:

(من دعا لإخوانه من المؤمنين والمؤمنات, وكل الله به عن كل مؤمن ملكا يدعو له).

(Kala du’aniiɗo siɓɓe mu’un gomɗimɓe ɓen duhiiɓe e suddiiɓe, Allaahu halfinay mo lonto gomɗinɗo kala malaa’ikaajo du’antooɗo mo).

11-Mi lanndike ɓe: Miɗo yi’e tuma woo hiɗa subunhinoo si tawii a gaynii juulude farrilla on?

Ɓe maaki: ko ɗun woni tasbiihu Zahraa (s a) ko Nelaaɗo on (s a w) anndinnoo mo ko woni ɗun ko waɗugol ألله أكبر  (Allaahu Akbar) laabi cappanɗe tati e nay, ɓaawo ɗun الحمد لله  (Alhamdu lillaahi) laabi cappanɗe tati e tati, ɓaawo ɗun سبحان الله  (Subhaaba-llaahi) laabi cappanɗe tati e tati fow mu’un hawra subunhinanɗe teemedere.

• Enee tasbiih Zahraa on hino mari ɓural ?

- Ko non woniri, fillaama e Imaamu Saadigh (a s) wonnde ɓe maakanii Abu Haruuna El Makfuf (Ko an yo Ben Haaruuna menen meɗen yamira paykoy amen kon waɗugol tasbiih Zahraa wano men yamirirta ɓe ɗun wata accitu ɗun, anndu jiyaaɗo jokkaali ɗun o malkisaa).

Fillaama e maɓɓe (a s) (waɗugol tasbiihu Zahraa e ɓaawo julde kala ɗun hino ɓuranimmi juulugol darɗe wuluure ñannde bee).

Si tawuno hino ton ko ɓuri moƴƴude ɗun Nelaaɗo Allaahu on (s a w) anndinayno Neefe Faatimatu Zahraa sabu mawnude nokku makko on e maɓɓe wano ɗun eggiraa e imaamuuɓe ɓen (a s).

12-Hari baaba en an tuma go’o ɓe juulay fanaa on ɓe jokkintina alansaraa on kisan, maa ɓe juula futuroo ɓe jokkintina ɗon kisan geeƴe ɗen, harale tuma go’o ɓe senndindiray hakkunde julɗe ɗen ɗiɗi, ɓe juula fanaa ɓaawo ɗun ɓe wona e haajuuji maɓɓe haa si tawii alansaraa on hewtii ɓe juula mo, ko non ɓe gerdata futuroo on  e geeƴe ɗen kadi.

Ɓaawo mi lanndike ɓe ɗun ɓe jaabii lan.

Hiɗa marii hagghee suɓanagol hoore ma’a hawtindi-rgol maa senndugol.

13-Yo mi yeeto on-mi wi’i baaba en an-tuma janngoton cortewol ghadiri ngol harfu laamu on feeñay fewndo janngo ton konngol joomiraaɗo: إنا أنزلناه في ليلة القدر  miɗo nana le woɓɓe e yimɓe ɓen fenñintaa mo hay a sikkay wonnde harfu laamu on alaa a sikkay ko (inna azalnaahu) o woni wi’ude miɗo nana hiɗon wi’a:

 سبحان ربي العظيم وبحمده (subhaana rabbiyal aziimi wa bi hamdihii) janngiraa harfu siinu on tural ka innugol سبحان (Subhaana) fenñinaa fatha on ka: ربي  (rabbiya) e hinole miɗo nana woɓɓe ɓen wowlataa mo wano wowlirton mo non?

- Enee mi yeetaaki ma yo’a waɗan yila e jannde ma’a nden.

* * * * *