WOOTINƊINAL MEEƊEN E FII ALLAAHU SENIIƊO ON

Awa hiɗen wootinɗini wonndema Allaahu seniiɗo on ko’o gooto pet bajjo e ngootimbaaku makko, hay fus wa’aa no’o wa’i non kanko, adiiɗo mo seeraali, mo alaa e seerude, ko kanko woni arano e sakkitiiɗo, ganndo, ñeeño, nunɗuɗo, wuuruɗo waawuɗo, yonndiniiɗo alɗi, nanoowo, yi’oowo. O sifortaake kala ko tagu makko ngun sifori kon sabu o laataaki ɓanndu maa foto, o laataaki ko juuti maa yaaji, o laataaki ko teddi maa ko foygitii, o laataaki ko menminotoo maa ko deeƴi, o maraa nokkuure maa jamaanu, o waawaaka sappeede maa o joopee.

O alaa ɗimmo, o alaa nanndo, o alaa fotondirɗo, o alaa suddiiɗo, o alaa ɓiɗɗo, o alaa rentiɗɗo, laatanaaki mo yerondirɗo hay gooto, yiitere hewtataa mo heftataa mo kadi kanko non hino hefta giiɗe ɗen fow.

Awa gooto fow nanndiɗo mo e yeeso maa jungo maa yiitere maa wonndema o tippoto faade e o’o asamaa’u aduna ɗo’o, maa wonndema o feeñanay yimɓe aljannatu ɓen wano lewru maa ko wa’i wano ɗii sifaaji ɗo’o, haray ootigi hino wa’i wa yedduɗo mo sabu himo majjaa haghiigha makko on, on Allaahu taguɗo laɓɓinaaɗo immorde e denndaangal sifaaji ustaare, wurin kala huunde ko suɓi ɗen, suɓor ɗen ɗun miijooji meeɗen e no ɓuri luggirde e miijo, haray ɗun ko moƴƴinaa ɗun no moƴƴinira ɗen non ɓay tun ko moƴƴinaa ɗun haray ko bugitaa ɗun e me’en.

Ko Imaamu Baaghiri (a) maaki o’o maaku ɗo’o.

Awa gooto fow innuɗo wonndema Allaahu on ndaari-ndiray e yimɓe ɓen ñannde darngal haray ko yeddirɗo mo majjere kadi, hay sinndo non on tigi riiwii nanndugol makko ngol e ɓanndu.

Sifa ɓe’e wowluɓe ɗi’i sifaaji ɗo’o, awa ɓe gollitir tun kene yanko aayeeje Alghur’aana on e hadiiseeje ɗen, ɓe yeddi hagghilaaji maɓɓe ɗin ɓe ronki gollitirde hagghilaaji ɗin fii fahamugol ko hagghil e daliilu gollata kon e nder ka haala Aarabu, sabu ma’anaaji buy ko luɓaa ɗun kalimaaji muuɗun. Ko ɗun woni isti’aaratu e maajaaj ka Balaakhatu.

*******

WOOTINƊINAL MEE ƊEN E FII TAWHIIDI

Awa hiɗen wootinɗini wonnde hino waɗɗii wootinɗingol Allaahu on ko’o bajjo e denngaangal jihaaji ɗin (banŋeeji ɗin), ko wano fellitir ɗen ko’o bajjo e jaati makko kin waɗɗiiɗo woodegol makko, ko non fellitir ɗen ko’o bajjo ka sifaaji makko, ɗulle ko wonndema sifaaji makko ɗin ko kannji woni jaati kin, hinaa innugol sifa on ko feere jaati kin ko feere kadi.

Awa hoolagol wonnde o alaa nanndo e sifaaji jaati kin ɗun ko wano ganndal e mbawdi, o alaa nanndo tagugol e arsukugol, o alaa rentiɗɗo, timmugol e denndaangal sifaaji ɗin o alaa ɗimmo, awa ko ɗun ɗoo woni wootinɗingol e tawhiidi sifa e jaati.

WOOTINDINGOL ALLAAHU ON KA DEWAL

Dagataako rewugol ko hinaa kanko e noonee no ardi woo ɗen.

Ko nii tawiri dagataako rendingol mo e goɗɗun go’o ka dewal e hoore no ardiri woo ɗen, woni ko ka waajibiiji maa tawi hinaa ka waajibiiji, woni ko ka julde maa tawi hinaa ka julde e nder dewe ɗen fow non.

Awa wonɗo woo renndiɗo Allaahu on ka dewal e goɗɗun, haray ootigi ko musrikjo, himo wa’i wa waɗuɗo yiingo e nder dewal mu’un, maa o ɓattori goɗɗun go’o ko hinaa Allaahu, ñaawoore ootigi ko ñaawoore on rewuɗo sanamu hay fus ɓe sertaa ka sari’a.

Fii juuragol ghaburuuji ɗin e wurnitugol ñalaaɗe o’o faatiiɗo ɗun ɗoo tawaaka e sirkangol Allaahu e dewal, wano woɓɓe go’o faamiri non haa waɗi ɓen juurotooɓe ghaburuuji maa wurnitayɓe ñalaaɗe ɓee faatiiɓe sirkooɓe, sabu tawude welsindaare hino haɗi ɓe faamugol haghiigha wonuɗo e nder juuragol fii annditugol mayde kañun kadi, wurin mo taskike fota, o taway juuragol ghaburu hino tawaa e dewal fii ɓattagol Allaahu seniiɗo on, ɓattora mo kuuɗe moƴƴe, sabu annditugol ndee mayde hino wa’i wa juuragol nawnuɗo, maa tawegol e wattingol furee maa juuragol siɓɓe e yiɓɓe maa wallugol tampuɓe ɓen.

Anndee wano juuragol nawnuɗo, ɗun tun ko golle moƴƴe e nder mu’un, ko non kadi wattingol furee, ɗun fow ko golle moƴƴe e nder mu’un ɗe jiyaaɗo waawirta ɓattorgol jooma mu’un.

Haray hinaa innugol si a juurike nawnuɗo ko fii ɓattagol mo haa ka tawata a reway ko hinaa Allaahu on maa a sirkanii mo e dewal.

A juuraaki on nawnuɗo si hinaa fii Allaahu yamirii ma ɗun, awa ko yamaruyee Allaahu on, addi yo a juuro mo fii ɓantugol ruuhu siɗɗo yaagal ngal hakkunde jamaa julɓe ɓen.

Awa ko nii denndaangal golleeji moƴƴi ɗin, hino e nder ɗun juuragol ghaburuuji e wurnitugol ñalaaɗe mayɓe e wattingol fureeji e juuragol siɓɓe.

Ɗun ɗoo fow ko Allaahu wonaa reweede sabu tawude ko kanko yamiri yo waɗe, kala ko’o yamiri kon si waɗaama haray ko dewal.

Jooni non anndugol si juuragol ghaburuuji e wurnitugol ñaalaaɗe mayɓe ɓen si hawrii ɗun ko golleeji moƴƴi  ka sari’a, awa ñinnugol ɗun ko ka defte fighiha wonaa ɗo’o, awa mo juurike ghaburuuji waliyaaɓe Allaahu haray ko’o faandii ko wurnitugol golleeji maɓɓe moƴƴi hinaa rewugol ɓe wano woɓɓe go’o e julɓe ɓen sikkirta.

Mo wurnitii fiyaaku Aimmatu en haray o waɗaali si hinaa mawnigol si’aruuji Allaahu on, mawnigol si’aaruuji Allaahu ɗin ɗun ko e kulol Allaahu ka ɓernde, awa ɗun ko jantaa ko’o fow ko golleeji moƴƴi ñiiɓuɗi yiɗeede mu’un ka sariya, awa si neɗɗanke waɗii ɗii golleeji ɗo’o hara ko’o waɗiri ko ɓattorgol Allaahu on  hinaa yiingo o ɓattori mo fii heɓugol yarluyee Allaahu on, si o waɗii ɗun haray himo jojjidi e mbarjaari jooma on Allaahu yoɓay mo fii mu’un.

******

WOOTINƊINGOL ME’EN FII SIFAAJI ALLAAHU ƊIN

Awa hiɗen wootinɗini wonnde sifaaji Allaahu on ɗin ñiiɓuɗi haghinghini timmi e haghiighatu inneteeɗi sifaaji ŋari e timmal, wano ganndal e ngalu, faandaare e ngurndan, awa ɗii ɗoo fow ko kannji tigi woni jaati kin hinaa sifaaji ɓeydiiɗi e jaati kin, woodegol majji laataaki ko hinaa woodegol jaati kin.

Awa mbawdi Allaahu on ko woodegol mo ka ngurndan makko ɗan, ngurndan makko ɗan ko mbawdi makko ndin, sabu ko’o waawuɗo ka tawnoo himo wuuri ko’o wuuruɗo ka tawunoo himo waawi hinaa innugol ko piiji ɗiɗi e nder sifa makko on, awa ko nii e denndaangal sifaaji makko timmuɗi ɗi alaa ustaare.

Ko goonga sifaaji ɗin hino serta ka ma’anaaji e ka faamugol ɗi kono ɗi sertaa ka haghiighatu majji e ka woodegol majji, sabu si ɗi sertunoo ka woodegol majji hanno ɗun addayno yo reweteeɗo on sertu, ɗon non hino riiwi haghiigha tawhiidi on fes.

Ammaa non si tawii ko sifaaji makko ñiiɓuɗi ɗin wano sifa tagugol maa sifa arsikugol maa sifa toowugol maa ardagol ɗii ɗoo fow haghiigha majji on hino ruttii e sifa gooto pet haghiighaajo onle ko sifa ghayyuumuyatu darnuɗo tagugol fow, hagghil hino itta non e makko sifaaji buy no tawrata batteeji ɗin hino luutondira non.

Ammaa non sifaaji salbiyatu ɗin inneteeɗi sifaaji manngu makko ɗin fow kadi hino ruttoo e sifa gooto salbiyankeejo ɗulle ko haɗoowo woodegol huunde (awa salbu imkaani) ko haɗugol noone ɓanndu fow enoone foto fow e noone memminagol fow e noone teddeendi fow e noone foygitagol fow e ko wa’i waɗun maanaa muuɗun ko haɗugol kala sifa ɗuytaare sabu sifaaji subuutiiya ɗin e sifaaji salbiiyaaji ɗin haghiigha majji on  ko ruttiiɗiiɗi e waajibi woodegol maanaa muuɗun ko innugol kala sifaaji mankuɗi e sifaaji ñiiɓal ɗin ko holluɗi Allaahu on ko o gooto imorde e dendaangal jihaaji ɗin ɗuuɗugol alaa e jaatikin woɗɗindirgol alaa e haghiigha ngootimbaaku ngun kanko Allaahu on ko’o gooto pet ñiiɓuɗo e muuɗun lannataa kaawakee konngol on ruttuɗo sifaaji ñiiɓal faade e sifaaji riiwuɗi kala ɗuytaare sabu tawde hino mettani mo faamugol wonnde ko sifaaji ɗin tigi woni jaatikin wonaa ko serti sabu si serti gootimbaaku waawa timmude wano tawiri lannataa kaawakee kongol on innuɗo sifaaji ñiiɓal ɗin ko sifaaji ɓeydiiɗi e jaatikin.

O waɗani joomi on rentiiɓe maa o waɗani joomi on joomiraaɓe goo dewnondirɓe seenaade wonanii mo e ko ɓe’e woni mo e sifaade ko’o imiirul muuminiina koohoojo kala gomɗinɗo imaamu Alii (a.s) hino maaki awa timmugol laaɓal liimaanu wonande joomi on ko riiwugol dendaangal sifaaji e makko seedagol wonnde kala sifa hino serti e sifaaɗo on  sifaaɗo on no serti e sifa on sabu si a sifike Allaahu on haray a eɓɓindirii mo, si a eɓɓindirii mo haray a waɗii mo ɗiɗo, si a waɗii mo ɗiɗo haray a senndii mo, si a senndii mo haray a majjaama mo kanko jooma on toowuɗo seniiɗo.

******

WOOTINƊINGOL ME’EN FII NUNƊAL ALLAAHU NGAL

Hiɗen wootinɗini wonnde hino e sifaaji Allaahu ñiiɓuɗi timmi e ñiiɓal wonnde kanko ko’o nunɗuɗo mo tooñataa mo feƴƴintintaa e ñaawoore makko sabu mbawdi, mo feƴƴintintaa e ñaawoore sabu welsindaare maa majjere senaade woodanii mo. Himo warjoo kala ɗoftiiɗo mo, hino woodani mo kadi yoɓugol ɓen yedduɓe mo, o fawataa jiyaaɓe makko ɓen ko ɓe taaghanaaka, o lettataa toonin ko ootigi jojjidi kon e muuɗun fus sabu monee senaade woodanii mo.

Ko waɗi non ɗun ko ɓayta hiɗen hoolii wonndema Allaahu on accataa waɗugol moƴƴere si nafa no e mayre o waɗataa bone sabu tawde o hatonnjinaa e mu’un, ko waɗi ɗun non ko ɓayta ko’o waawuɗo huwwugol moƴƴere e accugol bone e hoore himo anndi humpitii e anndal moƴƴugol ko moƴƴi kon e bonugol ko boni kon.

Himo waawi haa yonndinii e accugol ko moƴƴi  sabu hinaa ko moƴƴi kon tampinta mo si o huwwii haa o hatonnjina e accugol huwwude ɗun. Hinaa huwwugol ko boni kon o hatonnjini e mu’un haa ɗun waɗa o huuwwa ɗun. Sabu kanko e ɗii ɗoo fow ko’o ñeeño, feere woo alaa, kala kuugal makko bee jokka ñaañal e hoore no ɓuri timmirde e ŋari kuugal ñeeño.

Awa sinndo jooma seniiɗo on huwwayno tooñe e bone hanno ko addaynoo ɗun ko piiji nayi pet, jooni non kanko joomi on himo senii e ɗin ɗon nayi, sabu hatonnjinii e ɗii ɗoo nayi woo ustiiɗo e bawɗe.

E hino piiji ɗin nayi:

1- Ko immaa tawa o anndaa huunde nden ko ɓayta o anndaa kaanugol huunde nden ko ɗun addi yo’o waɗu nde si himo anndunoo o waɗataano.

2- Maa hara himo anndi kaanugol huunde nden o karha e mu’un o waawataa ronkude waɗude huunde nden.

3-Maa hara himo anndi e hoore o karhaaka (doolaaka) kono non himo hatonjini e huwwugol huunde nden fii nafa hun.

4- Maa hara himo anndi e hoore o karhaaka (doolaaka) e hoore o hatonnjinaa e mu’un kono ko’o waɗiri ko fijindaaru e puyndan.

Jooni non ɗii ɗoo nayi fow ko ko waawaa wonude e banŋe Allaahu, sabu tawde ɗii ɗoo fow hino holli ustaare, kanko le ko’o hattirde timmal, haray hiɗen haani ñaawude jaka Allaahu on tooñataa fes o huwwataa ko boni maa ko kaani e kuugal o hatonnjinaa e tooñe sakko o ɓeydoo. E hoore woɓɓe e julɓe ɓen hino dagini wonnde joomi on senaade woodanii mo himo waawa waɗude kuugal kaanaral wano nde o letta ɗoftiiɓe mo, o nanna yedduɓe mo aljanna, maa wano nde’o fawa jiyaaɓe ɓen senngo dow taagha maɓɓe on e maanaa huunde nde ɓe waawataa waɗude hara non si ɓe waɗaali o lettay ɓe.

Ɓen julɓe go’o hino dagini nde tooñe e fenaande e janfa e huuwugol ko aldaa e ñeeñal maa nafa, hiɓe dagini nde ɗii ɗoo fow iwra ka Allaahu senaade woodanii mo e ɗin sifaaji. Ɗun ɗoo fow ko sabu innugol Allaahu on lanndataake kala ko’o waɗi, ko kanko lanndotoo yimɓe ɓen. Hiɓe dallinora aaya ɓe acca aayeeje heewuɗe riiwuɗe ɗi’i sifaaji e makko. Ɗun waɗi ɓe fawi Allaahu boneeji maɓɓe ɗin ɓe inni si’o faalanooka ɓe waɗataano ɗi.

Awa wano ɓe’e waɗuɓe joomi on tooñuwoo ka tawhiidi maɓɓe ɓe waɗi mo tooñoowo, fijoowo, huw-woowo kuugal kaanungal, accoowo huwwugol kuugal moƴƴal.

Be’e waɗuɓe joomi on wonnduɗo e ɗii sifaaji ɗoo hara hiɓe sikka ɓe jonnii mo tawhiidi laaɓuɗo senaade woodanii mo.

Be yanii e nder keeferankaaku immorde ka ɓe sikkataa. Sabu Allaahu ɓannginii ka Alghur’aana makko:

﴿وَمَاالَّلهُ يُرِيدُ ظُلْماً لِلْعِبَاد﴾ِِ (Allaahu on faalaaka tooñugol jiyaaɓe makko ɓen), o ɓanngini kadi :

﴿وَالَّلهُ لاَيُحِبُّ اْلفَسَاد﴾(Allaahu on yiɗaa bonki kin) Ko konngol joomiraaɗo :

﴿وَمَاخَلَقْنَا الْسَّمَوَاتِ وَالاَرْضِ وَمَابَيْنَهُمَا لاَعِبِينَ﴾ (Men tagaali asamaanuuji ɗin e leyɗe ɗen e ko woni hakkunde majji kanji ɗiɗi fijindaaru).

Ko konngol joomiraaɗo kadi:

﴿وَمَاخَلَقْتُ الِْانْسَ وَالْجِنَّ إِلّاّلِيَعْبُدُونِ﴾

 (Mi tagiraali yimɓe e jinna si wonaa fii yo ɓe rewan) kañun e aayeeje weewuɗe. Awa senaade wonanii ma yo jooma, pellet a tagiraali ɗun ɗoo fow meere awa yo jon hakkil luggin miijo fota fota.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN E FII WAWEGOL WAAJIBI

Hiɗen wootinɗini wonnde Allaahu on fawataa goɗɗo goɗɗun si wonaa tuma o waɗi hujja e hoore on tigi, hara ko hujja timmuɗo.

Awa Allaahu on fawataa jiyaaɓe makko ɓen kadi si hinaa beru taagha maɓɓe on e beru huunde nde ɓe gasata faamude, sabu hino tawaa e tooñe fawugol aaden ko’o townataa kon maa fawugol aaden ko’o gasataa faamude hay si o anndinike.

Ammaa non majjaaɗo anndugol saria Allaahu on ko’o fawaa kon hara ko’o majjiraa ko tawde o anndinaaki ko’o wafaa kon haray ootigi ko lanndoyteeɗo ɗun o lettee fii muuɗun sabu raɓɓinɗinaare makko nden, sabu hino fawii kala neɗɗenke nde’o anndinoo kala ko’o hatonnjini e muuɗun ka saria Allaahu.

Hiɗen wootinɗini kadi wonndema joomi seniiɗo o’o, feere woo alaa ko bee o fawa jiyaaɓe makko ɓen o waɗanaɓe laawi sari’a ɗi tawi nafa maɓɓe e moƴƴere maɓɓe hino e mu’un.

Fii hollugol ɓe moƴƴere makko nden e malal makko ngal o fewniraɓe sabu ɗun.

Ko non hoolorɗen wonnde himo woɗɗiniɓe laawi bonki e lorra e wattinannde bonnde, sabu anndingol ɓe ɗin laawi hara ɓe ukkaaki e majji.

Ɗun ɗon ko ruttiiɗun e yurmeende makko nden fii jiyaaɓe ɓen sabu aaden o’o hino majjaa ko ɓuri heewude e moƴƴere makko, himo majjaa laawi moƴƴere ɗin fota fii malal aduna e laakhira.

Wano oo aaden majjiraa ko heewi e ko lorrata mo kon, haa hayrina mo few.

Allaahu non ko kanko woni yurmeteeɗo ko’o tagi kon, sabu yurmeende hino jeyaa e timmal makko ngal.

Awa o ittataa nde’e yurmeende makko e jiyaaɓe ɓen fii ɓe murtii, maa ɓe yaltii e ɗoftaare makko si wonaa ɗun haray  ɓe halkike.

******

Ɗuuɗii e julɓe ɓen yahuɓe haa inni ko Allaahu on huuwwata kuuɗe jiyaaɓe ɓen e kala ko tagaa kon, ɗulle ko ɓe’e innitiiɓe (mujbiratu) maanaa muuɗun ko innuɓe Allaahu on karhay neɗɗanke e huwwina mo golleeji makko ɗin hooti o letta mo o warjoo mo, ko ɓe’e yaaruɓe ngo’ol laawol ɗoo innitee (mujbiratu). hiɓe inni hino sella wonnde Allaahu on hino karha yimɓe ɓen e huuwugol geddi e hoore ɗun o letta kadi maa o huwwinaɓe gollugol moƴƴi e hoore ɗun o warjooɓe kadi, sabu hiɓe wi’i golleeji yimɓe ɓen ko golle Allaahu on ka haghiigha, siko woni golleeji ɗin takka tun e yimɓe ɓen ɓayta ko kamɓe woni gasooɓe woɗude golleeji ɗin ka kene.

Awa ko addi ɗun ɗo’o ko tawde ɓe’e yaaruɓe ngo’ol laawol ɗo’o, hino yeddi sabuuji wonɗi e nder piiji ɗin e ngu’u tagu ɓe yeddi wonnde Allaahu on ko kanko woni sabu soobee on kono himo waɗi sabuuji fii yo ngurdan gasu e ɓaawo ɗin sabuuji ɗon haray maana alaa lette e mbarjaari o karhataa goɗɗo huwwugol goɗɗun o letta mo fii o huwwii ɗun e hoore non hinaa a tooñoowo dey, si hawrii hay tagaaɗo taway ɗun ɗoo wuɗugol ɗun hino ɓoylii, ko honno Allaahu on kan waɗirta ɗun ko kanko woni yurmeteeɗo mo tooñataa few?.

Awa ɓee jantaaɓe ɗo’o yeddii sababuuji ngurndan ɗan hakkunde piiji ɗin nde ɓe sikkunoo ɗun ɗoo ñinnay wonnde ko Allaahu on woni taguɗo rentiɗɗo alanaa mo, awa ɓe yahi haa ɓe takkani Allaahu on tooñe senaade wonanii mo e sifa ɗi’i sifaaji ɗo’o.

Jooni non fedde go’o e julɓe ɓen hino wi’ee (Al Mufawwida) hino yahi kañun kadi haa inni ko ɓee ɗaa kon sellaa fes, ko selli ko laawol maɓɓe ngol sabu kamɓe hiɓe inni woo ɓayta Allaahu on tagii neɗɗanke o okkii mo doole hakkil e miijo e suɓugol.

Awa o jonnii mo kadi doole kuugal, kala ko oo neɗɗanke waɗi, haray mbawdi Allaahu on alaa e muuɗun ko tagaaɗo on tun.

Ɓe dallinori wonndema mo takkii kuuɗe tagaaɗo e Allaahu on haray oo tigi seninaali mo sabu kuugal neɗɗanke hino wonndi e ustaare e hoore le Allaahu on ko’o timmuɗo.

Ɓee ɗoo kadi yewti haa itti doole Allaahu on e neɗɗanke ɓe waɗi neɗɗanke on waawanɗo hoore mu’un ɗi fow haa wa’i wasi ko’o Allaahu e maana ɓe watti tagaaɗo on jooma ɓe sirkani jooma on sabu tawde ɓe waɗii neɗɗanke mo hatonnjinaa ɓe waɗii Allaahu on marɗo ɗimmo e nder tagugol makko ngol.

Ɓee ɗoo kadi towni tagaaɗo on haa ɓe feƴƴiti ɓe yaltini Allaahu on e mbawdi makko ndin, wonii feddeeji ɗiɗi, jonnituɓe Allaahu on ɗi fow ɓe waɗi tagaaɗo on meere e jonnuɓe neɗɗanke on ɗi fow ɓe yaltini Allaahu on e doole makko ɗen.

Mo bee non hino sikka moƴƴinii miijo e golle.

Awa wootinɗinal meeɗen e nde’e ñaawoore ɗo’o enen kadi, ko jokku ɗun huunde iwrunde e Imaamuuɓe laaɓuɓe ɓen (a) ɓenle ko taaniraaɓe Annabiijo on (s a w) awa laawol Ahlul Bayti ngol e nde’e ñaawoore ɗo’o, ko maaku Imaamu Jaafaru Saadigh (a) nde’o lanndanoo fii nde’e ñaawoore, o maaki: امر بين أمرين  maanaa on ko laawol hakkunde wol ngol.

Hari non ko heewi e jon gannde en ronku faamude ɗun ɗo’o. woɓɓe e maɓɓe yahi haa feƴƴintini wano woɓɓe yahi haa raɓɓinɗinii. Jooni non ko honngol woni firo o’o maaku ɗo’o hiɗen arde e mu’un e hoore no laaɓiri buy, sabu si hinaa ɗun en luttay e jiɓiliɓi mo alaa yaltirgal e hino:

Awa wonannde on mo anndaa fii hikmatu Imaamuuɓe laaɓuɓe ɓen (a) e fii ganndal maɓɓe, ootigi sikkay filosofɓe leyɗe porto ɗen woni ko adii sifa o’o fahamu, e hoore non hari Imaamuuɓe julɓe ɓen maakiino maaku mo hagghil tagaaɗo kin waawataa yawtude haa ñannde darngal ko adii duuɓi wuluure e teemeɗɗe nay. Imaamu meeɗen Saadighi (a) maaki fii ɓanngingol laawol hakkunde wol ngol konngol maɓɓe lollungol ngol

لاجبر ولاتفويض ولكن أمر بين الامرين.

(wonaa ko jabru en wi’i kon wonaa ko tafwiida wi’i kon kono ko hakkunde fiyakuuji ɗin ɗiɗi) ko hagghil honnki ɓuri o’o maaku luggude.

Awa anndee wonndema kuuɗe meeɗen ɗen e jiha kuuɗe meeɗen haghiighaaje ko enen woni sababuuji ɗen kuuɗe awa ɗen kuuɗe hino e ley mbawdi meeɗen e suɓagol meeɗen e jiha go’o ko Allaahu on ñaawi fii majje hiɗe e nder doole makko sabu ko kanko woni okkuɗɗo woodal on woodiningal ɓayta o okkii.

Awa Allaahu on o karhaa en e kuuɗe meeɗen haa tawa o tooñay en e fii lettugol en e huwwugol geddi, sabu hiɗen mari doole e suɓagal e nder kala ko golleten kon.

E hoore non kadi, Allaahu newnanaali en kadi tagugol kuuɗe meeɗen ɗen sakko tawa o yaltinii kuuɗe meeɗen ɗen e laamu makko ngun.

Ko kanko tagi jeyi tagu e ñaawoore e fiyaake on fow, himo jogii mbawdi e dow kala huunde, himo huɓindii kala jiyaaɓe ɓen. Awa ko ɗun ɗo’o woni wootinɗinal meeɗen e fii muuyaango e ñaawoore Allaahu on, hiɗen wootinɗini wonndema ñaawoore e koddoruyee ko gunndoo mawɗo e nder gunndooji Allaahu on, mo waawii faamude no haaniri non haray o malaama si hinaa ɗun haray o ootigi fawaaka janngugol fii yo fahmi si hawrii hinaa gasoowo faamude ɗun, sabu sinaa ɗun ootigi majjay o majjina o bonna tawhiidi makko on. Sabu ngal ganndal ɗo’o hinaa ko wonɗo woo gasata faamude fii o janngii ko seeɗaaɓe woni waawuɓe fahmude nga’al ganndal ɗo’o ɓayta non hinaa wonɗo woo gasata  faamude  ghadaa’u e ghadaru no haaniri non  haray hinaa wonɗo woo kadi fawaa fii faamugol ɗun  sabu hinaa ɗun haray wonii fawugol aaden ko woni  senngo dow taagha makko ko ɗun waɗi si tawii aaden  julɗo on; hara o ewaa ganndal himo waawa fiɓude kaɓɓirɗe wonnde ngurndan tagaaɗo e kuuɗe makko hino e nder fiyaake wonɗo hakkunde fiyakuuji ɗin ɗiɗi wano imaamu en maakiri non. ɗonle ko wonnde Allaahu on doolataa goɗɗo on iwugol kuugal ngal o landitorta mo fii mu’un e hoore non o attyi daali kadi tagaaɗo e hoore mu’un haa o wa’a wasi o yaltii elaamu makko kanko Allaahu on. himo lettee hara  alaa mo’o fela  si wonaa hoore makko.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN FII ALBADAA,A

Wootinɗinal meeɗen fii badaa’u ɗunle ko wano Allahu on daaliri non ka alghur’aana makko :

﴿يَمْحُو الَّلهُ مَا يَشَآءُ وَيثْبِتُ وَعِنْدَه أُمُّ الْكِتَابِ﴾.

 (Allaahu on hino monta kala ko’o faalaa himo tabintina kala ko’o faala ko ka makko Neene deftere nden woni).

Ko sabu o’o badaa’u ɗoo waɗi si duaa’on hino dannda ko sattuno e hoore fow ko e bawgal Allaahu woni. Awa himo waɗa ko gasataa kon no haaniri non tuma woo nde’o faala ɗun.

*******

WOOTINƊINAL MEEDEN FII ÑAAWOOJE DIINA KAN

Awa hiɗen wootinɗini wonnde Allaahu seniiɗo on waɗii ñaawooje makko ɗen fow ka diina immorde e waajibiiji hiɓe harminani e ko hinaa ɗii ɗoo awa ɗii non ko fii nafa jiyaaɓe makko ɓen e nder golle makko ɗen. Kala ko tawi nafa wonaa e muuɗun awa ɗin ɗon ko waajibi, kala ko tawi lorra hino e muuɗun awa ɗun ɗon haɗaa ɗun.

Awa ko nii woniri ko bee tawa ñaawoore Allaahu on hino e kala huunde yanunde maa yanoore e nder ngurndan  neɗɗanke ɗan.

Awa Allaahu on alaa nafa e fawugol en waajibi maa haɗugol en huuwugol ko haanaa siko woni nafa woo ko e tagaaɗo ɗun ruttoto ko fii makko.

*******

WOOTINDINGOL MEEDEN FII ANNABAAKU E NULAL

Hiɗen wootinɗini wonnde annabaaku ko nulal ngal Allaahu on okkata on mo’o suɓii e jiyaaɓe makko ɓen, si o suɓike o nulaɓe faade e yimmɓe ɓen fow fii fewnugol ɓe e nafa maɓɓe adunayakeejo e laakara yankeejo no tawaa e annabaaku annabaajo faanduyee laɓɓinngol yimɓe ɓen immorde e tuundiiji njikkuuli kañun e boneeji naamu e finaa tawaa.

Annaabaaku hino anndina yimɓe ɓen ñeeñal e ganndal e laɓɓingol ɓe laawi malal ɗin fow hara ɓe jiɓaaki e majji.

Ɗun fow non ko fii yo neɗɗanke hewtu e timmal ngal o tagaa fii muu ɗun ngal, o ɓantoo adununa e laakira.

Awa hiɗen wootinɗini kadi wonndema yurmeende Allaahu on hino waɗi yo’o nulu faade e jiyaaɓe makko ɓen fii fewnugol ɓe hara o accidaali ɓe e hoore maɓɓe tun ko watto e haghillaaji ɗin.

Hiɗen wootinɗini kadi wonndema Allaahu on jonnaali tagaaɗo doole e goonga suɓanagol hoore makko annabaajo, tagaaɗo on alaa suɓo e ɗun ɗon few sabu ِِِِِAllaahu on daali ﴿الله أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ ﴾ awa tagaaɗo on alaa doole  dartagol ɓen nulaaɓe fii tun himo bewi.

O alaa doole kadi sariyaaji maɓɓe ɗin fii tun ɗun yaada e faale makko.

******

ANNABAAKU KO YURMEENDE JOOMA MAWNDE

Anndee wonndema oo neɗɗanke fii makko hino hawnii fota, yaadu ngurnan makko hino hawnii, fii wonkii makko kin hino hawnii, fii hakkil makko kin hino hawnii, wurin gooto fow e yimmɓe ɓen fii muuɗun hino hawinii tagaaɗo hino hawnii fota.

Awa gomɗii wonnde Allaahu on hino aawi e nder neɗɗanke kala ruuɗotoo boneeji wano tawiri non himo aawi e makko kala naɓooji moƴƴere e peewal sabu himo waɗanaa bootooji yurmeende e faale dinŋe e giggol jaahu e jiño giggol njottiigu e giggol ɗoftagol faaleeji wonkii.

Himo tagidaa e yiɗugol polgal e mbawdi himo tagidaa e yiɗugol dogingol njaggu, himo tagidaa e yiɗugol dakammeeji aduna.

Seedee mu’un  Allaahu on daali kalghur’aana makko

﴿إِنَّ الإِنْسَانَ لَيَطْغَى أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى﴾

{Pellet neɗɗanke hino bewa si tawii o yi’itike ko’o galo} e ko wonaa o aaya jantaaɗo ɗoo.

E banŋe ɗimmo kadi oo neɗɗanke hino tagidaa e hakkil fewnooki mo faade e kala moƴƴere e malal, himo okkaa ɓernde e giiɗe ɓernde haɗoore mo waɗugol bone e tooñe feloore mo e kuugal bonungal si’o waɗii, fii yo’o ninsu o ruttitoo.

Awa ko waɗi fii oo neɗɗanke hino hawnii ko ɓayti himo hakkunde ɗee doole ɗiɗi mawɗe,  ɗun ko hakkil e faale.

Si hakkil fooli o toowi si faale fooli o jolii haa o unike.

Jooni non ko doole faale on ɓuri jogaade wallooɓe edii doole hagghil ko ɗun waɗi ko ɓuri heewude e yimɓe ɓen hiɓe hoɗi  e majjere halkoore jon muuɗun, si oo tigi ruttaaki, Allaahu on daali ka alghur’aana makko.

﴿وَمَاأَكْثَرُ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِينَ ﴾

E hoore ɗun ɗo’o fow tawti non anngal huɓidagol taagaaɗo hagiigaaji ngurdan ɗan fow gundooji piiji ɗin fow tenntini gundooji huuɓituɗi mo wonuɗi e makko, awa sifa o’o tagaaɗo ɗo’o waawataa anndude kala ko lorrata mo maa nafata mo hinaa kala ko malinta mo maa malkissata mo hinaa fii makko hinaa feere fii luttuɓe ɓen.

Awa hino ko waɗɗii o’o tagaaɗo hino hatonnjini e Nulaaɓe ɓe Allaahu nuli, ɗunle ko yurmeede fii neɗɗanke sabu huɓindaaki anndugol hoore mu’un e ko huuɓiti ɗun huɓidaaki anndugol aduna mo’o woni e mu’un on, maa hara worin o huɓindaaki anndugol emmbere majjere makko nden, sifa oo ɗo’o hino hatonnjini e ko holla ɗun laawol peewal hara holloowo on ko’e immorde e annduɗo e piiji ɗin fow.

******

KO MEN WOOTINƊINI FII KAAWEEJI ANNABAAƁE BEN

Wowtinɗingol me’en  fii kaawakeeji Annabaaɓe ɓen ko nii woniri:

Awa fii timmingol yurmeede Allaahu nden e dow yimɓe ɓen, si Allaahu on neli Annabaajo makko o jonnay on Annabaajo ko wi’etee kaawake fii ko wona daliliji e seedee annabaaku ngun, awa on kaawake ko bee tawa o waawaa iwde si wanaa immorde e taguɗo on subuhaana huu wata’alaa haray hino sengo dow mbawdi tagaaɗo’on fii yo’o hoolo wonnde Annabaajo on ko goonga e immorde e jooma, goonga e mbawdi onle ko Allaaahu.

Awa ɓayta non o’o Annabaajo hino hatonnjini e mu’ujija fii darnugol seedee dulu makko ngun ko goonga, haray on mu’ujija makko ko bee tawa ko ko karamokooɓe leyɗe ɗen e jamaanu ngun waawataa wadde sabu tawde kamɓe hinaa ɓe nulaaɓe e jamaa on.

Ko si karamokooɓe e moodiɓɓe fannuuji ɗin fow ronkii wadde sifa ko Annabaajo on waɗi kon, ko on tuma non yimɓe ɓen goonginta mo maa fenna mo, hooloo mo maa yedda mo, on gomɗinɗo gomɗina, yedduɗo yedda.

Ko sabu ɗun ɗo’o waɗi si tawi mu’ujija Annabaajo bee ko e huunde ko ɓuraa anndeede e ngun jamaanu wonata, fii yo laaɓan yimɓe ɓen wonnde ko oo Annabaajo addi kon hinaa ganndal mehal ɗaɓɓaangal niiɗen, ko ko iwri ka Allaahu on, on taguɗo fow huɓindii fow.

Ko ɗun waɗi si mu’ujija Muusaa (a s) woni tuggordu makko ndun sabu hari ko mbilewu ɓuri jaalaade e on saa’i, kono ɓe anndi wonndema ndu’u tuggordu wonaa mbilewu nii tun, hinaa kadi ganndal ɗaɓɓaa ngal.

Ko ɗun kadi waɗi si mu’ujija Annabi Iisaa on (a s) woni sellingol nawnuɓe e immintingol mayɓe, sabu hari ko jaalii e ngun jamaanu ko ganndal lekki e ñawndugol ñawɓe.

Awa mu’ujija Annabiijo Muhammadu on (s a w) woni o’o Alghur’aana tedduɗo luttoowo luttida e ganndal ngal waawataake huɓindeede.

Awa ka tawnoo aarabuuɓe ɓen hari on saa’i alaa ɓurɗo ɓe waawude yewtere tafaande oo Alghur’aana woni mu’ujija sabu tawde ko e haala Aarabu o tippinaa kono kamɓe aarabuuɓe ɓe waawaali tafude yewtere beccondirnde e oo alghur’aana hay yeru aaya gooto.

Awa oo Alghur’aana ko mu’ujija moftuɗo kala ko feƴƴi e kala ko arata e kala ko fewndii, ko’o ɓunndu ganndal, ndun ɓunndu non ɓeeɓataa fannii jemma e ñalorma hino woodi.

*******

WOOTINDINAL MEEƊEN FII LAAƁUGOL ANNABAAƁE BEN E JUNUUBI.

Wootinɗingol meeɗen anngal ustaare Annabaaɓe ɓen woni e faljere woni e yejjitugol woni e welsindaare e ɗi fow.

Hiɗen hoolii wonndema Annabaaɓe ɓen ko ɓe reenaaɓe e immorde e kala ustaare maa faljere njannɗu nde woo fanɗu nde woo.

Ko non kadi Almaamiiɓe jeyaaɓe e ɓeynguure suudu Annabiijo on (s a w) kono non woodii e woɓɓe julɓe ɓen lunndiiɓe ɗun ɗon. Enen non hiɗen hoolii si Annabiiɓe ɓen faljayno harayno alaa ko mu’ujija maɓɓe tabita haa lutta ko non kadi lontiiɓe ɓe ɓen haani wa’ude.

Awa ko innetee laɓɓineede e junuubi ko laɓɓingol aaden on e kala junuubu e geddi njanɗuɗi woo fanɗuɗi woo.

Ko non ka faljereeji e ka yejjitugol sabu hagghil hino jaɓi wonnde  siɓe faljayno harayno alaa ka jikke yowee e mu’ujija maɓɓe on, harayno kadi ɓe seedaa e luttuɓe ɓen. Sabu si Annabiijo on faljayno harayno hay faljereeji makko ɗin ko sunna jokkaaɗo, si’o yeddiino kadi harayno hino wa’i wasi ko Allaahu newnani mo ɗun, si tawno ko non nun harayno nafa e nuuleede annabaaɓe ɓen woodaaka, harayno arugol diina kan ko fijindaaru hiɗen moolii Allaahu.

*******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN FII SIFAAJI ANNABIIJO ON (S A W)

Ko wano non wootinɗinir ɗen wonndema Annabiijo faljataa yejjitataa, welsindataako, ko non wootinɗinir ɗen wonndema himo sifori kala sifaaji timmal ko haanani neɗɗanke nuliraaɗo fewnugol yimɓe ɓen wano ñeeñal toowugol jamaa e fewjugol ko nafata e muñal e hagghil seeɓuki, haa ka tawata gooto e neɗɗanke wa’aa wa makko e ɗi’i sifaaji ɗo’o.

Ko tawde himo sifori ɗi’i sifaaji ɗo’o waɗi o nulaa e tagu ngun.

*******

WOOTINƊINGOL MEEDEN FII ANNABAABE BEN E DEFTE MABBE ƊEN

Hiɗen wootinɗini wonndema kala Annabaaɓe ɓen e hoore goonga sikkitaare woo alaa e muuɗun. Ko non kadi hoolor ɗen reeneede maɓɓe e laaɓal maɓɓe.

Si tawii non ko yeddugol ɓe maa yeddugol gooto e maɓɓe maa yennugol ɓe maa jalnorgol ɓe, kala on waɗuɗo ɗun haray ko keereero sikke woo alaa. Si tawii ko ɓen anndaaɓe inɗe muuɗun:

Wano Annabi Aadama (a s), Annabi Nuuhu (a s), Annabi Ibraahiima (a s), Annabi Daawuuda (a s), Annabi Sulaymaana (a s), Annabi Muusaa (a s), Annabi Iisaa (a s) e kala ɓen jantaaɓe ka Alghur’aana mo yeddii gooto e maɓɓe haray on tigi yeddii ɓe fow maɓɓe.

Ko wano non defte maɓɓe ɗen kadi, si hinaa defte wallifaaɗe wi’aa ko defte maɓɓe ko defte tippinaaɗe hiɗe anndaa.

******

WOOTINƊINGOL MEEN FII KAA DIINA LISLAAMU

Awa hiɗen wootinɗini wonndema diina kan ka Allaahu on ko woota kalle ko diina lislaamu kan, ko kanka woni sari’a Allaahu on ka hoore leydi ɗo’o, ko kanka kadi hombi sariyaaji Allaahu ɗin, sabu ko kanka ɓuri timmude fii hewtingol neɗɗanke e malal.

Awa ko diina lislaamu kan ɓuri moftude nafaaji neɗɗanke ɗin fii aduna makko on e fii laakhira makko on woo.

Ko kanko kadi woni diina luttooha fannii aduna on hino yahude, ka waylataake, gooto waawataa darnude doole makka on.

Kaa diina hino mofti denndaangal ko tagaaɗo on hatonnjini kon e mu’un immorde e on njuɓɓudi ngurndan gooto maa ngurndan jamaa maa laawol politiki no jamaa on wonira e hoore pottal e nunɗal.

Awa ka tawunoo non ko lislaamu on woni ommboode sari’aaji Allaahu ɗin ka hoore leydi ɗo’o, en tanƴinaaki sari’a go’o hino ari, hara ko waawoowo moƴƴinde ngurndan o’o neɗɗanke mutuɗo e nder tooñe e bonnonnda e majjere, haray feere woo alaa ko bee ñalaande hewta nde tawata bee diina lislaamu kan heɓa doole, haa ka tawata ka hunnditay aduna on fow, ka hunnditira nunɗal e sari’a ka meha tooñe ɗe neɗɗanke wuuri e mu’un ɗen.

Sinndo lislaamu on ñaawitirteno e hoore leydi Allaahu ndin, hanno kisuyee hunnditayno jammaaji ɗin fow, malal wonana jamaaji ɗin fow, tagaaɗo on hewta ka koyɗi makko, giggol e mussiɗɗo yaagal hunnditayno banii Aadama fow, haa waawen mehude baasal e tampere e o’o aduna meeɗen.

Sabu ko addi lislaamu ko fii yo neɗɗanke nafitor aduna makko on, aduna makko on wonana mo ƴanngal fii yo’o heɓu laakhira moƴƴo.

******

WOOTINDINGOL MEEƊEN SAR’INƊO LISLAAMU ON

Awi hiɗen wootinɗini wonnde adduɗo ndulu lislaamu on ngun ko Muhammadu Bun Abdullahi (s a w) ko kanko woni huuɓoodi kala Annabaaɓe ko kanko woni koohoojo Nulaaɓe ɓen himo ɓuri ɓe ɓe foppet, ko kanko woni koohoojo kala neɗɗanke.

Awa hay e gooto eɓɓondiraa e makko e ɓural, maa teddungal maa e haggil, maa njikku, sabu kanko himo e njikku ɓurɗo moƴƴude e njikkuuji ɓuri ñannde tagaaɗo on fuɗɗi wuurude e hoore leydi Allaahu ndin.

Awa ko niile Allaahu on mantiri mo ka Alghur’aana makko, ko konngol joomiraaɗo:

( Pellet an hiɗa mari needi mawndi).

******

WOOTINDINGOL MEEƊEN FII ALGHUR’AANA TEDDUƊO ON

Awa hiɗen wootinɗini wonnde o’o Alhgur’aana tedduɗo ko kanko woni wahayu Allaahu on, on wahayu mo’o tippini o waɗi mo e ɗenngal Nulaaɗo makko tedduɗo o’o, hino e o’o wahayu ɓannganduyee kala huunde sabu ko’o mu’ujija luttoowo mo tawi hino ronkini denndangal nodditorɓe ganndal o waawaaka ɓeydeede maa ustee hiɗen wootinɗini wonnde oo mu’ujija ko yo o teddinire konngol e kuugal.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN ALMAMAAKU ALMAAMIIƁE ƁEN

Awa hiɗen wootinɗini wonnde almamaaku almaamii ɓe ɓen ko lasili jeyaaɗo e lasiliiji diina kan, haa ka tawta liimaanu waawaa timmude e ɓaawo oo lasli ɗo’o.

Dagataako jokkugol baabiraaɓe ko ɓe teddi woo, huuwwa dewal e ɓaawo anndal, ko bee julɗo annda lasliiji Diina makko ko waajibi hinaa jokkugol tun ko baabiraaɓe wannoo e mu’un.

Awa no hoolor ɗen wonnde annabaaku ko yurmeende wonannde en non, ko non kadi almamaaku ngun, ko bee almaamiijo heɓoo e kala jamaanu fii lontagol Annabaajo on e fewnugol yimɓe ɓen hiwa sari’a on.

On non Almaamiijo ɓayta ko lontiiɗo Annabiijo on e hiwugol sari’a on ko bee tawa hino woodani mo ko woodani Annabaajo on e hoore yimɓe ɓen ka yamaruyee e ka haɗugol ka ɗoftaare e jonnitugol mo fewjoore e hoore julɓe ɓen fow.

Awa ko ɗun ɗon waɗi si tawi ko ɓoggol annabaaku ngun ko nuluɗo Annabaajo on ko on lontini Almaamiijo on ko hiwa golle annabaaku ngun, sabu si ndulu ngun arii ko bee heɓoo on hiwoowo ngun ndulu, on non gasataa wonnde wonɗo woo.

On Almaamiijo wonaa yimɓe ɓen suɓotoo mo hikkina mo yeeso tuma ɓe faalaa woo ɓe itta mo wasi tawii ko laamu, hinaa non fes. Si ko woni ɓayta ko wonɗo e lontaade Annabiijo on e hoore yimɓe ɓen golle makko ko hiwugol reena diina kan, ko bee tawa ko Allaahu on suɓata mo no’o suɓiri Nelaaɗo on, o lammina mo no’o lammiriri Nulaaɗo on o wawna mo ronndagol donngal ndulu diina kan no’o wawniri nulaaɗo on non, o waɗa mo ɓurɗo fow e jamaanu makko e sifaaji ɗin fow no’o ɓurniri nulaaɗo on non, ko si ɗi’i ɗoo waɗii si on tigi heɓa goonga e wonugol yeeso e hoore julɓe ɓen.

Awa Annabiijo on anndiniino ɗon julɓe ɓen o wasiyii ɗun ka iidi (khadiir Ghum) ko’o iwtaynoo hajju sakkitiiɗo ka waynondirgol e julɓe ɓen ƴettitee, awa Annabiijo on hino maaki: Mo maayii anndaa Almaaniijo jamaanu makko ngun haray on tigi maayii mayde jaahili yanko.

Ko konngol joomiraaɗo: (Hino woodani yimɓe bee fewnoowo) suuratu Ra’adi.

Ko konngol joomiraaɗo: (Alaa hay e mofte si wonaa waajotooɗo feƴƴii e majje). Suuratu faatiri.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN FII REENEEDE ALMAAMIIJO ON E FAGGITAGOL JUNUUBI

Maanaa fii tawde almaamiijo on ko reenaaɗo e immorde e kala sifaaji ustaare ɗi hanndaa e on lontiiɗo Annabiijo.

Hiɗen wootinɗini wonnde o’o Almaamiijo hino reenaa immorde e kala njikkuuli bonɗi ɓori ñannde o jibinaa heɓi o mayde, sabu kamɓe ko ɓe aynuɓe sari’a Allaahu ka hoore leydi ayninaa yimɓe ɓen kadi, aynuɗo on e aynaaɗo on waawataa fotude hakkil e njikku e faamu e anndal e kulol Allaahu e yonndinagol e aduna e cuɗaari mu’un.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN FII YIƊUGOL ƊOFTOO BELEBON ANNABIIJO MUHAMMADU (S A W) MAANAA BEYNGUURE SUUDU NDUN

Allaahu ta’aalaa on yewtii ka alghuraana e suuratu suuraa :

(Wi’u: Mi laandaaki on e yottigol ngol njoddi ngu addammi on si wonaa huunde wootere ndelle koyo on jogano lan giggol ka enɗan an).

Hiɗen wootinɗini e hoore ko woni waajibi jogitagol ɓoggol Ahlul Bayti ngol (a s) ko waajibi e hoore kala julɗo yiɗugol Annabiijo on yiɗa ɓeynguure suudu makko ndun.

Awa gomɗii wonndema iwrii e Annabiijo on (s a w) wonnde yiɗugol Annabiijo on yiɗa ɓeynguure suudu makko ndun ko jeyaa ɗun e alaama liimaanu, añugol ɓe ko jeyaa ɗun e maande naafighankaaku, sabu kala on yiɗuɗo ɓe haray himo yiɗi Allaahu on yiɗi Annabiijo on, kala on añuno ɓeynguure makko nden haray himo añi Allaahu on añi Nulaaɗo on sabu a yiɗataa leggal añaa dimɗe maggal on tawa hino nanii.

Awa yiɗugol Annabiijo yiɗa Beynguure suudu makko ndun ko farrila mo Allaahu on farli e hoore kala julɗo sikke woo alaa e mu’un. Julɓe ɓen fow hino fotti e muuɗun.

Ko feddehun tosokun e julɓe ɓen tawaa hino añi ɓeynguure suudu Annabiijo nden ɓen hino inne nawaasibu ɓen non e fottaangol julɓe ɓen hiɓe wa’i wa yedduɗo julde maa jakka maa yedduɗo ndulu lislaamu ngun, haray sinndo non ɓe fenñinii ka kene wonnde ko ɓe julɓe, kono alhaali maɓɓe on hino holli ko naafighiiɓe ka haghiigha.

Awa Allaahu on farlaali e julɓe ɓen yiɗugol ɓe’e si wonaa tawde hiɓe hanndi e muuɗun ka hollugol nokku maɓɓe toowuɗo on ka Allaahu sabu ko ɓuri teddude e makko ko on ɓurɗo hulde mo e ɗi fow, wa ɓee ɗoo non heɓotaako.

******

WOOTINƊINAL MEEƊEN FII ALMAAMIIƁE LONTIIƁE NULAAƊO ON

Awa en hoolaaki hay fus e fii ɓe’e almaamiiɓe ko tawi hino yawti hagghil wano ɓeya feƴƴintimɓe hino innee khulaatu e hulooliyuun si ko woni hiɗen hoolii ko ɓe ɓanndinke wano meeɗen hino woodaniɓe kala ko woodani en hino waɗɗiiɓe kala ko waɗɗii en.

Ko woni tun kamɓe ko ɓe jiyaaɓe Allaahu teddinaaɓe Allaahu on suɓiiɓe o okkiiɓe martaba ɓurɗo toowude e anndal e kulol Allaahu e ñeeñal e rentaare kala jikkuuli moƴƴi e sifaaji moƴƴi ɗi tawata hay e gooto waawataa ɓattaade ɓe e muuɗun. Ko sabu ɗin sifaaji ɓe hanndiri e martaba toowal fii wonugol ardiiɓe, fewnooɓe haanaaɓe rutteede e mu’un si fii Annabiijo on feƴƴii.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN FII WONNDE ALMAMAAKU NGUN KO IWDE KA ALGHUR’AANA E KA SUNNA

Hiɗen wootinɗini wonnde almamaaku ngun hino wa’i wa Annabaaku ngun ko bee iwra e Allaahu on e ɗenngal Nulaaɗo on.

Hiɗen wootinɗini wonndema yimɓe ɓen gooto alaa suɓagol si ɓe jaɓay almamaaku almaamiijo on si ɗun arii ɓe hewtude.

Hiɗen wootinɗini wonnde Annabiijo Muhammadu (s a w) holluno ko seyyidinaa Ali Ibnu Abii Taalibi woni ko lontotoo mo e hiwgol diina kan.

Hiɗen wootinɗini wonnde Annabiijo holluno ɗun ñannde (khadiriru on) ko’o iwtata ka hijjatul widaa’a {hajju woynitoro} :

ألا من كنت مولاه فهذا علي مولاه, اللهم وال من والاه وعاد من عاداه وانصر من نصره واخذل من خذله وأدر الحق معه كيفما دار

{Faamee kala mo mi woni heftuɗo ɗun ko Ali o’o woni heftuɗo mo, yiɗu yiɗuɗo mo añu añuɗo mo, wallu on walluɗo mo, woppu on woppuɗo mo yiilir goonga kan wonndude e makko no’o yiilori woo}.

O maaki kadi ko’o nodditi Banii Haasimi jertingol ɓe ɓayta aaya on jippike ka arannde lislaamu on Makka o maaki:

هذا أخي ووصيي وخليفتي من بعدي فاسمعوا له وأطيعوا.

{O’o ko siɗɗo an e wasuyiyaaɗo an e lontotooɗo lan ɓaawo an, nananee mo ɗofto ɗon}.

Hari on tuma Ali ko suka kecco, omaaki kadi laawi buy kanko Annabiijo:

أنت مني بمنزلة هارون من موسى إلاّ أنه لانبي بعدي .

{An takko an hiɗa wa’i wa Haaruuna takko Muusaa si wonaa tun Annabaajo alaa ɓaawo an}.

O’o aaya Alghur’aana wonuɗo arude ɗo’o e fottaangol firooɓe ɓen ko’e Ali o tippii:

﴿إِنَّمَا وَلِيُكُمُ الَّلهُ وَرَسُولُهُ وَالذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾.

{Anndee ko woni walliyu mo’on ko Allaahu e Nelaaɗo makko on e ɓen gomɗimɓe ɓen ittayɓe sadaka hara ko ɓe ruƴƴuɓe}.

Awa si hawrii annabiijo on maakirii nii ɗen fii Ali (a s) e hoore ɓe maakirtaa mbeleeɗe wonkki Allaahu on tigi hino riiwi ɗun e maɓɓe.

Ayeeje Alghur’aana tippike e Ali ( a s) firooɓe ɓen fow hino fotti e ɗun, Annabiijo on maakii:

{Min ko mi saare ganndal ko Ali woni dambugal ngal}. Taariika lislaamu on anndinii en wonndema alaa e sahaabaaɓe ɓen mo tawata lanndaaki Ali (a s) kono non kanko o lanndaaki hay e gooto e maɓɓe. Dun ɗon ko seedee himo ɓuri ɓe e fow anndal hay ayɓe makko ɓen hino seedanii mo ngal ɓural ɗon.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN FII EMMBERE ALMAAMIIƁE ƁEN

Hiɗen wootinɗini wonndema Almaamiiɓe ɓe tawata ko’e maɓɓe julɓe ɓen haani ruttaade, ɓe ƴi’al ngal yewti fii muuɗun ko ɓe sappo e ɗiɗo e hino ɓe no woni ardude nii:

1.      Ko Imaamu Ali Ibnu Abii Taalibi (a s) jibinaaɗo hitaande tataɓere ko adii fergu ngun, o sahinndinaa hitaande cappanɗe nayi ɓaawo fergu ngun.

2.      Imaamu Alhasana geɗal Ali (a s).

3.      Imaamu Alhussaynu geɗal Imaamu Ali (s a).

4.      Imaamu Ali geɗal Imaamu Alhusaynu geɗal Imaamu Ali (a s).

5.      Imaamu Muhammadu Baaghiri geɗal imaamu Zeynul Aabidiina (a s).

6.      Imaamu Jaafar geɗal Imaamu Muhammadu Al Baaghiri (a s).

7.      Imaamu Muusaa geɗal Imaamu Jaafar El Kaazimu (s a).

8.      Imaamu Ali geɗal Imaamu Muusaa Rida (a s).

9.      Imaamu Muhammadu Jawaadu geɗal Imaamu Ali (a s).

10.  Imaamu Ali geɗal Imaamu Muhammadu Jawwaad (a s).

11.  Imaamu HasanuAskari geɗal Imaamu Ali (a s).

12.  Imaamu Mahdi geɗal Imaamu Hasanu Askari (a s).

Ko ɓee ɗoo woni Almaamiiɓe toɗɗaaɓe ɓen yo ardo julɓe ɓen ɓe fow maɓɓe ko taaniraaɓe Annabiijo on immorde e Fatimatu Zahra (a s).

Ko hikkii ɗoo ko yewtugol ko honɗun woni ko wi’uɗen fii du’aa’u, awa wootinɗinal meeɗen fii du’aa’u ko nii woniri : Hiɗen inni wonndema du’aa’u ko ngaandi dewal ngal e ɓaawo mu’un haray diina alaa, sabu ko du’aa holli wonnde tagaaɗo o’o hino hatonjini saa’i woo saa’i e Allaahu on.

Annabiijo on hino maaki :  

الدعاء سلاح المؤمن وعمود الدين ونور السموات والأرض.

{Du’aa ko kaafa silaama julɗo, e tugalal diina kan e Annoora asamaanuuji ɗin e leydi ndin}.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN FII IMAAMU MAADIYYU

Weltinirgol fii feeñugol imaamu Mahdi immorde e geɗal neene Faatimatu Zaharaa (a s) ka waghtannde aduna- fii yo'o hebbin leydi ndin nunɗal e peewal ɓaawo nde ndi hebbinanoo tooñe e bonki- ɗun ko tabitu ɗun immorde e Nelaaɗo Allaahu on (s a), julɓe ɓen fow hino winndi ɗun e nder ko ɓe fillii kon no ɓe foti non.

Ɗun wonaa miijo fuɗɗu ngo ka sii'aaɓe ɓen, hara ko tooñe addi yo ngon miijo saakito, ɓe ƴetti miijo feeñugol laɓɓinayɗo leydi ndin e tuundi tooñe, wano yoga e ukkindirayɓe yewtereeji ɓe tawata wonaa nunɗuɓe sikkirta.

Si wonaano tawude miijo fii Imaamu Maadiyyu ko tabituɗun e mbaadi ndi tawata julɓe ɓen fow hino anndi, ɗun demmbi ka nder ɓerɗe maɓɓe ɓe fiɓi ɗun, nodditinooɓe wonugol imaamu Maadiyyu ɓen ka giral aranal ɓaawo Nelaaɗo Allaau on–  wano kiisaaniyyaaɓe[1] ɓen e abbaasi yankooɓe ɓen e seeɗa e alawi yankooɓe ɓen- janfagol yimɓe ɓen dammbitoo e nde'e finnde ɗoo sabu ɗaɓɓugol laamu e jaahu, ɓe waɗi nodditagol maɓɓe imaamu Maadiyyu on, pooɗirɗun yimɓe e ɗaɓɓirɗun doole.

Enen non ɓaawo hiɗen hoolii sellugol diina lislaamu kan e wonnde ko kanka woni diina timminrka diinaaji Allaahu seniiɗo on, en tanƴinaaki diina go'o nde ari fii ittugol tooñe ɗe reenu ɗen hino saakitii e aduna on e saakitagol bonki e nder aduna on ka tawata nunɗal ngal waawataa heɓude ka tippa teppere e nder aduna on fow, wonndude e ko reenuɗen e welsindagol julɓe ɓen e diina maɓɓe kan e uddugol ñaawooje e sari'aaji makka on e nder leyɗe julɓe ɓen fow e ronkugol ɗoftagol ɓe hay gooto e nder teemedere e nder ñaawooje makka on, wonndude e ɗun ɗon fow ko bee habbitoɗen hoynaneede sabu artugol diina lislaamu kan e doole makka on e waawugol ka moƴƴintingol oo aduna mutudo e nder tooñe e bonki.

Ɓaawo ɗun diina lislaamu kan waawataa ruttaade e doole makka ɗen e huɓindagol neɗɗanke fow,[2] hara hika no'e ka woniri hannde non e ko adii hannde immorde e lurre wonuɗe hakkunde ɗoftiiɓe ka e nder ñaawooje e ka nder sari'aaji makka e nder miijooji maɓɓe ɗin telen makka, hara ko noɓe woniri e makka non hannde e ko adii hannde immorde e bidi'a e waylugol e nder sari'aaji makka e majjereeji ɗi ɓe nodditii ɗun.

Ko goonga diina kan waawataa artude e doole makka on si wonaa hara moƴƴintinayɗo mawɗo feeñu hara ko kanko woni hoore makka on, hara o mooɓindiray konngol julɓe ɓen, hara o wattay ko waylaa kon o bonna ko takkindiraa e makka kon immorde e bidi'aaji e majjereeji sabu toppitannde immornde ka Allaahu seniiɗo on e nden yurmeende makko fii yo’o waɗu mo neɗɗo fewnoowo fewnaaɗo, himo mari nden darnde mawnde ɗon e ngun laalu huuɓungu ɗon e ɗen doole feƴƴituɗe fii yo'o hebbin leydi ndin nunɗal e peewal ɓaawo nde ndi hebbinaa tooñe e janfa.

Ka raɓɓinɗinnde haala, kii bonki wonuki e neɗɗanke hannde- wonndunde e gomɗinngol sellugol ka'a diina e wonnde ko kanka woni diinaa timminiraaka diinaaji ɗin-ɗun hino hawrondiri e habbitagol moƴƴintinoowo fewnoowo fii danndugol aduna on e ko ɓe woni e mu'un kon hannde.

Ko fii ɗun waɗi si tawii feddeeji julɓe ɓen fow hino gomɗini ngol habbitagol moƴƴintinoowo ko woni hay jamaaji ɗi wonaa jamaaji julɓe ɓen hino habbitii, si wonaa tun ko woni keerol hakkunde Sii'a imaami yankooɓe ɓen e ko wonaa kamɓe ko wonnde kamɓe sii'a imaami yankooɓe ɓen hiɓe wootinɗini wonnde on moƴƴintinayɗo fewnoowo ko neɗɗo toɗɗaaɗo anndaa-ɗo jibinaaɗo hitaande 256 fergu haa jooni himo wuuri, ko kanko woni geɗal Hasan Askarii innde makko nden ko (Muhammadu) ɗulle ko sabu ko tabiti immorde e Nelaaɗo Allaahu on (s a w) wonnde hiɓe fodi ɗun[3] e huunde ko fillayeeji e piiji ɗi o jaabii ɗun dewnondira ni en.

Dagaaki nde almamaaku ngun taƴondirta hay e nder jamaanu wootu, hay si tawii non imaamuujo on ko wirniiɗo, fii yo'o feeñu e ñalaande nde Allaahu on fodini mo nden, nden taway nde ko jeyaande e gundooji Allaahu seniiɗo on ɗi tawata hay e gooto anndaaɗi si wonaa kanko.

Woɗɗaa ka tawata wuurugol mo ɗan ngurndan juutuɗan ɗoo fow ko mu'ujija mo Allaahu seniiɗo on waɗi ɗun, ɗun ɓuraa mu'ujija mawnude nde o wonata almaamiijo tagu ngun hara ko duuɓi jowi o mari ñannde baaba en makko hootunoo ka jooma maɓɓe.[4]

Ɗun ɓuraa mu'ujija Annabi Iisaa on mawnude ɓaawo o yewtiduno e yimɓe ɓen hari ko'o penuujo o nelaa ko'o annabaajo.[5]

Juutugol ngurndan ɓuri ngurdan anndaa ɗan ɗan, ganndal ñawndugol ngal riiwaa ɗun, ko woni tun ngal ganndal ɗon ɗaɓɓitaali ko ɓeydata ngurndan neɗɗanke, si tawii non ngal waawaali haray Allaahu on kañun piiji ɗin fow himo waawi, pellet ɗun waɗii e Annabi Nuuhu,[6] e heddagol Annabi Iisaa,[7] wano Alghur'aana on ɓannginirani en non.

Hino hawnanii julɗo nde o lannditotoo newagol ɗun, hara himo wi'i wonnde himo gomɗini deftere Alghur'-aana teddunde nden !!

Hino jeyaa e ko waawuɗen yewtude e fii ɗun, anndintinen ɗun wonkiiji me'en ɗin wonnde habbitagol on moƴƴintinayɗo firaa yo julɓe ɓen ñobbu juuɗe e nder ko yowitii e goonga kan e nder diina maɓɓe kan e huunde ko waɗɗiiɓe immorde e wallugol diina maɓɓe kan waɗa jihaadi fii makka gollitira ñaawooje makka on, yamira ko moƴƴi haɗa ko boni.

Ko woni tun julɗo hino fawaa poomaa gollitirgol  huunde ko jippinaa immorde e ñaawooje, hino waɗɗii mo etagol anndugol ɗe e laawol sellungol immorde e laawi hewtinayi mo ɗin, hino fawii mo yamirgol ko moƴƴi haɗa ko boni  yeru ko'o heɓi feere woo e ittiniri no’o waawiri woo, كلكم راع وكلكم مسؤول عن رعيته.

{On fow ko'on aynuɓe, mo bee mo'on ko lannditeteeɗo fii ko'o ayni kon}.[8]

Daganaaki mo nennagol e piiji waɗɗiiɗi mo ɗin fii habbagol imaamu Maadiyyu tun on weltinirayɗo fewnayɗo, ɗun ittataa waajibi e hoore goɗɗo, nennataa gollal, ɗun waɗataa yimɓe ɓen ko ɓe welsindiiɓe.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN FII RAJ'A

Anndu feere nde imaami yankooɓe ɓen yaari nden-ƴettude e ko ari e ɓeynguure suudu Nelaaɗo ndun-wonnde Allaahu seniiɗo on artiray yimɓe maayuɓe ka aduna ɗoo e mbaadi ndi ɓe wonunoo e mu'un ndin, o teddina fedde e maɓɓe o hoyna ndeya fedde... ɗulle ko tuma imaamu Maadiyyu feeñi immorɗo ka ɓeynguure suudu Nelaaɗo ndun yo Allaahu on yurmeɓe hisinaɓe.[9]

Artataa si wonaa on jogiiɗo liimaanu toowungu, maa on bonnuɗo haa feƴƴiti, ɓaawo ɗun ɓe maaya, ɓaawo ɗun ɓe yaha ka immutal ɓe henndoo huunde ko ɓe hanndi immorde e mbarjaari maa lette, wano Allaahu seniiɗo on yewtiri ɗun ka nder deftere makko teddunde fii ɓen artiraaɓe yelotooɓe -ɓen tawɓe artugol ngol moƴƴiraali ɗun ɓe heɓi lette- nde ɓe yaltata laawol tataɓol fii yoɓe moƴƴin:

﴿قَالُواْ رَبَّنَا أَمَتَّنَا اْثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اْثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ﴾.

{Ɓe wi'i: Jooma amen! A warii men laabi ɗiɗi a wurnitii men laabi ɗiɗi, men ghirritike junuubi amen ɗin, enee laawol yultirgol hino woodi}.[10]

Ko goonga, Alghur'aana tedduɗo on addii wonnde artugol mayɓe waɗay ka nder aduna ɗoo, ɓeynguure Nelaaɗo Allaahu seniiɗo on fillike ko heewi, imaami yankooɓe ɓen fow hino fotti e ɗun si wonaa seeɗaaɓe e maɓɓe, ɓen firi wonnde ko faandaa e artugol ngol ko artugol laamu ngun e yamirgol ko moƴƴi haɗa ko boni sabu feeñugol Imaamu Maadiyyu, hara wonaa artugol yimɓe e wurnitugol mayɓe.[11]

Fiɓugol fii raj'a on ka Ahulu-sunna en ɗun hino lintee e piiji ɓuraaɗi añeede ɗi hanndaa e wootinɗineede, hari joomiraaɓe maɓɓe gannde hadiise ɓen hino lintaynoo fiɓugol fii Raj'a hino jeynoo e ko ɓe yuwirta fillotooɗo hadiise e salagol jaɓugol fillayee makko on, hino nanndi e si tawii hiɓe linta ɗun e yeddugol e sirkugol, maa ko ɓuri ɗun, ndee finnde ɗoo hino jeyanoo e ko ɓe yuwiraynoo sii'a imaami yankooɓe ɓen.

Sikke woo alaa ɗun ɗoo hino jeyaa e gooto e piiji ɗi feddeeji julɓe ɓen woni yuwirde yoga e majji e haala bonka liddu ɗiya.

Ka goonga en yi'aali ko woni sabu kan haala bonka, sabu wootinɗinngol Raj'a on (artirgol mayɗo) ɗun ɓuccataa finnde tawhiidi nden, wonaa finnde annabaaku ngun, ko woni tun ɗun hino tenntina e ɗin finndeeji ɗiɗi, sabu ko wi'etee raj'a ko’o ko dalil seediiɗo mbawdi Allaahu seniiɗo on wano immutal ngal, ko jeeyaa ɗun e piiji yaltuɗi e ko neɗɗanke wowti kon gasay ɗi wonude mu'ujiza fii Annabiijo meeɗen on Muhammadu (s a w) e ɓeynguure maɓɓe nden, pellet le ɗun ko mu'ujiza immintingol mayɓe mo Annabi Iisaa (a s) okkanoo on, hay ko ɗoo ɓuri yottaade, sabu ɗoo ko tuma mayɓe ɓen wonti yi'e wuɗuɗe,

﴿ قاَلَ مَن يُحْيِ الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ * قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ ﴾.

{O wi'i: Ko hommbo wurnitata ƴi'e hara ɗe wuɗii? Maaku yo Nelaaɗo: Ko on fuɗɗunooɗo ɗe ka laawol aranol, kanko tagugol fow ko'o annduɗo}.[12]

Si tawii non ko on yuwuɗo Raj'a on sikkude wonnde ko jeyaa ɗun e ko wi'etee Tanaasukh kon, ko woni sabu ɗun ko tawde o waawaali senndindirde ko wi'etee Tanaasukh kon e ko wi'entee El Ma'aadul Jismaanii (immitagol ɓanndu yankewol) Ko wi'etee Raj'a kon ko jeyaa ɗun e Ma'aadul Jismaanii, anndu non ko woni Tanaasukhu: ko eggugol wonkii kin e ɓanndu yaha e ɓanndu go'o seedu ndu e ɓanndu aranuru ndun, ma'aadul jismaanii on non wonaa non sifori, ko'o firi ko wonnde ko artugol ɓanndu aranuru ndun tigi e kin wonkii tigi, raj'a on kadi ko wano non.

Si tawii non wi'aama raj'a on ko tanaasukh haray wurnitugol mayɓe ngol e juuɗe annabi Iisaa kadi ko tanaasukh, si tawii raj'a on ko tanaasukh haray immutal e fodoore kadi ko tanaasukh.

Awa jooni haray heddaaki si wonaa yo en yewtu fii Raj'a on geece ɗiɗi:

Yeeso arano ngon : wonnde raj'a on waawaa wonude.

Yeeso ɗiɗaɓo ngaon: Fenugol hadiiseeji fillaaɗi fii mu'un ɗin.

Si tawii yewtereeji ɗin ɗiɗi hino selli, haray wootinɗinngol raj'a on e on daraja ɗon lintataake e huunde kaanunde nde ayɓe sii'a ɓen bakata e maɓɓe.

Heewii ko tawataa e finndeeji yoga e feddeeji julɓe ɓen ko piiji ɗi waawaa wonude, maa tawayɗi jogaaki ƴi'al sellungal, kono ɗun waɗɗinaali yeddugol ɗin feddeeji e yaltugol majji e nder diina lislaamu kan, ɗun hino mari mise heewuɗe, hino jeyaa e ɗen: wootinɗin-ngol wonnde nelaaɗo Allaahu on (s a w) ko saahotooɗo maa woopoowo,[13]hino jeyaa e ɗun wootinɗin ngol wonnde Alghur'aana on ko yenɗuɗo,[14] hino jeyaa e ɗun wonnde Annabiijo on toɗɗanooki lontotooɗo on ɓaawo makko.

E wonnde ɗii yewtereeji ɗoo ɗiɗi sellaa few, si tawii non ko fii Raj'a on ɗun ɗon waawaa wonude few, kono e (yewtii ko selli kon) wonnde ko’o sifa immutal ɓanndu yanke wal ngal, si wonaa tun ko immutal waghintinaa ngal ka nder aduna ɗoo, kala ko tiinɗini e sellugol immutal hino waawi tinndinde e raj’a on, ɗun ŋalɗinaa, ko woni tun wonaa huunde nde wowtuɗen e nder ngurndan meeɗen aduna ɗan ɗoo, en anndaa ko woni sabu ɗun maa ko haɗata ɗun huunde ko hino ɓattina ɗun e ghirritagol me'en e maa woɗɗintina ɗun, miijo neɗɗanke ngon hoyanaa mo goongingol huunde nde’o wowtaa, hino wa'i wa on wi'ayɗo:

﴿مَنْ يُحْيِ الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ﴾

(Ko hommbo wurnitata ƴi'e hara ɗe wuɗii?) O jaabee:

﴿يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ﴾.

)Ko on fuɗɗunooɗo ɗe ka laawol aranol, kanko tagugol ngol fow ko'o annduɗo(.

Ko goonga e nder ko tawata en maranaa dalil hakkille yankooje tabintinngol maa riiwugol, maa sikken wonnde dalil alaa, haray hino waɗɗii en yiltitagol e ƴi'e diina yankooje, ɗen taway ɗe ko daƴƴere wahayu Allaahu on, artugol yoga e mayɓe ka nder aduna ɗoo alghur'aana on tabintinii ɗun, wano mu'ujiza Annabi Iisaa on (a s) wurnitugol mayɓe.

﴿وَأُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ وَأُحْيِ الْمَوتَى بِإِذْنِ اللَّهِ﴾.

(Miɗo nawnda mbunɗan e naw barasi, miɗo wurnita mayɓe e duŋayee Allaahu)   

E aaya feƴƴuɗo on

﴿قَالُواْ رَبَّنَا أَمَتَّنَا اْثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اْثْنَتَيْنِ .....﴾.

(Ɓe wi’i: Jooma amen a warii men laabi ɗiɗi a wurnitii men laabi ɗiɗi).

Firo oo aaya ɗoo feewataa si wonaa artugol ka aduna ɗoo ɓaawo mayde, hay si tawii non yoga e firooɓe ɓen fawitike firugol aaya on ko ɗonɗintintaa ɗonɗaaɗo, ɓanngintaa firo aaya on.[15]

Si tawii non ko yewtere ɗiɗaɓere nden- wonnde hadiise on ko waɗaaɗo- ɗun ɗon kadi maraa seedee, si ko wi'etee Raj'a kon ko jeyaa ɗun e fiyakuuji laruuraaji, immorde e fillaayeeji lolluɗi immorɗi e ɓeynguure suudu Nelaaɗo Allaahu ndun.

Ɓaawo ɗun ɗoo, enee a haawataake immorde e winndoowo lolluɗo wano Ahmad Amiin ka nder deftere makko (Fajrul Islaami) fewndo o wi'i: (Alyahuundi yanke yaagal ngal feeñirii ka sii'a wi'ugol raj'a hino woodi)! Min kadi mi wi'ay mo wonnde Alyahuudi yanke yaagal ngal hino feeñiri ka Alghur'aana sabu raj'a, wano feƴƴiri non e nder yoga e aayeeje alghur'aana (ɓannginɗe fii raj'a).

Ɓeyden jaabagol mo wi'en: Goonga kan bee alyahuudi yanke yaagal ngal e annasaara yanke yaagal ngal feeña ka nder finndeeji e ka ñaawooje lislaamu yankeeje, sabu Nelaaɗo Allaahu on (s a w) ko ari ko goongingol sari'aaji Allaahu adiiɗi ɗin[16] (haray wonaa waylaaɗi ɗin hannde), hay si tawii yoga e majji ñaawooji mu'un ɗen montaa ma,[17] feeñugol yoga e finndeeji alyahuudi yanke maa annasaaranke e nder yoga e finndeeji lislaamu ɗin ɗun wonaa ayyibe e hoore lislaamu non, si tawii en yaafike mo e wi'ugol wonnde Raj'a ko’e nder pehe alyahuudi yankeeje, wano oo winndoowo ɗoo sikkiri nii.

No woniri woo, Raj'a on wonaa jeyaaɗo e nder lasliiji waɗɗii ɗi wootinɗinngol e ƴewtagol e nder mu'un, anndu wootinngol ɗi ngol ko ari ko tippude e batteeji selluɗi arudi immorde e ɓeynguure suudu Nelaaɗo Allaahu on (s a w) ɓen ɓe diininorɗen wonnde ko ɓe reenaaɓe e fenaande, ɗun ko jeyaa ɗun e piiji gunndooji ɗi ɓe yewti fii mu'un, waɗugol ɗi woopataa.

******

WOOTINƊINGOL MEEƊEN FII TAGGHIYYA ON

Fillaama e imaamu Saadighi (a s) e nder laawol sellungol: التقية ديني ودين آيائي  

{Wadugol taghiya ko diina an e diina baabiraaɓe an ben}.[18],  (من لا تقية لا دين له)

{kala mo maraa tagghiya haray o maraa diina}.[19]

Tagghiyya on kono siforɗen nii hari ɗun ko maande ɓeyguure suudu Nelaaɗo (s a w) ndun non, ka duñanngol hoore maɓɓe lorra e ɓen iwtirɓe ɓaawo maɓɓe e ka reenugol wata ƴiiƴan maɓɓe ɗan hibbe e ka moƴƴingol alhaali julɓe ɓen mooɓaɓe e huunde wootere...[20]

Hino jeyaa e ko anndaa wonnde imaami yankooɓe ɓen e imaamuuɓe maɓɓe ɓen hawrii ko heewi e satteendeeji e ɓiƴugol ndimu maɓɓe ngun e nder jamaanuuji ɗin fow ka tawata hay e fedde wootere maa mofte go’o hawraali e mu’un[21] ɓe ɓittori ko ɓuri heewude kon e jamaanuuji maɓɓe ɗin gollitirgol Tagghiya sabu suuɗagol lunndiiɓe ɓe ɓen e accugol feeñanngol ɓen, ɓe suuɗa finndeeji maɓɓe ɗin e golleeji maɓɓe ɗi ɓe hertori ɗin ga’e maɓɓe, sabu huunde ko ɗun addaynoo lorra ka nder diina e nder aduna (maɓɓe) ko fii ɗun waɗi ɓe hertori waɗugol Taggiyya ɓe anndiraa ɗun, kamɓe tun.

Taggiyya hino mari ñaawooje taway ɗe tuma go’o ko waɗɗiiɗe tuma goo wonaa, emmbere luutondirgol hulugol lorra kan ɗun ko jantaa ɗun ka nder defte joomiraaɓe gannde fighiha.

Wonaa o waɗɗiiɗo (taggiyya) e nder alhaaliiji ɗin fow, ko woni tun tuma goo himo waawi wonude ko’o dagiiɗo maa ko waɗɗiiɗo e nder alhaaliiji goo, wano tawiri ko si tawii ko fenñingol goonga e fenñinngol wallugol diina e kurkanagol lislaamu on haɓa fii laawol makko on, on saa’i ɗon jawle ɗen e wonkiiji ɗin welsindete fii mu’un.

Tagghiyya on hino waawi wonude harmuɗo ka nder golleeji addayɗi warugol wonkiiji teddinaaɗi,[22] maa saakitugol meere, maa yanñugol tooñe e maɓɓe.

No woniri woo, Tagghiyya firaa ka imaami yankooɓe ɓen wonnde himo waɗiɓe jamaa mooɓiiɗo e ngunndoo faalegol muncugol e bonnugol diina kan, wano yoga e ayɓe maɓɓe faaletee mbaadinirde mo taway ɓe wonaa rentiiɓe e faamugol piiji ɗin noɗi haaniri faamireede non, ɓe fawataa hoore maɓɓe faamugol feere sellunde nden ka me’en.[23]

Wonaa wasi tawii Taggiyya on waɗay diina kan kadi gooto e gunndooji hara yewtugol fii makko (tagghiyya on) wonaa diininorɗo ɗun, ko honno imaami yankooɓe ɓen winndirta defte hertorɗe fighiha e ñaawooje e wiɗanɗe finnde yankooje ɗun hino heewi tew, hino yawti keerol ngol mofte kala diininorta e diina mu’un?

Ko goonga wootinɗinngol amen ngol e Tagghiyya on faalaaɓe yuwude imaami yankooɓe ɓen yuwirii men mo, a sikkay nawnuɗo maɓɓe on sellataa haa ɓe ƴetta kaafa ɓe waraɓe ɓe fow e nder ɗin jamaanuuji taway ɗi yonay e mu’un nde gorko wi’etee ko’o sii’aajo fii yo’o ware e juuɗe ayɓe ɓeynguure suudu Nelaaɗo on (s a s) immorde e Umawi yankooɓe e Abbaasi yankooɓe ɓen hay Usmaani yankooɓe ɓen.

Si tawii faalaaɗo yuwude on ko yowitiiɗo e sikkude wonnde taggiya wonaa sar’inaa ɗun immorde e banŋe diina yankooje, men wi’ay mo:

Aranun e mu’un: Menen ko men iwtirɓe ɓaawo imaamuuɓe amen ɓen, ko’e pakke maɓɓe men woni e wattude (ko laawol maɓɓe men jokki), ko kamɓe yamiri men waɗugol tagghiyya, ɓe yamiri men mo tuma tawi himo hatonnjini, kamɓe hiɓe linti mo ka nder diina, a nanii konngol imaamu Saadighi (a s)

(من لا تقية له لا دين له)

{kala mo maraa tagghiya haray o maraa diina}.[24]

Ɗiɗaɓun e mu’un: Sar’inngol tagghiyya on ko ka nder Alghur’aana tedduɗo tigi iwri, ɗulle ko konngol joomiraaɗo:

﴿ إِلاَّ مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِّنٌ بِالإِيمَانِ ﴾.

{Si wonaa hara ko’on karhaaɗo hara ɓernde makko nden hino jaɓi gomɗinngol ngol}. [25]

Oo aaya ɗoo ko’e Ammar Bun Yaasir o jippii on fenñinooɗo yeddugol ka hulugol ayɓe lislaamu ɓen.[26]

E konngol joomiraaɗo:﴿إِلاَّ أَنْ تَتَّقُواْ مِنْهُمْ تُقَاةً.﴾ 

E kongol joomiraaɗo:

﴿وَقَالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ﴾.

{Gorko gomɗinɗo jeyaaɗo e yimɓe Fir’awna ɓen wi’I tawi himo suuɗude liimaanu makko ngun}.[27]