YEWTERE FII KIRSE E WAAÑO

Mi suuɗataa on wonnde mi naatii ka suudu yewtere innde mayre on ko fii (kirse e waaño) mi waɗaano ka hakkil an wonnde mi nanay ko mi nani kon, wonaa wonnde kadi mi yaltiday e ko mi yaltidi ɗon kon.

Hari miɗo sikkude hannde miɗo saatii nanude fii kirse (hirsugol) yoorugol ɓernde huwwondirgol ko hisraa kon hino fota e yoorugol ɓerde hirsugol ngol, kono mi hawnaama!!

E jaka ko nii lislaamu on yamirta hirsoowo mumunte on no’o jogitora mo!

A yi’ii ko honno lislaamu on waɗirani yila e mummunte hirseteeɗo on, haa o yamira hirsoowo on wata o lettu mummunte on maa o lorramo fewndo o hirsata mo!

Mi miijitii ɗi’i miijooji ɗo’o e hoore hawjere, mi miijitodi e ɗun mbaadiiji lettugol mumunte on e hoore ɗun miɗo nanude baaba en an hino yewtude piiji yiɗaaɗi ɗin e kirse.

Baaba en an maaki: Hino yiɗaa yo hirsoowo mummunte nde o ɗowata mummunte on ka hirsetee ɗon e hoore neweende.

Hino yiɗaa yo hirsoowo on jonnu mummunte on ndiyan ko adii o hirsude mo.

Hino yiɗaa wata hirsoowo on hollu mumunte on laɓi hirsirki kin.

Hino yiɗaa nde hirsoowo on rewnata laɓiki kin ka daande mummunte wonaaɗo hirseede on e hoore doole fii wata o tampin mumunte on.

Hino yiɗaa wata hirsoowo dillin mummunte on o naɓa mo e nokkuure go’o haa mummunte on ɓutta.

Hino añaa nde tawata hirsugol ngol ko yeeso mummunteeji go’o ɗi tawata ko noonee gooto.

Hino añaa nde neɗɗo hirsirta junngo makko ngon mummunte mo’o ne’i on.

Hino añaa ittugol guril mummunte hirsaaɗo on ko adii wonkii makko kin yaltude.

Baaba en an maaki ɗun ɓe semmbiniri konngol maɓɓe ngol hadiise fillaaɗo e Annabiijo meeɗen Muhammadu (s a w) mo ari e nder mu’un :

إنّ الله تعالى شأنه كتب عليكم الإحسان في كل شيء, فاذا قتلتم فأحسنوا القتلة, وإذا ذبحتم فأحسنوا الذباحة, وليحدّ أحدكم شفرته, وليرح ذبيحته .

{Pellet Allaahu seniiɗo on fiyaake makko on o farlii e mo’on moƴƴingol e nder piiji ɗin fow, si tawii o hisrii moƴƴinee hirsugol ngol, si tawii on hirsii moƴƴinee kirse ɗen, yo gooto e mo’on laggo laɓi mu’un kin, yo’o fowtin mummunte mo’o hirsata on}.

• Baaba en kono mi anndaa ko honno mi hirsirta mummunte?

- Si tawii a faalaama hirsude, taƴu tere ɗen nayi ɗe fow (korondolngol e ɗaɗi daande ɗin).

• Ko honɗun woni ɗen tere  nay ?

- Ko woni ɗun ko (marii’i) on ko ɗun woni ka ñaametee on rewata ɗon e (halghuumu) on ko ɗun woni ka foofaango ngon rewata ɗon e (wijdaani) ko woni ɗin ɗiɗi ko huɓindiiɗi halkhuumu on e marii’i on.

• Baaba en ! Ɓeydanee lan firo ngon.

- Humpitiiɓe fii hirsugol ɓen hino wi’a: Si tawii a taƴii tere ɗen nayi a taway ko wi’etee jawda kon ka senngo hoore woni, si tawii non a tawii seeɗa e majji ka nder ɓanndu ko ɗun firi ko wonnde taƴugol piiji ɗin nay hari lannaali, sabu jawza on ko fottirde halghuumu on e marii’i on wonaa marii’a on.

• Ko ɗun firi ko wonnde, si tawii miɗo hirsude ko senngo ley jawza on mi taƴata wonaa senngo dow makko on.

- Ko ɗon tigi.. taƴu senngo ley jawza on fii wata taw jawza on hino ka nder ɓanndu.

• Si tawii non mi faljii mi taƴii senngo dow jawza on hara wonaa senngo ley makko on ɓaawo ɗun mi annditi kisan faljere an nden enee hara hino waɗɗii lan yiltagol taƴa jawza on ko adii mummunte on maayude.

- Ko non gerdataa.

Baaba en an ɓeyditi ɓe maaki:

Ngelooɗi ɗin hino hertori hakkunde mummunteeji ɗin wonnde ko boreteeɗi wonaa hirseteeɗi ?

• Ko honno mi bororta ɗi ?

- Si tawii a faalaama boraade ngelooba naadu laɓi kin maa jonkewal ngal maa ko wonaa ɗun immorde aalaaji njanndi yankooji weluɗi ɗin ka lubbu mabba (nokkuure unitiinde wonunde ka hoore ɓernde nden).

Ko honɗun woni lubbu ?

- Ko woni lubbu ko nokkuure unitiinde wonunde ka hoore ɓernde jokkondirnde e  daande nden.

• Jooni mi anndii ko honno mi hirsirta dammi maa na’i maa gerto maa gabooru maa ko wonaa ɗun. Mi anndii ko honno mi bororta ngelooba.

- Si tawii a anndi ɗun fii yo tebbeeli mummunteeji ɗin wano na’i e dammi e gerto e ko nanndi e mu’un dagano ma ñaamugol, ko bee ɗi’i sartiiji ɗo’o timma ka hirsugol:

1-Nde tawata hirsuɗo on ko julɗo foti ko duhiiɗo foti ko suddiiɗo maa paykun senndindir kun, ko keereefo hirsi dagaaki [hay alyahuudi yankeejo maa annasaarankeejo hay si tawii o wi’ii bismillaahi].

2-Yo taw ko hirsiraa kon ko aala njanndi yankeejo no feere heɓori woo, si tawii non feere heɓaaki haray hirsirgol sila maa biiniiri maa kaaƴe weluɗe ɗen maa ko wonaa ɗun ko waawata taƴude piiji ɗin nay.

3-Yo mummunte on fewtine ghibla fewndo o hirsetee ko woni ɗun ko fewtinngol ghibla yeeso ɓanndu ndun immorde e yeeso ngon maa koyɗe ɗen maa reedu ndun, si tawii hino darii maa hino jooɗii wano neɗɗo dariiɗo fewtirta ghibla maa jooɗiiɗo fewti ghibla fewndo juulata.

Si tawii non mummunte on ko wallinaaɗo ka leydi no hirsirde mu’un nden e reedu ndun fewtiniraa ghibla fewtay kisan.

• Si tawii non mummunte on fewtinaaka ghibla fewndo hirsetee ?

- Si tawii ko e hoore tewaare haray o harmii.

• Si tawii non on tigi tewaaki ?

- Si tawii ronkugol fewtinnde mo on ko sabu yejjitugol maa faljere maa ronkude anndude ko honto ghibla on woniri maa ronkude waawude fewtinnde mummunte on e ghibla maa ronkude anndude wonnde fewtingol mo ghibla on ko sarti e sartiiji daginayɗi ñaamugol kirse ɗen. Si tawii sabu on ko ɗi’i piiji ɗo’o haray ko hirsaa kon harmaa sabu ronkude fewtingol mo ghibla.

4-Nde hirsoowo on jantotoo innde Allaahu on tun fii hirsugol ngol foti o wi’ii : bismillaahi fewndo o fuɗɗotoo hirsude maa ko adii o fuɗɗaade hara hino jokkondiri.

• Ko honɗun o janngata ka kirse ?

- Wi’ugol : (Bismillaahi) maa (Allaahu Akbar) (maa Alhamdu lillaahi) yonay.

• Si tawii non hirsoowo on yejjitii wi’igol gooto e ɗi’i ɗo’o ?

- Haray ko hirsaa kon harmaa.

• Miɗo yi’a woɓɓe e buuseeɓe ɓen hino taƴa hoore mummunte on fewndo ɓe hirsata mo ?

- Wi’u mo [wata o taƴu hoore mummunte on e hoore tewaare, wata mbuso makko on hibbe ko adii o maayude, ko faandaa e kon buso ko gaarawol danewol wonungol ka ƴi’e daande].

5-Nde ƴiiƴan ɗan yaltata e mbaadi anndaandi ndin, kirse dagotaako, si tawii ƴiiƴan yaltaali e mu’un maa hara ko seeɗa nii ɗan yalti, si tawii noonee makko (mummunte on) sabu mooɓagol ƴiiƴan ɗan ka nder ɗaɗi makko, si tawii non ko haɗi ƴiiƴan ɗan yalta ko sabu yuppagol ɗan e mummunte on immorde e barme e piyude misal ɗun lorrataa dagagol makko on.

Ko ɗi’i ɗo’o woni sartiiji waɗɗiiɗi ka nder hirsugol.

Baaba en an maaki:

Hino heddii yo mi ɓeyditu huunde wootere ko woni nden ko: Si tawii en sikkitike wuurugol mummunte on fewndo o hirsetee hino sartinaa-watti e ko feƴƴi kon-nde o memminotoo ɓaawo o hirseede hay si tawii ko memminannde fanɗunde, wano wasi o memminii bukkol makko ngol maa koyɗe makko ɗen maa gite makko ɗen waylitike maa ko wonaa ɗun fii yo teewu makko on dagano en.

• Si tawii non hari hiɗen anndi himo wuuri fewndo hirseten?

- Haray en hatonnjinaa e nden memminannde ɗon.

• On maakanii lan wonnde ngelooba ko bee boree, enee taw hara sartiiji hino woodi fii dagagol teewu mabba on e hoore boragol ngol ?

- Ko sartinaa e hirsoowo kon fow hino sartinaa e borotooɗo (yiltito limoore 1).

Hino sartinaa e aala bororteeɗo on ko sartinaa e aala hirsirɗo on kon (ndaaru limoore 2).

Hino waɗɗii ka boragol fewtinirgol mba ghibla ko borortee kon e janngugol ngol e wuurugol ngol fewndo boretee e yaltugol ƴiiƴan anndaa ɗan ɗan ɓaawo boragol ngol.

• Ɓikkun wonukun ka nder reedu mummunte on ?

- Si tawii kun yaltinaama ka nder reedu neene makkun hara hikun wuuri ñaawoore makkun on ko ñaawoore neene makkun on, kun hirsete maa kun boree no noonee on wa’i woo.

• Hikun waawi yaltude hara kun maayii?

- Si tawii neene makkun hirsaama maa boraama emmbere sartiiji feƴƴuɗi ɗin kun maayi ka nder reedu neene makkun hara tagu makkun on hino timmi hara leeɓi makkun on fuɗii haray ñaamugol teewu makkun on hino dagii, dagaaki nennagol yaltingol ɓikkun kun ka nder reedu neene makkun haa kun maaya, ko woni yawnugol ngol hino waɗɗii feera reedu ndun no hirsiraa si tawii hirsuɗo on welsindike maa kun maayii nder ton haray teewu makkun on dagaaki.

• Si tawii neene makkun maayii hara hirsaaka maa boree ɓikkun kun maayii ka nder reedu makko ?

- Haray ñaamugol teewu makkun on hino harmi.

Sartiiji feƴƴuɗi ɗin-baaba en an maaki-si tawii ɗi hawtitii e hirsugol mummunte maa boragol mo en wi’ii wonnde on mummunte ɗon ko (laɓɓinaaɗo) ko hirsaaɗo emmbere daƴƴe sar’a lislaamu ɗen.

Baaba en an ɓeyditi ɓe ɓanngini:

Mummunteeji ɗin yoga e majji teewu mu’un ko ñaametee ɗun wano dammi maa na’i e ko wonaa ɗun.

goɗɗi e majji wonaa ɗi teewu mu’un ñaametee wano wano piyo, buuto, ñaari daale, segeleere e yoga e kulloy hoɗukoy ka nder leydi.

Yoga e majji ko soɓuɗun laaɓataa few wano bare e kose.

Laɓɓinireede kirse on hino wona e kala mummunte mo teewu mu’un ñaametee, Si tawii hirsaama haray laaɓii teewu mu’un on hino dagii ñaamugol, laɓɓineede on gasataa e mummunte soɓuɗo on mo tawi laaɓataa few wano bare maa kose.

• Mummunteeji ɗi teewu mu’un ñaamataake ɗin goy, wano ñaari daale maa piyoori maa segeleere ?

- Hino waawi laaɓude si tawii hirsaama si wonaa kulloy hoɗukoy ka nder leydi koy wano ndowru ɗun ɗon kirse laɓɓintaa ɗun, si tawii non wonaa sifa koy, haray guril mu’un ngil laaɓii hino dagii gollitirgol ngil on tuma e noonee haajuuji gasayɗi ɗin fow, hay si tawii ngil waɗaama-wano soriraaɓe me’en ɓaawooɓe ɓen waɗiray-noo-bonfo fii ndiyan ko yiidata e majjan kon soɓintaa ɗan hay si tawii ko keccil ɓaawo haray ko laaɓungil.

• Si tawii en tawii teewu mummunte gasoowo laɓɓineede maa guril makko on e juuɗe neɗɗo julɗo maa himo wattii maa himo weƴƴiti kono en anndaa si tawii ko laɓɓiniraa ɗun hirsugol kaa wonaa ?

- Wi’u ko laɓɓiniraa ɗun kirse fannii ko e juuɗe julɗo yi’uɗaa watta ɗon ko tawɗaa himo gollitirde ko tawata hino nanondiri laɓɓinireede kirse, si wonaa hara tabitanii ma wonnde wonaa hirsaa ɗun e laawol sari’a on.

Ko ɓuri ɗunɗon-baaba en an maaki-si tawii a tawii ɗun e juuɗe julɗo e piyude e misal hari aranun ko e juuɗe keefeero wonunoo hino tanƴinaa wonnde o laɓɓinii mo wi’u ɗon kadi ko laaɓu ɗun, si wonaa hara tabitane wonnde wonaa laaɓu ɗun hirsaaɗun e laawol sari’a.

E hino ɗo’o ƴeewitannde himmunde ko woni nden: Si tawii a anndii wonnde julɗo on ko e juuɗe keefeero itti ko aldaa e ndaarugol si tawii ko rewuɗun e laawol sari’a hara a sikkii wonnde rewii e laawol sari’a hiɗa waawi jogitaade wonnde rewii e laawol sari’a ngol hay si tawii non daganaaki ma gollitirgol e nder ko sartinaa hirsugol sari’a on wano ñaamugol. Ko wano non tebbeeli e guri ittaaɗi e juuɗe keefeero junngo e junngo.

• On wi’ii lan wonndema si tawii a heɓii teewu mummunte waawaaɗo hirseede e laawol sari’a on maa guril makko on e juuɗe julɗo hara a anndaa si tawii ko hirsaaɗo e laawol sari’a maa wonaa, wi’u ko hirsaaɗo e laawol sari’a, haa ɓanngane wonndema wonaa hirsaaɗo e laawol sari’a, wonaa non wi’irɗommi ?

- Ko non.

• Kono non wano anndirɗon non julɓe ɓen ko laawi buy ?

- Ko goonga, wi’u wonnde ko hirsaaɗo e laawol sari’a foti laawol on julɗo hino yaadi e laawol ma’a ngol kaa yaadaa.

• Hino waawi wonude e nder laawi lislaamu yankeeji ɗon on mo ƴettaa sartiiji ɗi jantaniɗon mi ɗin ka fii kirse, hara o sartinaa fewtugol ghibla e piyude misal, wonaa janngugol ngol maa yo taw hirsuɗo on ko julɗo o sartinaa taƴugol piiji ɗin nay.

- Miɗo anndi ɗun, ɗun ɗon himmaa, wi’u ko hirsaaɗo e laawol sari’a on fannii himo huutorde teewu ngun maa guril ngil wasi ko hirsaaɗo e laawol sari’a hiɗa tanƴinii wonnde o hirsii mo e laawol sari’a on emmbere sartiiji feƴƴuɗi ɗin hay si tawii o fiɓaa waɗɗagol reenugol ɗi, hay si tawii a fellitii wonnde o fewtinaali mo ghibla on ɗun lorrataa dagagol kirse ɗen, si tawii wonii o fiɓaa wonnde ɗun ko waɗɗii ɗun.

• Mummunteeji hirsiraaɗi masinji ɗin ka nder leyɗe lislaamu yankeeje ?

- Sartiiji hirsugol feƴƴuɗi ɗin fow hino timmi haray hino dagii, si tawii on memminayɗo laɓi kin maa ɗiɓɓayɗo butorre nden fii yo masin on immo memmina ko julɗo hara o janngay ko janngetee kon hara ko hirsetee kon ko fewtinaa ɗun hgibla fewndo hirsetee wonndude e sartiiji luttuɗi ɗin fow haray ñaamugol teewu ngun hino dagii wano ko hirsiraa junngo.

• On yewtaali lan fii liƴƴi ɗin ko honno ɗi laɓɓinirtee?

- Laɓɓingol liƴƴi ɗin hara hino dagii ñaamugol teewu majji on hino seedi e ɗii mummunteeji ɗi yewtuɗen fii mu’un, ɓaawo liƴƴi kañun tuma kala henndiɗaa ngil hara hingil wuuri ka ɓaawo ndiyan wano wasi a nanngirii ngil ɓoggi maa kallangol, maa hara linngil ngil yaltan hoore maggil tuma ndiyan ɗan lanni nannguɗaa ngil, haray ngil laaɓii, maa hara linngil ngil yaltan hoore maggil ka nder ndiyan ngil yani ka kene nannguɗaa ngil hara hingil wuuri maa ngil cowti ka nder laana nannguɗaa ngil hara hingil wuuri, ko wano non.

• Si tawii non linngii yanii ka hoore leydi haa ngil maayii gooto ƴettaali ngil ?

- Haray hino harmammaa ñaamugol teewu maggil on, ko ɓuri ɗun ɗon, si tawii a yi’ii linngil hino piɗɗoo ka hoore leydi hingil wuuri a anndaali wonnde ko neɗɗo yaltini ngil ka ndiyan an kadi a nanngaali ngil haa ngil maayii haray ñaamugol teewu maggil on harmanii ma.

• On yewtaali lan sarti janngugol ngol ka liƴƴi ?

- Fii laɓɓingol liƴƴi janngugol ngol wonaa sarti.

• Lislaamu on? Ko mi faandii e ɗun ko yo taw nannguɗo ɗi on ko julɗo?

- Nanngugol liƴƴi ɗin hara hiɗi wuuri sartinaaka yo taw ko julɗo.

• Ko ɗun firi, ko si tawii keefeero yaltinii liƴƴi ɗin ka nder ndiyan hara hiɗi wuuri hino daganii lan ñaamugol ɗi?

- Ko non woniri hino daganimaa ñaamugol ɗi, ɗo’o julɗo e keefeero hino fota.

• Si tawii mi tawii linngil e juuɗe julɗo himo yeeyude ngil kono mi anndaa si tawii o henndi ngil hari hingil wuuri ka kene ñaamugol ngil hino daganii lan kaa o taw ngil maayii ngil daganaaki lan ?

- Wi’u hingil laaɓi fannii ko e juuɗe julɗo tawuɗaa ngil hino huutorde ngil huutorgol tinndingol wonnde ko laɓɓi-naa ngil, wano wasi o yeeyii ngil fii ñaamugol e piyude e misal maa ko nanndi e mu’un.

• Si tawii non ko’e juuɗe keereero mi tawi ngil mi anndaa si tawii o henndingil ka ɓaawo ndiyan hari hingil wuuri maa ngil maayii. Ko mi faalaa wi’ude ko hingil laaɓi kaa ngil laaɓaa ?

- Wi’u wonnde ngil laaɓaa.

Ko ɓuri ɗun ɗon si tawii keefeero on yeetike ma wonnde ko laaɓungil daganaakima ñaamugol teewu maggil on, si wonaa hara a anndii wonnde o yaltinii ngil ka nder ndiyan ko adii ngil maayude maa hara ko ka ken ndiyan o ƴetti ngil hari hingil wuuri maa hara ko ka nder ɓoggi makko ngil maayi.

• Si tawii nanngoowo liƴƴi on bugike ndolinwal ka nder ndiyan linngil ngil moɗi ngal ngii waalii ka hoore ndiyan sabu anngal waawugol fubbagol ngol ?

- Si tawii a nanngii ngil hara hingil wuuri haray hino daganimaa ñaamugol teewu maggil on kono, si tawii ngil maayii ko adii ɗun haray ngil jiibii.

• Si tawii nanngoowo liƴƴi humii ɓoggi fii nanngugol liƴƴi linngil ngil naati nder ton ɓaawo ɗun ndiyan ɗan lanni maa ɗan ɓeeɓiri  sabu ko woniwoo linngil ngil maayi ɓaawo ndiyan ɗan ɓeeɓii ?

- Hiɗa waawi ñaamude teewu maggii on ?

• Nanngoowo liƴƴi on bugike ɓoggi makko ɗin ka nder ndiyan ɓaawo ɗun o yaltiniiɗi hari linngil hino maayi ka nder ɓoggi ton ?

- Ɗon kadi hiɗa waawi ñaamude ngil.

• Nanngoowo liƴƴi on hino yaltina linngil wuurungil o seeka reedu maggil on maa o lappa ngil ka hoore ngil maaya ?

- Hiɗa waawi ñaamude teewu maggil on, ɓaawo sartinaaka si’a yaltinii linngil ngil hara hingil wuuri yo ngil maayan hoore maggil, hino dagii ñaamugol teewu maggil on, si tawii ngil maayirii sabu taƴiteede maa juɗeede maa ko wonaa ɗun.

•ƴiiƴan yaltay ɗan e maggil on, enee laɓɓingol ɗan haanaa ko adii ngil juɗeede maa sa’eede ?

- ƴiiƴan linngil ko laaɓu ɗun.

• Mi wi’i baaba en an: on yewtii lan fii nanngugol liƴƴi kono on yewtaali lan fii mummunteeji ɗin ka buruure wano jawre e piyude e misal, si tawii waañiraama finkaari.

- Hino sartinaa fii laɓɓingol mummunte buruure dagiiɗo ñaameede wano jawre maa sonndu maa nagge maa eda e ko wonaa ɗun, si tawii felliraama finkaari maa ko wonaa ɗun immorde e alaaji, hino mari sartiiji si tawii ɗi hawtondirii haray hino dagii ñaamude hino laaɓi wasi hirsa.

Hino jeyaa e ɗin sartiiji:

1-Nde tawata waañoowo on ko julɗo maa ko woni e ñawoore makko wano paykun senndindir kun wano feƴƴiri ka sartiiji hirdugol.

2-Nde tawata ko o faandiiɗo waañugol himo huutorde aala makko on, si tawii o fellii goɗɗun o fiɗii mumuunte e hoore faljere o warii mo haray o dagaaki.

3-Nde o janngata fewndo o faalaa gollitirgol aala on ka waañugol, maa ko adii o fettinnde loowonnde nden janngugol ngol ɗun ɗo’o yonay: (Allaahu Akbar) maa (Bismillaahi) maa (Alhamdu lillaahi).

4-Nde o tawata ko o fiɗi kon maayii sabu alaa on maa o tawa himo wuuri kono waghtu on yonataa fii hirsugol, si o tawii ko’o fiɗi kon hino wuuri hara waghtu on hino yaaji fii hirsugol o hirsaali mo haa o maayii haray ñaamugol mo dagaaki.

5- Ka waañirgol finkaari hino waɗɗii yo taw loowa-nnde nden ko naatay nde e ɓanndu mummunte on tufandu ka tawata naatugol kure ɗen e ɓanndu makko ndun wonay sabu maayugol mo.

• Si tawii non kullun kun tawata teewu mu’un hino dagii wano jawre maa sonndu waañiraama bareeru waañirdu hara wonaa aala ?

- Hino dagii ñaamugol teewu makko on ɓaawo ndu nanngi, si tawii ɗi’i sartiiji ɗo’o timmii:

1-Nde tawata bareeru ndun ko jannaandu fii waañugol ka tawata si jooma mayru neliindu ndu yahay, ndu accay si tawii o haɗii ndu.

2-Nde tawata nanngugol ngol ko jooma mayru nelundu, ko ndu yahanta hoore mayru kon yonataa hara ndu nelaaka.

3-Nde tawata neluɗo ndu nanngugol ngol ko julɗo wano feƴƴiri ka sartiiji hirsugol non.

4-Nde neluɗo ndu on janngata fewndo o nelata ndu, wano wi’ugol e misal (Allaahu Akbar) maa (Alhamdu lillaahi) maa (bismillaahi).

5-Nde mayde kullun kun tawata ko sabu ko bareeru ndun barmini kun kon, maa ko peɗii kun kon, hara wonaa sabu ronkere makkun on ka dogudu e ɗeɗɗere makkun on e ko nanndi e mu’un.

6-Nde jooma bareeru ndun tawata ko ndu nanngi kon maayii maa o tawi hino maayude hirsugol heƴataa, si tawii o tawii hino wuuri hara waghtu fii hirsugol hino woodi o hirsaali haa maayii haray dagaaki ñaamugol, ko wano non kadi, si tawii o welsindike hewtugol haa maayii ko adii o hewtude maa ɓaawo o hewtii fewndo wuuri ɗon o waawaali hirsude.

• Si tawii segeleere ne’aande maa sonndu wi’eteedu (Baaz) maa buutoori ne’aadi maa ko wonaa ɗun immorde e mumunteeji nangii?

- Dagaaki ñaamugol si wonaa hara ko bareeru nanngi, e hoore nokku ka bareeru ndun ŋati ɗon ko soɓuɗun hino waɗɗii lootugol. Dagaaki ñaamugol mummunte on ko adii o looteede.

• Tuma go’o ko wonaa bareeru hino nannga wano segeleere e piyude misal jooma segeleere nden tawa kullun kun maayaali o hirsa kun?

- Hino dagii ñaamugol kun si tawii ko ko teewu mu’un dagii ñaameede e tawii o hirsii kun emmbere daƴƴe e hirssugol feƴƴuɗe ɗen.

• Tuma go’o miɗo yi’a hiɗon wi’a (Mummunte mo teewu mu’un ñaametee) maa o’o sagara haala ɗo’o (Mummunte mo teewu mu’un ñaamataake) taw hara si mummunte mo teewu mu’un ñaamataake hino woodi tuma woo ?

- Hino woodi mummunteeji ɗi teewu mu’un harmi ñaamugol tuma woo.

Baaba en an maaki ɗun, ɓaawo ɗun ɓe deƴƴi seeɗa a sikkay hiɓe mooɓindirde gaaraaji miijo wonuɗi e mooɓaade seeɗa seeɗa ka hakkile maɓɓe, ɓaawo ɗun ɓe ɓanti hoore maɓɓe nden ɓe maaki:

Fii yo mi waɗe ka tummbo yewtere mi lintante ko himmi e mummunteeji ɗi teewu mu’un dagii ñaamugol. E ko himmi e mummunteeji ɗi ñaamugol teewu mu’un dagaaki haa anndaaɗi, baaba en an jokkintini ɓe maaki:

E mummunteeji ɗin ka njordi: Hino daganimaa ñaamugol teewu gerto nooneeji ɗin fow, e dammi e na’i e ngelooɗi e pucci e mbeewa feto e nagge eda e mbabbi buruure e jawe.

Hino añaa e majji kono harmaa ñaamugol teewu pucci ne’aaɗi ɗin.

Kala mummunte jegiiɗo seekirɗe wano piyoori e ñaari daale e ko wonaa ɗi’i ɗo’o.

Wano tawiri ñaamugol teewu sariire hino harmi e teewu mawba e kero e bonooru, wano tawiri teewu njoldu e ndowru e saŋalde e mboddi hino harmi e ko wonaa ɗun immorde e kulloy.

Teewu mummunte mo neɗɗanke yiidi e mu’un [ɓiraaɗan makko ɗan hino harmi, teewu ɓiɓɓe makko on ɓaawo yiidugol ngol hino harmi] ko faande e yiidugol neɗɗanke on e mummunte on ko si tawii o renndii e mummunte on.

Si tawii mummunte renndaaɗo on ko mo teewu mu’un ɗaɓɓetee wano ngelooba maa nagge maa dammi e ko wonaa ɗun haray hino waɗɗii hirsugol mummunte on taho ɓaawo ɗun o sunnee rennduɗo e makko on yoɓinee coggu makko si tawii wonaa jooma makko.

Si tawii non mummunte renndaaɗo on ko waɗɗeteeɗo wano puccu haray hino waɗɗii yaltingol ngu e leydi ndin yeeya ngu e leydi go’o rennduɗo e maggu on yoɓinee si tawii wonaa jooma mu’un.

Baaba en an ɓeyditi ɓe maaki:

Hino jeyaa e kulle nder ndiyan ɗen: Hino dagani maa ñaamugol teewu liƴƴi e nooneeji ɗin fow sarti hara hiɗi mari koɓɓolle.

Jiibe majji on ko tawata hino ka hoore ndiyan hino harmi.

Wano tawiri ñaamugol kulle nder ndiyan go’o hino harmi Si wonaa liƴƴi ɗi wowluɗen fii mu’un ɗin, ka hertinngol teewu liƴƴi-bolle (liƴƴi nannduɗi e mboddi ɗi alaa koɓɓolle) e keku e toti e geegere gamba.

Baaba en an ɓeyditi ɓe maaki:

Hino jeyaa e colli wiirooji ɗin: Hino daganimaa ñaamugol teewu kabooru e nooneeji majji on fow e jolli ɗin fow.

[Hino harmammaa ñaamugol teewu sonndu wi’etee ndu (courbeau) e nooneeji majji on fow, wano tawiri hino harmammaa ñaamugol pirin e ko wonaa ɗun immorde kulloy wiiray koy si wonaa kanu]hino harmammaa kala sonndu.....e kala sonndu ndu tawata fontugol gabbiti mayru on ka wiirugol hino ɓuri ko ndu ñobbata gabbiti ɗin ndu fontaɗi, ko faandaa e ɗun ko wonnde teewu kala sonndu fontayndu gabbitti mayru on ndu memmintaaɗi fewndo ndu wiirata ɓuri ko ndu memminta ɗi ndu wiiriraɗi.

•  Si tawii men anndaali ko honno ndu wiirirta ?

-  Tasakuyee on e dagagol teewu mayru on on tuma ko yo taw hindu mari sookoonde maa sattata maa ƴoddu kala ko mari gooto e ɗii ɗo’o tati hino dagii ñaamugol ndu, hara wonaa ko alaa ɗi’i piiji jantaaɗi ɗo’o.

Ko wi’etee sookotoonde ko ka gabbe ɗen e ko ndu ñaamata kon mooɓondirta ka daande.

Ko wi’etee sattata ko ka kuɗal daatu kal kal sonndu ndun ñaamata mooɓondirta ɗon.

Ko wi’etee ƴoddu ndun: ko feɗaandu wonundu ka ɓaawo belenru sonndu ndun ka ɓaawo teppere.

• Tuma go’o mi yi’ay huttooɓe ɓen hino yaltina e ko hirsaa ko fewndo ɓe taƴitata  piiji go’o fii bugagol ɗi.

- Ko goonga wata ñaamu ɗi’i piiji ɗo’o e ko hirsaa si tawii a yi’ii ɗi:

ƴiiƴan ɗan, e mbuso kon, sawru ndun, e awra on, leeke ɗen e noonee majje on fow, e boofooɗe ɗen ɗiɗi, e hahhannde nden e ɗaamol ngol, ka coofe ɗen mooɓotoo ɗon, boofooɗe gite ɗen [e ɗaɗi ɗiɗi fuɗɗuɗi ka daande ɗin ka ɓaawo ngon lanni ɗon].

Ɗun ɗo’o fow ko fii ko hirsaa ko tawata wonaa colli, si tawii non ko colli ɗin hino harmi e majji (ƴiiƴan ɗan e mbuso kon) [o rentoo e piiji jantaa ɗi ɗin kadi si tawii o yi’iiɗi].

Ɓaawo baaba en an gaynii lintugol ngol ɓe deƴƴi mi wi’i e hoore an:

  Haa jooni ko fii ko dagii ñaameede e kirse wonuɗen yewtude e ko dagaaki, ko fii hon ɗun haɗi mi lanndotaako fii ko dagaaki ñaameede kon, e ñaamugol ɗunhara wonaa kirse immorde e piiji. Ko fii honɗun mi lanndotaako ɓaawo ko fii ñaamugol wonuɗen yewtude ko honɗun yiɗaa e nder ñaamugol ñaametee ? Ɓaawo ɗun arii ka hakkil an mi lanndii mi wi’i baaba en an:

Accee mi yalta e nder yewtere nden seeɗa fii yo mi lanndo lannde ɗiɗi wonuɗe ka hakkile an;

Aranal ngal: Enee hino woodi e piiji ɗin ko harmi ñaamugol hara wonaa ko jantiɗon kon ?

Ɗiɗaɓal ngal: ɓaawo hiɗen jooɗaade ka taabal ñaametee ñannde woo laabi tati, enee hino ton yiɗaaɗi e nder ñaamugol ñaametee ?

Baaba en an moosi ka fuɗɗoode a sikkay ɓe yewtii goɗɗun ɓaawo ɗun ɓe jooɗii ɓe feewi ɓe maaki:

Mi jaabotoma lanndal aranal ngal ɓaawo ɗun mi lanndo maa lanndal ɗiɗaɓal ngal.

Ko non woniri hino ton piiji harmuɗi ñaamugol hara wonaa ɗi mi yewtumaa ɗin, mi yewtay e nder ɗin piiji ɗiɗi himmuɗi:

1-Yarugol beere hino harmi e ko wonaa ɗun immorde e ko manndilta hino jeyaa e ɗun (bex). Alghur’aana on jantike fii harmugol yarugol beere, ko konngol joomiraaɗo seniiɗo on :

﴿ إِنّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيسرُ وَالأَنْصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ ﴾.

{Anndee beere e karte e senndirgol samuuji e rejmuuji[1] ko soɓe immode e golle seytaane woɗɗitee ɗun} wano ɗun ardi e fillayeeji wonnde ɗun ko kañun ɓuri mawnude goopi ɗin, Immaamu Saadigh (a s) maaki: {Ko beere nden woni neene soɓeeji ɗin e hoore kala bone..} haa ka hadiise on lanni ɗon.

Si feƴƴii ɗon : Hino harmammaa ñaamugol e taabal ngal beere yaretee e mu’un maa kala ko manndilta [hay hino harmammaa jooɗagol e sifa ngal taabal].

2- Hino harmani neɗɗanke ñaamugol kala ko lorrata mo lorra tiiɗuka wano halkagol e ko nanndi e mu’un wano posonji warayɗi ɗin e ko nanndi e mu’un.

Ko ɗun ɗoo wonunoo ko yowitii e lanndal aranal ngal.

Si tawii non ko ko yowitii e lanndal ɗiɗaɓal ngal, (yiɗaaɗi e nder ñaamugol ɗin) hiɗi ɗuuɗi, kon taw hara si a ɗoftoto ɗi ?

• Mi fodii on wonnde mi etoto.

- Awa wallin kolli :

1-Sooɗugol juuɗe ɗen ɗiɗi non ko adii fuɗɗagol ñaamugol ngol e ɓaawo ñaamugol ngol e mowlitorgol lincun.

2-Wi’ugol bismillaahi fewndo fuɗɗagol ñaametee on.

3-Ñaamirgol junngo ñaamo ngon.

4-Fanɗingol sayre nden.

5-ƴakkitugol moƴƴa.

6-Nde juutintaa ñaamugol ngol e jooɗagol ka hoore taabal.

7-Fuɗɗorgol lannitora lanɗan.

9-Wata ñaamu hara hiɗa haari.

10-Wata ñaamu ñaametee wuluɗo.

11-Wata wuttu ka ñaametee maa ka njaran.

12-Wata hoɓu dimɗe ñaamideteeɗe e koɓolle majje on.

13-Wata a bugo dimɗe ɗen ko adii a lannude ñaamude ɗe.

14-Wata ndaaru geece yimɓe ɓen hara hiɓe ñaamude.

15-Nde jooma ñaametee on fuɗɗotoo ñaamude ko adii fow o sakkitoo ka miran ɓaawo fow.

16-wata yaru ndiyan e hoore ñaameteeji wonnduɗi e ñeekan.

17-Ne Ñaamataa yeeso ma’a hara wonaa yeeso yimɓe ɓen.

18-Wata ñaamu feƴƴintinaa.

19- Wata taƴir bireedi on laɓi.

20- Wata waɗu bireedi on e ley taasi.

Hino woodi ton goɗɗi go’o kono waghtu on newnantaa en jantagol ɗi.

* * * * * *