ميَذووي ئيسلام

 

 

دامةزراوةي فةرهةنطي «رسول اكرم (ص)»

بؤ بلآوكردنةوةي شويَنةوار و بيروراكاني ئايةتوللآي مةزن

سةييد سادق حوسةيني شيرازي ية «خوابيثاريَزي»

 

بنضينةكاني ئايين:

تةوحيد

عةدل

ثيَغةمبةرايةتي

1 ـ ئامانجي دروستكردن و بة ديهيَنان.

2 ـ كؤضكردن بؤ مةدينة.

3 ـ قورئان موعجزةي ثيَغةمبةرة

ئيمامةت ايان

1 ـ واتا ئيمام بوون.

2 ـ غةديري خوم

3 ـ شيعة ناويَكي ئاسمانىية.

4 ـ بنةمالَةي ثيَغةمبةر

كضي ثيَغةمبةر

ئيمامي يةكةم

ئيمامي دووةم

ئيمامي سآيةم

ئيمامي ضوارةم

ئيمامي ثيَنجةم

ئيمامي شةشةم

ئيمامي حةوتةم

ئيمامي هةشتةم

ئيمامي نؤيةم

ئيمامي دةيةم

ئيمامي يانزة

ئيمامي دوانزة

هةستانةوة «رؤذي قيامةت»

لقةكاني ئايين

ثيَشةكي

كؤمةلَطا و رةزةني ئيسلامي

رامياري

ضةوساندنةوة

بيمةي كؤمةلآيةتي

ئابووري

مالياتي ضوارطانة

بةيت و لمال

لةشكر و رةزةنةكاني سةربازي

خرا ثهكاري يةكاني كؤمةلايةتي

دادطايي و دادي خوا

ئازادي

فةرهةنط

تةندورستي

دامةزراندني خيَزان

بةريَوةبردني كؤمةلَطاكاني تةندورستي


 

ئةخلاق و دابي ئايين

ئةخلاق

شتة حةرامةكان

ضاكة و خراثة

 

ذياننامةي ئايةتولآي مةزن سةييد سادق حوسةيني شيرازي لة يةك روانطةدا

ئايةتولآي مةزن سةييد سادق حوسيني شيرازي لة رؤذي بيستةمي مانگي حاجييان لة ساليَ 1360ي كؤضي هةيظي لة شاري كةربةلاي ثيرؤز ضاوي بة دونيا كردوتةوة. دةرسي ئاييني لاي مةلا و زانا و مةرجةعة طةورةكاني لة قوتابخانة ئايينىيةكاني خويَندووة تا طةيشتوتة ثلةي بةرزي ئيجتهاد. زاناياني ئيسلامي سةييد صادقيان بة فةقيهيَكي تةواو واتا و ئوسوليَكي زبرِدةست ئناسن، وةكو موحبَةهيَديكي خاوةن برِواو و زاهيد و دلآوا و خاوةن ئةخلاقي ضاك قبولَيانة.

ناوبراو لة خيَزانيَكي ئايين ثةروةر و خاوةني عيلم و تةقوا و نويَكةرةوةي ئايين خوا ليَخؤشبوو شيرازي مةزن كة لةسةردةمي ئينطليز بة حةراهكردني تووتن تاوي دةكردبوو. طةورة بووة و ثةروةردة كراوة. خاوةني تةقوا و ئةخلاق ضاك و موجتةهيد لة زانستةكاني ئيسلامىية.

ناوبراو بة ثةيوةرزق كردني لةطةلأ زانايان طةورة و مةرجةعةكان و كةسايةتيةكاني ئايين لة بارةي بابةتةكاني جياواز و مةسايلي ووردي زانستي و كاروباريَك كة ثةيوةندي بة بارودوَخي شيعةياني جيهانةوة هةية ناوي دةركردووة.

نوسراويَكي جوراو جؤري زؤر هةية بؤ هةموو ضينة جياوازةكاني كؤمةلأ وة ئةوبيش يةكيَكة لة تايبةتمةندىيةكاني ئةو كةسايةتىية. كة لة كؤتايي باسةكةمان ناويان ئةبين.

هةروةها بؤ فةقيهةكان و موجتةهيدةكان نوسراوة و باسيضكي وورد و شيريني لة شةريعةت و ئوسوآ بة بةلَطة و شيَوةيةكي ثتةو، وة زنستانة بةيان كردووة.

زياتر لة بيست سالَة كؤمةلأ طؤمةلأ لةزانايان و مةلا و قوتابياني ئاييني لة باسةكاني بالآي زانستي لة شةريعةت و ئوسولَدا دةرسيان لاي خويَندووة، وةهةندي لة مامؤستاياني قوتابخانةكاني ئاييني لة قوم و سورية و مورشيدةكان قوتابي ئةم ريَزدارة بوونة.

 

ثيَطةيشتن و ثةرةسةندي

ئايةتؤلآي مةزن سةييد سادق حوسةيني شيرازي: لة نةوةكاني زةيد كورِي عةلي كورِي حوسةين كورِي عةلي كورِي ئةبو تاليبة كة بة ميري برِواداران ناوي دةركردووة سةلامي خوا لة سةر هةمموان بيَت.

فاوبراو ثةروةردةكراوي بنةمالَةيةكي فاسراو و ديار لة شةريعةت و مةرجةعييةتة بة تايبةتي لةم سةدت و ثةنجا سالَةي دواييةدا ليَرةدا ناوي هةندآ لةو ئةسيَرة زانستانة ئةبةيين.

1 ـ طةورة مةرجةعي جيهاني شيعة ئايةتولَلاي مةزن ريَزدار حاجي سةييد موحةممةد حةسةني شيرازي (رحمةتي خواي ليَ بيَت) ناسراو به نويَكةرة ضةرج، خاوةتي راثةرِيني بةناوبانطي تووتن لة ئيَران. مردووي سالَى 1312ي كؤضي هةيفي.

2 ـ مةرجةعي ئاييني ئايةتولَلآي مةزن ميرزا موحةممةد تةقى شيرازي (رةحمةتي خواي ليآ بيَت) ريَبةري شؤرشي 1920ي زابيني لة عيراق، مردووي سالَى 1338ي كؤضي هةيظي.

3 ـ طةورة مةرجةعي جيهاني شيعة، ئايةتولَلآي مةزن حاجي سةييد عةلى شيرازي (رضمةتي خواي ليآ بيَت) كورِي نويَكةرةوي ريَزدار شيرازي. لة طةورةكاني مةرجةعييةت بووة لة نةجةفي ئةشةرةف، مردووي سالَى 1355ي كؤضي هةيظي.

4 ـ ئاية تولَلآي مةزن ريَزدار سةييد ئيسماعيل شيرازي (رةحمةتي خواي ليآ بيَت) مردووي سالي 1305ي كؤضي هةيظي.

5 ـ طةورة مةرجةعي جيهاني شيعة حةزرةتي ئايةتولَلآي مةزن ريَزدار سةييد عةبدولهادي شيرازي، مرووي (11 ـ سةفةري) سالَي 1382ي كؤضي هةيظي.

6 ـ حةزرةتي ئايةتولَلآي مةزن ريَزدار سةييد ميرزاي مةهدى شيرازي (رةحمةتي خواي ليَ بيَت)ن باوكي لة مةزناني مةرجةعةكاني شيعة لة كةربةلاي ثيروَز بوده، مردووي 28ي شةعباني سالَى 1380ى كؤضي هةيظي.

7 ـ مةرجةعي ئاييني جيهاني شيعة حةزرةتي ئايةتولَلآي مةزن سةييد موحةممةد حوسةيني شيرازي (رةحمةتي واي ليَ بيَت) براي ريَزدار ئايةتولَلآي مةزن سةييد سادق حوسةيني شيرازي كة لة دووي شةواليَ سالَى 1422ي كؤضي مردووة.

8 ـ ئايةتولَلاي شةهيد سةييد حةسةني شيرازي خوا روحي بة بة هةشتي ثان شاركاتةوة و براي بةريَز ئاية تولَلآ سةييد سادق. دامة زيَنةر و بةديهيَنةري قوتابخانةي ئايني لة نزيكي مةرقةدي حةزرةتي زةينةبي كضي ئيمامي عةلي (سةلامي خوايان لة سةر بيَت) لة ولآتي سورية، وة بةدةستي ضةثةلَى رذيمي ديكتاتوري لة ناوضووي عيراق به شيَوةي نامردانة ترور كراو و ضووة ريَزي شىهيداني ريَطاي خوا.

 

مامؤستاياني ئايةتةلَلآ

ئايةتولَلآي مةزن سةييد سادق حوسةيني شيرازي كة لة بةرواري بيستةمي مانگي حاجييان لة سالَى 1360ي كؤضي هةيظي لة كةربةلاي ثيرؤز هاتووتة دونيا، قوَناغةكاني وانة خويَندن زانستي لة ذيَر ضاوديَري مامؤستاياني مةزن و فرانايان و مةرجةعةكاني ناودار لة كةربةلا خويَندووة، تا طةبيشتوتة ثلةي ئيجتهاد. ليَرةدا ئاماذه به ناوبي هةندآ لة مامؤستاياني ئةكةين:

1 ـ خوا ليَى خؤش بووي باوكي، ئايةتولَلآي مةزن ميرزا مةهدي حوسةيني شيرازي (رةحمتي خواي ليَى بيَت).

2 ـ خوا ليَى خؤش بووي براي، ئاية تولَلآي مةزن حاجي سةييد موحةممةد حوسةيني شيرازي (رةحمةتي خواي ليَى بيَت).

3 ـ خوا ليَى خؤش بوو ئاية تولَلآي مةزن ريَزدار سةييد ميلاني (رةحمةتي خواي ليَى بيَت).

4 ـ خوا ليَي خؤش بوو ئايةتولَلآي مةزن بةريَز شيَخ موحةممةد رةزاي ئةسفهاني (رةحمةتي خواي ليَى بيَت).

5 ـ خوا ليَي خؤش بوو ئايةتولَلآ شيَخ موحةمةدي شاهرودي (رةحمةتي خوا ليَى بيَت).

6 ـ خوا ليَى خؤش بوو ئايةتولَلآ حاجي شيخ موحةممةد سةدةني مازندةراني (رةحمةتي خواي ليَي بيَت).

7 ـ خوا ليَي ئايةتولَلآ حاج شيخ جةعفةري رةشتي (رةحمةتي خواي ليَ بيَت).

8 ـ خوا ليَي خؤش بوو ئايةتولَلآ سةييد كازم مودةريس (رةحمةتي خوا ليَي بيَت).

وة هةروةها مامؤتاياني تر لة قوتابخانةي زانستي لة كةربةلا و نةجةفي ئةشرةف.

 

دامةزراوةكان

يةكي لة كارة طرنطةكاني ئايةتولَلآ، بايةخ داني ناوبراو بة كارةكاني ئاييني و مرؤظايةتي و فةرهةنطي و دامةزراوةكاني خزمةتطوزاري و هة والَىية. وة زؤر لة كاروانةكاني ئاييني و دةستةكاني حوسةيني و مزطةوتةكان و حوسينىيةكان و قوتابخانةكاني ئاييني و بلآوكةرةوكاني رؤشنيري و خةسـةخانةكان لة لايةتي ناوبراوة ريَنمايي ئةكرين و يةريَوة ئةبرِين و خةريكي كار كردنن.

 

ثةروةردكردن

ئةم ثباوة مةزنةي زانست و ئةخلاق لة ثةروةردةكردني زانستي و ئةخلاقي قونابيان و زانايان، طرنطيَكي شايان باسي هةية، بةجؤريَك كة وانةكاني ئةخلاقي ناوبراو لة عيراق و كويت وئيَران بؤتة قسة خؤشي سةر زماني بةشدابووةكان لة قوتابخانةي ئةخلاقي ئيسلام و كؤمةلَيَكي بة ضاوة لة قوتابيان و زانايان لة دةرسةكاني سووديان وةرطرتووة، جيآ باسةدةرسةكاني ئةخلاقي ناوبراو بة شيَوةي ناميلكةو ثةرِاو لة ضةندين قوناغ نوسراونةتةوة و بة ضاث كةيشتوون.

 

ئةخلاقي بةرز

ئةخلاقي ئيسلامي و نمونةيي ناوبراو نيشانةي بة دةرخستني كةسايةتي بآويَنةي زانستي ئةوة، كة زياتر لة ثةنجا سالأ ئةطةينيَت.

هةر كةسيَك كة ضاوي ئةكةويَتة ناوبراو لة ثلةي يةكةم ئةخلاقي ضاك و رةفتاري مرؤظايةتي رووخؤشي سةرنجي بؤ لاي خؤ رائةكيَشي.

دووري لة روالَةتةكاني دونيايي و شان بة شاني تةقوا و خؤثاريَزي و زاهيدي و ثشت بة خوا بةستن و رةفتاري ضاك و خؤ بة بضوك زايني لة طةلأ خةلَك و ريَزطرتني طةورة بضوك. سةبرو توانايي و بةئةستؤطرتني طيروطرفت لة ريَطاي بةرزكردنةوةي ووشةي هةق و بلآوكردنة وةي، ناساندني فةرهةنطي ئةهل و بةبيت(س)، ئيسلام و دؤستايةتي بؤ خوا و لة ريَطاي خوا، خزمةتكردن بة خةلَك و طونجان لة طةليَاندا وة لة ثيَش هةموو شتدا ليَىثرسينةوة لة خؤ، ئارماني ئةم مةزنة ثياوةية كة خؤي لة ثيَش هةموو كةسدا كاريان ثآ ئةكات.

 

نوسراوةكاني

ئةم مةزنة ثياوة لة سالآني طةنجايةتىوة تا ئيَستا دةستي كردؤتة نوسين­و لة زانستةكاني جياوازي ئيسلام وةكو، شةريعةت، ئوسول، بيروباوةر، فةرهةنط و ميَذوو نوسراوي هةية، ليَرةدا ئاماذة بة هةندآ لة فوسراوةكاني ئةكةين:

* شرؤظةي «عوروة تولوثقا»: لة ضةندين بةركة، كة بةرطي يةكةمي لة باسي ئيجتهاد و ثةثرِوىكردنة و 72 مةسةلةي شةريعةتي تيَداية، ونزيكةي 700 لاثةرةية، و لة لوبنان بة ضاث طةييوة، ئةم نوسراوة بة نرخةي ئةم ثياوة مةزنة لة كةربةلا نوسيويةتييةوة، وة هةر ئةم كتيَبة بة راستكردنةوةو زيادةكردني لة لايةني نوسةرةوة لة نزيكةي هةزار لاثةرة وا لة ذيَر ضاثة.

* بةياني ئوسول: دة بةرطة، كة ضوار بةرطي لة بارةي «قاعدة لا ضررو لا ضرار واستصحاب»5 ضاثكراوة:

ئةم كتيَبة دريذة باسيَكي زانستي و وورد و بة بةلَطةية لة زانستي ئوسول و لة شاري قوم نوسيويةتييةوة، و تائيَستا ضةندين جار ضاث كراوة و دوايين ضاثي لة سالَى 1424ي كؤضي هةيظي بووة.

* روونكردةنةوةي شةرايع ئيسلام: لة ضوار بةرطدا، شرؤظة و روونكردنةوةيةك لة بارةي كتيَبي شةريعةتو لئسلامي ريَزدار ثشكيَنةر حللي 0رةحمةتي خواي ليَي بيَت). ئةم روونكردنةوةية نزيكةي هةزاران ثةرِاويَز و روونكردنةوةي جياواز لة باسةكاني شةريعةت و عيبادات و دان­وسان و ثيقاعات و…

ئةم نوسراوةي لة كةربةلاي ثيرؤز نوسيوةتةوة، وة سةرنج راكيَشي بةشيَكي زؤر لة قوتابياني زانكو و قوتانياني ئايني بووة، هةتا وةكو كتيَبي دةر خويَندن وسةرضاوةيةكي طرنك دةست نيشان كراوة.

* شرؤظة «تبصرة المتعلمين» دو بةرطة، شرؤظة دةست نووسة لة طةلأ كتيَبي «تبصرة المتعليمن في احكام الدين»ي خوا ليَ خؤش بوو فرزانةي حللي (رةحمةتي خواي ليَي بيَت) وة باسةكاني جؤرا و جؤري شةريعةت لة خؤيدا ئةطريَتةوة هةر لة «طهارت» و تا «ديات».

بةرطي يةكةمي ئةم كتيَبة لة سالَى 1382ي هةيظي كؤضي لة شاري كةربةلاي ثيرؤز نوسيوةتةوة، وتنزيكةي 468 لاثةرةية وضاث بووة، بةرطي دووةمي نزيكةي 534 لاثةرةية، ئةم كتيَبة تا ئيَستا ضةندين جار ضاث بووة، وة يةكةمين جار لةشاري نةجةفي ئةشرةف لة سالَي 1382ي كؤضي هةيظي بووة.

* شرؤظةي لة سةر كتيَبي «سيوطي» دو بةرطة، شرؤظةو ثةراويَز نوسينة لة سةركتيَبي «البهجة المرضية في شرح الألفية» كة خاوةنةكةي جةلالة دييني سيوتىية، ئةم كتيَبة لة كتيَبة زانستةكان و دةرسي قوتابخانةكاني ئايينىية، ناوبراو ئةم شرؤظةية لة كةربةلاي كردووة لة بةرواري 15 شةعبان سالَى 1386ي كؤضي هةيظي، بةرطي يةكةمي نزيكةي 454 لاثةرةية، بةرطي دووةمي 444 لاثةرةية، لة بةرنيازو ثيَويستي قوتابياني ئابيني ضةندين جار ضاث بووة.

* شرؤظةى «اللمعة الدمشقية» دة بةرطة، شرؤظةي تةواو و ثراويَزي كامل لة سةر كتيَبةكةية، كة خاوةنةكةي شةهيدي دووةمة (رةحمةتي خواي ليَى بيَت) وة لة طرنط ترين كتيَبةكاني قوتابخانة ئاينىيةكانة خوا حةز بكات بةم زووانة ضاث ئةكرآ.

* كؤرتةيةك لة بارةي «منطق» بريتي لة ئوسولي زانسي مةنتق بةروون وئاسان بؤ قوتابياني سةرةتايي نوسراوة، وة لة هةندآ قوتابخانةكان وةكو بةرنامةي دةرسي ئةخويَندرآ . وة لة سالَى 1384ى كؤضي هةيظي لة شاري كةربةلاي ثيرؤز نوسيويةتييةوة.

 

كتيَبةكاني بييروباورةر

طزنطترين كتيَبةكاني لةبييرو باوةردا، ئةو كتيَبانة كةبةرطري لة ديَذةي ئةهل و بةيت(س) ئةكةن، بريتني لة كؤمةلَة كتيَبيك كة ئةم زانا فرةزانةية وة ئةم مةرجةعة مةزنة بة خامةي خؤي دايانرِ شتووة، ليَرةدا ئاماذةيان ثآ ئةكةي،.

* عةلى(س) لة قورئاندا: دو بةرطة، 711 ئايةتي قورئان طرتوتةوة كة لة ضاكةو مةزنايةتي مير برِوادارانة، وة سةرضاوةي تةواوي ئةو ئايةتانة لة كتيَبةكاني باورِكراوي ئةهلي سوننةت و جةماعةتة. وة لة سةرةتاي قورئان كة سورةتي حةمدة تادوايي قورئان كة سورةتي ئيخلاسة ئةطريَتةوة. ئةم كتيَبةي كاتي لة كةربة لا بوو نوسيوةتيةوة، بةرطي يةكةمي بريتي ية لة 404 لاثةرة وة بةرطي دووةمي 528 لاثةرةية و دوايين ضاثي لة لوبنان لة لايةني «دار العلوم» لة ضاث دراوة.

* فاتيمةي زةهرا(س) لة قورئاندا: برتي ية لةو ئايةتانة كة لة بارةي حةزرةتي زةهراوة (س) هاتووة، سةرضاوةكاني لة كتيَبةكاني باوةرِ ييَكراوي ئةهلي سوننةت و ضةماعةتة و لة شاري قوم لة بةرواري 17ي رةضةب سالَى 1408 نوسيوةتييةوة، ئةم كتيَبة بريتي­ية لة 360 لايةرة و تا ئيَستا ضةندين جار ضاث بوو.

* ئةهل و بةيت (س) لة قورئاندا: ئةم كتيَبةش وةكو ئةواني تر لة بارةي ئةو ئايةتانة كة لة ثلةو ثايةي ئةهلو بةيت دابةزيون. وة هةروةها لة سةرضاوةكاني ثاورةرِ ثآكراوي ئةهلي سوننةت و جةماعةت وةرطيراوة، لة سورةتي فاتيحةي قورئانةوة دةست ثآ ئةكات تا سورةتي كةوسةر، وة بةدةيان ئايةت لةم باروةوة باس كراوة و ثةراويَزي بؤ دانراوة، ناوبراو ئةم كتيَبة لة كوةيت لة 407 لاثةرة نوسيوةتةوة.

* شيعة لة قورئاندا: برتىية لةوئايةتانةي قورئان كة لة بارةي ثةيرةواني حةزرةتي عةلي كورِي ئةبو تاليبة(س). هؤي دابةزين و شي كردنةوةي ئةم ئايةتانة لة كتيَبة باورِثيَكراوةكاني ئةهلي سوننةت و ضةماعةتة، كة لة لايةني فةقيهي ثايةبةرزو ثشكيَنةري مة زن كؤكراوةتةوة و بة دارشتن دةرهيَنراوة.

* حةزرةتي مةهدي(س) لةكتيَبة باوةر ثيَكراوةكاني ئةهلي سوننةت، بريتىية لة كؤمةلَةيةكي فرة لةو ريوايةتانة كة لة بارةي حةزرةتي مةهدىيةوة لة سةر زماني ثيَغةمبةر وتراوة، تةواوي سةرضاوةكان لة كتيَبة باوةر ثيَكراوةكاني ئةهلي سوننةتة، ناوبرِاو لة كةربةلا لة 126 لا ثةرةدا نوسيوةتييةوة، وتا ئيَستا ضةند جار ضاث بوو، يةكةمين جار لة سالي 1400ي كؤضي هةيظية لة لايةتي دامةزراوةي «الوفا» لة لوبنان ضاث بووة.

* حةقايق لة بارةي شيعةوة، ئةم كتيَبة بوَ سةلماندني بييرو باوةر و رةت دانة وةي هةندآ طومانة كة لة لايةني بةرهةلَستاني ديَذةي جةعفةرىيةوةية، بةلَطةو ثةراويَزةكان يةشيوةيةكي جوان و اوون و ئاسان نوسراوة. ئةم كتيَبةش لة كةربةلا و لة 80 لاثةرة لة.

 

كتيَبةكاني فةرهةنطي

لةم بةشةدا بةناسيني كؤمةلَيَك لة كتيَبةكاني بييرىو ريَنمويىكةر، كة بؤ ميللةتي ئيسلامي نوسراوة، ئاماذة ئةكةين.

* قياس لة شةريعةتي ئيسلاميدا: لةم كتيَبةدا بابةتيَكي طرنك لة قياس و ئةحكام لة شةريعةت و ئاييني ئيسلام باس ئةكات، وة ئةم كتيبةى لة كةربةلا نوسيوة.

* طرنطي نؤيذ جةماعةت لة ئيسلامدا: بريتي ثة لة كؤمةلَةيةك لة فةرمودة كة لة بارةي ضاكةي نويَذي جةماعةتة. و فةلسةفةو حوكمي ئةو نؤيذةي روون كردوتةوة.

* رؤذوو: باسي فةلسةفةي رؤذوو، وئةو ئةحكامانةي كة لة بارةيةوة بة شيّوةيةكي سادة و روون ئامادة كرددوة لة كةبةلاي نوسيويةتيةوة، لة نةجةفي ئةشرف ضاثي كردووة.

* حةج:

* ثيَشةكيَك لة بارةي ئابووري ئيسلامي: ئةم كتيَبة لة كوةيت ضاث كردووة.

* ئابووري و بابةتي ريبا: لةم كتيَبةدا زياني ريباي لة ئابووري جيهاني روون كردوتةوة، وة ها ويلمي بؤ دياري كردووة، وة لة كوةيت ضاث كراوة.

* رامياري لة روانطةي ئيسلام: بريتىية لةم بابةتانةي: رامياري ضيية؟ روونكردنةوةي ذيان ورةفتاري ثيَغةمبةر(ص) و حةزرةتي ميري باوةرِداران و يئمامةكان(س)، لة بةرامبةر بابةتي رامياري. بة جواني روونكردتوتةوة، و لة سةري دواوة. بريتىية لة 414 لاثةرة لة شاري كةربةلا نوسيويةتيةوة، بؤ دوايين جار لة دار العلم ضاث كراوة.

* شةراب و كؤمةلَطا: زيان و زةرةي شةراث لة كؤمةلَطادا ضيية، بابةتي كتيَبةكةي و بة جواني لةسةري دواوة، وة ضةندين جار لة نةجةف و قوم لة ضاث دراوة.

* ناشيرينيةكاني بآ حيجاب: ئةم كتيَبة داطري هةندآ بابةتة، كة باسي زياني حجياب و طيروطرفتي بآ حيجابي ئةكات. ناوبراو لة كةربةلاي نوسيويةتييةوة.

* ضيرؤكة بةنرخةكان: داطر كؤمةلَةيةك لة ضيرؤكةكاني ئامانجدار و بة نرخة، كة لة كةربةلا نوسيويةتييةوة، وة لة نةجةفي ئةشرةف لة سالَى 1378ى كؤضي هةيظي ضاث كراوة.

* تازيانة لة ئيسالمدا: فةلسةفةي تازيانة لة ئيسلامدا و مةرجةكانىو ئةحكامةكاني باس كردووة، لة كةربةلا نوسيويةتييةوة، لة بةيروت ضاث كراوة.

* ريَطايةك بةرةو بانقي ئيسلامي: لةم كتيَبةدا هةولَى داوة، روان:ةي تةواو لة بارةي بانقي ئيسلامىيةوة دياري بكات، كيَشةو طيروطرفتي ريباي لة رةذةني بانقي هاويل كردووة و ريَطاي بؤ داناوة. وة مةسايل و ئةركةكاني طرنطي يةك بانقي ئيسلامي لة طةلأ دوايين بيردؤزةكان لة رةذني ئابووري جيهاني شيكردؤتةوة، ئةم كتيَبة بريتىية لة 104 لاثةرة، لة سالَي 1392ي كؤضي هةيظي لة شاري كةربةلا نوسيويةتييةوة، لة دار الصادق لة سالَي 1972ي زاييني لة لوبنان ضاثكراوة.

* ناوداران و كةسايةتييةكانيان:

© مالك ئةشتةري نةخعي: باسي ذياني كةسأيةتي مةزني سةر لةشكري ئيسلام مالكي ئةشتةري نةخعي ئةكات، كة لة كةربةلا لة سالَي 1387ي كؤضي هةيظي نوسيويةتييةوة، وة لة ضاثخانةي «الغري الحديثه» لة شاري نةجةفي ئةشرةف ضاثكراوة.

© شةهيدي يةكةم: بة كورتي باسي ذياني شةهيدي يةكةم شيَخ شةمسةدديني ئةبو عةبدولَلآي موحةممةد كوري جةمالةدديني مةككي كورِي شةمسةدديني موحةممةد مةتلةبي ديمةشقي عاملي جزيني هةمةدانىية. ئةم كتيَبةي لة كةربةلا نوسيوةتةوة، وة لة نةجةفي ئةشرةف ضاثكراوة. شاياني باسة كتيَبي ناوبراوة لة طةلأ زنيجرةيةك لة كةسايةتيةكاني شيعة نوسراوة.

© شةهيدي دووةم: باسي ذياني شةهيدي دووةم، شيَخ زةينوددين عةلي كورِي ئةحمةد ئةلجةبةلي عاملىية. كة لة كةربةلا نوسيوةتيةوة، وة لة نةجةفي ئةشرةف ضاثكراوة، ئةميشة لة طةلَ زنجيرة كةسايةتيةكاني شيعة توسراوة.

© باوك: ئةم كتيبة بريتىية لة هةندآ برِكةي ديَنمويىكةد لة ذياننامةي خواليَخوش بووي ئايةتولَلآي مةزن ريَزدار سةييد ميرزا مةهدي شيرازي (رةحمةتي خوا ليَى بيَت) وة بةبؤنةي ضلةمين سالَى كؤضي دوايي ئةو ثياوة مةزنةي نوسيوة.

شاياني باسة ذمارةيةك لةم كتيَبانة كة ئاماذةمان ثيَي كردن بة ضةندين زماني زيندووي دونيا وةكو: فارسي، ئينطليزي، ئوردو، ئازةري، كوردي، بنغالي، سةواحلي، هيندي و زمانةكاني تر وة رطيَرِاوةن و ضاثكراون.

* * *

ئيجازةداني ثلةي ئيجتهاد لة لايةني خوا ليَي خؤش بوو ريَزدار ئايةتولَلآي مةزن حاجي سةييد موحةممةد حوسةيني شيرازي (رةحمةتي خواي ليَي بيَت)، بة ريَزدار ئايةتولَلآي مةزن سةييد سادق حوسةيني شيرازي (خوا بيثاريَزيَت) لة بارةي ثةيرةوي كردن.

 

وةرطيَرِاني دةقي فةتواكةي!

بة ناوي خواي بةخشةندة و دلآوا

سوثاس بؤ ثةروةردطاري جيهانيان و سلاو دروود لة سةر موحةممةد و بنةمالَة خاويَنةكةي.

ثاشان: بةراستي هةر وةكو بؤ من روونة ريَزدار ئايةتولَلآ حاجي سةييد سادق شيراي (خوا بيثاريَريت) به ثلةي بةرزي ئيجتهاد طةيشتووة، هةروةها ثلةي بةرزي تةقوا و عةدالةتي ئةو، شايستةي فةتوا و ثةيرةوىكردن لةو ريَزدارة هةية كة لة هةر فةقيهيَكي عادل و ليَهاتووةدا هةية.

كةواتة ثةيرةوىكردن لة تةواوي لقةكاني شةريعةت كة بة ئيجازةي مةرجةعي  عادل و بة تةقواية جايزة، و ناوبرِاو شايسته ولياقةتةي ثةيرةوىكردني هةية، وة هةروةها ئةو بة خوا ثاريَزي و تةقواي زياتر، وئيقيات كة ريَطاي رزطارىية وةسيةت ئةكةم، و داوا لة براياني ئاييني ئةكةم تا لة دةوري كؤببنةوة، وة لة تةواوي زةمينةكاني سوودي ليَي وةربطرن، خواي بذون سةرخةر و رآ ثيشاندةر وهةر ئةوة يارمةتيدةر.

موحةممةد شيرازي

مانطي موبارةك

* * *

 

فةتواي ريَزدار ئايةتوللآي مةزن حاجي سةييد سادق حوسةيني شيرازي خوا بيثاريَزي، لة بارةي جايزببوني مانةوةي ثةيرةوىكردني لة خواليَخؤشي بووي بةريَز ئايةتولَلآي مةزن حاجي سةيد موحةممةد حوسةيني شيرازي (رةحمةتي خواي ليَي بيَت).

وةرطيَرِاني دةقي فةتواكةي

بةناوي خوا

بؤ ثيَشواي ريَزدار ئايةتولَلآي مةزن حاجي سادق شيرازي (خوا بيثاريَزي).

سةلام عةلةيكم

فةتواي بةريَزتان لة بارةي مانةوة لة ثةيرةوىكردن لة سةر مةرجةعي مردوو ضيية؟ بؤ ثةيرةواني خواليخؤش بوو براي بةريَزت سةييد موحةممةد حوسةيني شيرازي، روو، بكةوة.

لة طةلأ ريَزماندا

كؤمةلَيك لة ثةيرةوأني خوا ليخؤش بوو

سآيةمي شةوال 1422

 

بة ناوي خواي طةورة و ميهرةبان

مانةوة لة ثةيرةوىكردن لة سةر فةتواكاني ناوبرا (خواي بووحي بة بةهشتي بةاين شاد بكاتةوة جايزة.

 

سادق حوسةيني شيرازي

 

* * *

شيعة و بوختاني نايةجآ

نوسراوي

ئايةتولَلآي مةزن ريَزا سةييد سادق شيرازي

 

ثيَغةمبةري خؤشةويست فةرمويةتي:

«يا علي، أنت وشيعتك هم الفائزون يوم القيامة»

ئةي عةلي، تؤ و ثةيرِةواني تؤ لة رؤذي هةستانةوة لة رزطاركراوانن[1].

 

ثيَش ووتار

سوثاس و ستايش تايبةتي خؤييةتي بثرؤزي ثةروةردطاري جيهانيانة و دوروودي هةميشةيي بؤ مذدة هيَنةر و ترسيَنة، ضراي ثر شةوقي هيدايةت، سةروةري ئيَمة حةزرةتي موحةممةدي مستةفا و خانةداني ثاك و بذون و مةعسومي ئةو بيَت، نفريني بآ برِانةوة لة سةر دوذمنانيان و دوذمناني ئايين بيَت.

تةنيا كةم بووني شيعةو بييري شيعي نيية بةلَكو بةشي هةر طةورةي نةبووني دام و دةذطاي بةر فراوانة بؤ بلآوكردنةوةي راستةقينةكان و طةياندني بة جيهانيانة، ئةطةر نة مةكتةبي تةشةيوع ئةو وانايةي هةية كة بتواني بة بةلَطةو سةلماندني ئةقلَى، نةقلَي و مةنتق ( ـ كة ضطة لة نكؤلَكةران و كويَر دلآن ولا ربووان بييري و بييرو باوةرِي كةس ئةوانةي نكؤلأ نةكردووة وبة باتلَي نة زانيوة ـ) هةموو ئةو كةسانهي كة بة دواي هةق ئةكةون بانطهيَشت بكات بؤ ئةم قوتابخانة زانستي و كةمالةي ئيسلامييةدا، بةلآم هةزاران داخي طرانم كة هةليَكي وامان بؤ هةلَنةرةخساوة، سةرةراي ئةو تةنطانانةي كة هةية فراوان بووني راطةياندنةكاني لاربوواني بيري، وة وورد بييرَيك لة بييرو باوةرِي توندرِةوي، ترؤر، كافرزانين، توندطرتن، لاداني كةسانىتر لة مةيدان و...

هةموو ئةمانة دةستيان داوةتة يةك تا طوماني طومانكراوان و ئةو كةسانةي كة زياتر لة ئيسلامي موحةممةدي دوور كةوتونةتة و بة يةقين و ثاوةرِي تةواو بطؤرآ، ئةم ئايينة كة، ليَبوردن، دلآوايي، دوَستايةتي و ثيَشكةوتن و قبولَكردني كةسانىتر لة تايبةتييةكاني دياري خؤيةتي.

لة ئاو و هةوايةكي يةو شيَوةيةدا سروشتىية كة ميليلةتي ئيسلامي شارةزاييَكي تةواوي لة بارةي هةقةوة نةبيَت، هةر وةكو ثيَغةمبةر(ص) فةرمويةتي: هةق لة طةلأ خويَن و طؤشتي عةلى[2] تيَكةلَ بووةو لة طةلييداية. دةستةي وةهابييةكان و ئةوانةي كة لة طةليَاندا يةك دةستن بةرةو هةمان ئاسؤ لة رؤيشتندان و ديسان هةستيان بةم كة ليَنة كردووة و سوودي ليَى ئةبةن، وة بة لةكةداركردني رومةتي درخشاني تةشةيوع كة نيَوةي موسلماناني جيهان ثيَك ديَنيَت تؤمةت و بوختاني نابةجآ بكةن.

لة كاتيَكدا كة ثةروةردطاري بةرز و بة توانا و اددطةر لة قورئاني ثيرؤزدا بانطهيَشي خةلَك بة هؤي هةلَسةنطاندني بيير و باوةرِ و بةلَطة هيَنان و سةلماندني زانستي و مةنتق ئةكات بؤية فةرمويةتي: }قُلْ هَاتُواْ بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ{[3] واتة بلَآ ئةطةر راست­ئةكةن بةلَطة و سةلماندنةكانتان بهيَنن. لة لايةكي­ترةوة هؤشيار نةبووني خةلَك و نةبووني زانستي ثيَويست، هةرضةندة بة ريَذةيةكي كةم زانيارييان هةية لة زانستي تةفسير، فةرمودة، مثيرةوو و ذياني ثيَغةمبةر و ئيمامةكاني مةعسوم، وة هةروةها دياري نةكردني فيَلَةكاني كة سانيَك كة دةهؤلَي ئاييني ليَي ئةدةن هةموو ئةوانة زةمينةيان بؤ هيَرشكةراني بييري وبييرو ثاوةر و دوذمناني ئايين ئاماده كردووة.

كةواتة بؤ ئاسايشكردني كؤمةلَطاي ئيسلايم لة لاربوون و رآوون بوون و كةوتنة دؤلَى طومرايان، ئةبآ بة ثآ توانا زةمينةي ثيَطةيشتني بييري و زانستي ئةنداماني كؤمةلأ لة ناو ديَذةي تةشةيوع دا ئامادة بكةين تا لة كويَرة ريَطاكاني بييري دوذمنان و بة يارمةتي ئةم ئايةتة لة مةيداني ركايةتي سةربةرز دةربضين: }وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ...{[4] ياني: وةلة طةلأ ئةوانة بة باشترين شيَوة مشت و مرِ بكة.

هةلَبةتي ليَثرسراوي ئةم فةرهةنط سازىية و بةديهيَناتي طؤرانطاري بييري بة ئةشتؤي ئةو كةسانةية كة ئيمان دارو خاوةني ئايين و بةرطري لة ئايين و ريَطاي هةق ئةكةن، ياني بييرو باوةري بذون و خاويَني حةزرةتي موحةممةد (ص) و بنةمالَة خاويَنةكةي دروود و سلآوي خوا لة سةر هةممويان بيَت.

ئةو ليَثراسراويية بة ئةرطي خؤيان ئةزانن، جا لة بةر ئةوةي كة ليَثرسراويَكي طرانة، لةو رووةوة وا ثيَويست ئةكات هةندآ راستةقينة بؤ ئومةتي ئيسلامي روون بكةينةوة، وة لة لايةكىترةوة ميللةتاني تر ئةبآ هان بدريَن كة دوور ببن لة خؤثةرةستي، كةواتة ئةبآ هةولَيَكي هةممو لايان بدريَت بؤ ناساندني بييري باوةرِي شيعة، تا روونيان بؤ بيَتة كة لة راستيدا ثةروةردةي بنةمالَةي ثيَغةمبةر (ص) بة تةواوي واتا لة طةلأ فيترةتي ثاكي مرؤظ سازطارة، وة هةر ئةم بييرو ثاوةرِةية كة خواي بذون بؤ ئادة ميزادي هةلَيذاردووة.

ئةم كتيَبةي كةوا لةبةر دةستداية وةرطيَرِاني كتيَبي «حقايق عن الشيعة» ية كة لة عةرةييةوة كراوة بة فارسي، وة لة فارسىيةوة كراوة بة كوردي يةكي لة رازاوةترين دارشتني زانستىية، كة بة شيَوةى كورت، هةولَى داوة تا ئةو بوختانة، نابةجآيانة كة دراوةتة ثالأ شيعةوة هةلَوةشيَنيتةوة نوسةري طران بةها و ريَزدار، مةرجةعي ثاية بةرز حةزرةتي ئاية تولَلآي مةزن سةييد صادق حوسةيني شيرازي (خزاي بيثاريَرت) لة نوسيني ئةم كتيَبة ضؤرة دارشتنيَكي سةرنج راكيَشي لة ويَنةي طفت و طؤ و بةزمانيَكي سادة و رةواني كة بؤ هةموو كةس لة ضينةكاني جياواز كة تيَطةيشتني ئاسانة بة كار بردووة و ثيَشكةشي كردووة.

ئةو لة نوسيني ئةم ناميللةكةيةدا، لة هةر جؤرة دووبارةكردنةوة و بةكار هيَناني ووشةي زياد كة خويَنةر ماندوو ئةكات دوور كةوتووتةوة، وة تةتيا لة راستةقينةيةكي زانستي و بةلَطةيةكي سةلميَندراو دواوة، هةر ئةم رةوان نوسينة و سووك دارشتنة و روون بووني يةلَطةكاني زانستي ريَزداري ناوبرِاوة واي لةم كتيَبة كردووة كردووة كة ناوبانطي دةربضيت و ثيَشوازييَكي ضاك لة لايةني خويَنةواراني مةكتةبآ ئةهل و بةيت ليَى بكريَت، وة هةر لة بةر ئةو هؤيانةش ضةند جار بة ضاث طةيندراوة[5].

لة دوايين لاثةرةكاني ئةم كتيَبة، ذمارةيةك لة ثةراوي طرنط كة لة بارةي شيعةو تةشةيوع وة هةروةها طفتوطوي ضاثةمةني لة طةلأ هةندآ لة زانايان و كةسايةتيية ـ كائي ئةهل سونتةت و جةماعةت كة مةزهةيي شيعةيان هةلَبذاددووة ثيَتان ئة ناسيَنين ـ  ئوميَدةوارين ئةم كتيَبة و ويَنةكاني ئةم كتيَبة ببنة ثيَش هةنگاو لة ريَطاي ئاشناكردن بؤ شويَن كةوتوواني راستي و راستةقينة. وة ريَنموكةريَكي زيندوو بيَت لة ثيَشينانةوة بؤ بة سةلامةتي طةيشتن بة قةراغي رزطاري توميَدةوارين ئةم هةولَدانة ببيَتةجآى رةزامةندي ثيَشةواي مةزن ئمامي زةمان، وة لة خواي بذون داوا كاريم هةرضي زووتر بةدياري بخات و ئيَمةش لة ياران وتيَكؤشةراني ذيَر دةستي ئةو برِيار بدات.

 

بة ناوي خواي بةخشة ندةو دلآوا

ثيَشةكي نوسةر:

ئيستعمار و دارودةستةكاني هةميشة هةولَيان داوة تا ئؤمةتي ئيسلامي لة ريَطا دةر بكات. و لة بةرامبةر يةكتر رايان بطريَت، جياوازي و دوبةرةكايةتي بخاتة ناويانةوة، و بةجآ بةجآكردني ثلاني «دوذمنايةتي دروست بكة ثاشايةتي بكة»* دةستةلآتي نارِةواي خؤي لة سةر زةوىيةكاني ئيسلامي دريَذة ثآ ئةدات. بؤ هةمموان ضاك روون بؤتةوة كة ئةو ثلانة دوذمنانة دذي بة ئومةتي ئيسلامي سةركةوتوو بووة. هةندآ لة موسلَمانةكان بآ ئةوةي قورئان لة بةر ضاو بطرن كة ضؤن هةموو موسلَمانةكان بة براي يةكتر زانييوة، وةبآ ئةوةي بييانةوآ راست و هةلَةي ئةو بوختانانة كة بةشيعةوة هةلَواسراوة بزانن، وةيان بآ ئةوةي يارمةتي لة تيشكي ئاوةز و سوننةتئ راستةقينةي ثيَغةمبةري ئيسلام وةر ـ بطرن، تؤمةت و بوختاني نابةجآ ئةدةنة ثالأ مةزهةييَكى تر لة موسلَمانةكان تةتيا لة بةر ئةوةي كة ئةو مةزهةبة لة مةزهةبى ئةوان نيية، ئةحكام و فقهي لة ئيمام و فةقيهي ئةوان وةر نةطرتووة. ئةمة لة كاتيَكداية كة ئةمرؤ ئةيآ هةموو موسلَمانةكان يةك ثارضة بن و ئيستعماري خويَن مذ و ئايين دز كة ضاوي تةماعي برِيوةتة موسلَمانةكان و خةريَطي طومراكردنيانة لةم سةر زةوىيانة دةري بكةن ضونكة جياوازي و دوذمنايةتي بة زياني هةموو مةزهةيةكانة.

بابةتةكاني جياوازي لاي مةزهةبةكانيش ئةبيَت بة باس و ليَكولَينةوة و وتوويَذ و رةخنةي ئةريَتي و دوور لة جويَن و بويَن و بوختان و لة سةر بناغةي ئوسولي ئيسلامي كة جيَي قبولَى هةمووانة هاويل بكريَت.

ئةطةر بيَت كؤمةليَك لة موسلَمانةكان لة سةر هةندآ بابةتي جياواز لة طةلأ يةك دوذمنايةتي يةكتر بكةن و قسةي ناشيرين لة بةرامبةر يةكتر دةر ببرِن و لة سةر مةسةلةيةك كة هةر دوو لة سةري يةك ناطرنةوة و يةكتر بة كافر بزانن، ئةوا يةكيَتي و يةطكرتني ئيسلامي لة ناو ئةضيَت، و توشي جياوازي و ضةند ثارضةيي ئةبن و ذةمينة بؤ ئيستعمار لة رووي دةستةلآت و بيرو ئابووري و كؤمةلايةتىيةو  ئامادة ئةكات. بؤية لةم كتيَبةدا هةولَمان داوة ئةو بابةتانة. بخةيية ذيَر باس كة دوذمنان و جياوازيكةرن ئةيان كةنة داردةست بؤ شيَواندني ريَزي موسلمانةكان و بوختاني نابةجآ لة مةزهةبي شيعةي دوانزة ئيمامي. تا لةم ريَطايةوة بتوانين ئةو بابةتانة، طومراية و مةزهةبةكةي با تلَة؟ يان ئةو بابةتانة راستن و سةرضاوي راستين و شيعةي دوانزة ئيمامي لة سةر ثانترين ريَطاي هيدايةتداية؟

لة خواي بذون داواكاريم ئةو هةنطاوانة كة لة ريَطايةدا هةلَى ئةطرين قايم بكات. بؤ روونكرنةوة لةم راستةقينانة ضاويَكى بة تةواوي واتاي ئيسلامييمان ثآ بيةخشيَت تا هةموو شتيَك بة سةنطي مةحةكي ئيسلامى ببينين و و كاري ثآ يكةين، كة هةر ئةوة بيسةر و ولآم دةرةوة.

 

28ي مانطي حاجييان سالَى 1380ى كؤضي

هةيظي ـ كةربةلاي ثيرؤز

سادق حوسةيني شيرازي

 

سوجدةكردن لة سةر بةرد

سامي: عةلي! ئيؤةى شيعةيان كة سوجدة ئةكةن لة سةر بةرد «موهر ـ توربةت»، نةتةني ئةو قورة وشككراوةتان كردؤتة هاوبةشي، بةلَكو ئةو بةردة لة جياتي خوا ئةثةرةستن.

عةلى: ية يارمةتيت باثرسياريَت ليَى بكةم.

سامي: بثرسة.

عةلي: ئايا سوجدةكردن لة سةر «جةستةي» خوا واجية؟

سامي: ئةم قسةي تؤ كوفرة، ضونكة خوا جةستة نيية و بة ضاوي ئاسايي نابينرآ و بة دةستت هةستي ثآ ناكريَت، وة هةر كة سيَك باوةرِي وا بيَت كة خوا جةستةي هةية بآطومان كافرة، وة سوجدة ئةيآ بؤ خوا بيَت، و سوجدةكردن لة سةر خوا كوفرة، ضونكة ئامانج و مةبةست لة سوجدة، ئةوةية كة ئادةميزاد زةليلانة لة بةرامبةر خوا كورِنؤش ببات.

عةلى: ئةم قسانةي تؤ ئةوة ئةسةلميَني كة سوجدةكردن لة سةر  بةرد (موهر) هاوبةش دانا بؤ خوا نيية، ضونكة ئيَمة كاتي سوجدة لةسةر يةر (توربةت) ئةكةين، نةك لةبةر ئةوةي بةردة (توربةتة) سوجدة ئةكةين وة ئةطةر وا بيَت كة وا نيية (ثةنا بؤ خوا) بةرد بة خوا بزانين ئةبيَت سوجدةي بؤ بةرين نةك سوجدةي لة سةر بكةين، ضونكة كةسيَك شتيك بة ناوى خوا ئةثةرةستي وجدةي لة سةر ناكات بةلَكو سوجدةي بؤ ئةبات.

سامي: ئةوة يةكةمين جاره شرؤظةيةكي وا راست لةم بارةوة ببيسم. بةراستي ئةطةر شيعةكان ئةو بةردةيان بة خوا بزانيباية، سوجدةيان لة سةر نة ئةكرد. وةسوجدةكردن لة سةرى بؤ خؤي نيشانةي ئةوةية كة بة خواي نازانن.

ثاشان بة عةلي وت: يارمةتي بدة باشتيَكت ليَى بثرسم.

عةلى: فةرموو.

سامي: باشة ئةطةر واية، ئةي بؤ ئةوةندة سوورن لة سةر ئةوةي كة لة سةر بةرد سوجدةبكةن و لة سةر شتي تر سوجد نةكةن؟

عةلى: تةواوي مةزهةبةكاني ئيسلامي لة سةر ئةم بابةتة يةك قسةن كة ثيَغةمبةري خوا (ص) فةرمويةتي: «جُعلت في الأرض مسجداً وطهوراً»[6].

واتة: زةوي بؤ من مزطةوت و (جيَطاي سوجدةكردنة) ثاككةرةوةي برِيار دراوة.

كةواتة سوجدةكردن لة سةر خاك و خؤلأ بةفةتواي تةواوي مةزهةبةكاني ئيسلامي دروستة، وة بةلَطةي ئةم يةك قسةبوونة ئةوةية كة سوجدةكردن لة سةر خاكيان قةبولَة، ئيَمةش لة بةر ئةو هؤية سوجدة لة سةر خاك ئةكةين.

سامي: ئةم يةك قسة بوو،ةي موسلَمانةكان طوايا سوجدةكردن لة سةر خاك دروستة ضؤنيان بة دةست هيَناوة؟

عةلي: ئةو كاتة كة ثيَغةمبةر بؤ مةدينة هات و مزطةوتي دروست كرد، رايةخى تيَدا و اخرابوو؟

سامي: نةخيَر هيض رايةخيَك لة مزطةوتةكة دا نةبوو.

عةلى: كةواتة ثيَغةمبةر و موسلَمانةكان لة سةر ضي سوجدةيان كرد؟

سامي: لة سةر ذةوي كة عةرزةكةي هةموو خاك بوو.

عةلى: كةواتة ثيَغةمبةر (ص) و موسلَمانةكان هةموو نويَذةكانيان لة سةزةوى ئةكرد و سوجدةيان لة سةر خاك ئةبرد. وة هةتا موسلَماتةكاتي دواي ثيَغةمبةر هةر لة سةر خاك سوجدةيان ئةبرد. كةواتة سوجدةكردن لة سةر خاك دروستة و راستة، وئيمةش بة ثةيرةوي كردن لة ثيَغةمبةري خوا (ص) لة سةر خاك سوجدة ئةبن و بآ طومان نويَذ يشمان دروستة.

سامي: ئةي بؤ ضي ئيَوةي شيعة بيَجكة لة بدةدر (توربةت) لة سةر شويَتةكاني تري زةوي سوجدة ناكةن؟

عةلي: دو ولَامم بؤ ئةو ثرسيارةت هةية.

1 ـ مةزهةبي شيعة سوجدةكردن لة سةر هةموو بةشةكاني زةوي بطرة لة، خاك، بةرد راست دروست ئةزانن.

2 ـ ثاك بووني شويَني سوجدةكردن مةرجة يؤ دروست بووني نويذ، وة سوجدةكردن لة سةر زةوي طلآو دروست نيية، بؤية ليَردةدا وا ثيَويست ئةكات، لة طةلأ نويَذكةر بةرديك كة لة قورِي وشككراو ثيَك هاتووة هةبيَت تا كاتي سوجدةكردن سةري لة سةر دابنآ و دلَنيا بيَت كة نؤيَذةكةي دروستة، هةليَةتة سوجدةكردن لة سةر زةوي يان شوينيَك كة نةزاني طلآوة ودلَنيا لة طلآوببوني نةبآ دروستة.

سامي: ئةطةر بؤ ئةوةية كة سوجدة لة سةر خاكي ثاكي بيَت؟ ئةى بؤ ضآ هةندآ خاك لة طةلأ خؤيان هةلَناطرن؟

عةلى: ئةطةر بيَت خاك لة طةلأ خؤي هةلَطري، جل و بةرطي خاكاوي ئةكات وبلآو ئة بيَتةوة، بةلآم ئةطةر لة طةلأ هةندآ ئأو تيَكةلَى بكةين وليَطةريضن تا ووشك ببيَتةوة، قورة وشككراوةكة لة خاكةكة باشترة و هةلَطرتني ئاسانترة.

لة لايةكي ترةوة سوجدة لة سةر خاكي ووشك، نيشاتةي خؤشكاندنةوةي زياترة لة بةرامبةري خوا، ضونكة سوجدةكردن بة نرخترين ثلةيةي خؤشكانة و تةنيا بؤ خواي مةزن دروستة. كةواتة ئةطةر ئامانجي سوجدةكردن خؤشكان بيَت لة بةرامبةر خواي مةزن، كةواتة باشترين شتيَك كة سوجدةي لة سةر بكريَت وزياتر نيشانةي خؤشكان بيضت خاكة.

كةواتة بؤية سوننةتة كة شويَني سوجدةكردن لة شويَني دةست دانان و هةر دوو بيَياكان لة خوار تربيَت[7]. لة بةر ئةوةي سوجدةكردن يشانةي خؤشكاني زياترة لة بةرامبةر خواي مةزن، هةروةها موستحةبة (سوننةتة) لة كاتي سوجدةكردن لوت بةر خاك بكةويَت، و ئةميش بؤ خؤي نيشانةي خؤشكاني زياترة لة بةردامبةر خواي بذون. كةواتة سوجدةكردن لة سةر هةندآ خاكي وشك باشترة لة سوجدةكردن لة سةر شتةكانىتر، ضونكة لة كاتي سوجدةكردن بة نرخ­ترين شويَن لة جةستةي مرؤظ لة سةر خاك دائةنريَت، وة بؤ خؤي نيشنةي خؤشكانة لة بةرامبةر خوا، وة خؤي بة بضوك ئةزاني لة بةرامبةر مةزنايةتي وتوانايي خواي بة توانا.

جا ئةطةر كة سيَك بؤ سوجدةكردن ثيشاني خؤي لة سةر مافور يان بةرمالَيَكي طرانبها وةيان لة سةر كانيَك وةكو: زيَر، زيوة، مرواريد، عةقيق، زمورد، وةيان لة سةر جلبي طرانبها دانبآ لة ثلةى خؤشكاندن و نويَذةكةي كةم ئةكاتةوة، وةيان لة بةرامبةر مةزنايةتي و توانايي خواي بذون هةست بة بضوكي خؤي نةكات. كة وابوو بة ثآ ووتنةكاني سةرةوة كة باسمان كرد، ئايا سوجدةكردن لة سةر شتيَك كة ئادةميزاد لة بةرامبةر خواي خوي بشكيَنيتةوة و بضوك بكات كوفرة و هاوبةشي دانان بؤ واية؟! و هةروةها و سوجدةكردن لة سةر شتيَك كة مروظ لة بةرامبةر خواي مةزن بشكيَنيَتةوة و غروري لة ناو ببات و ببيَتة هؤي نزيك بوونةوةي زياتر لة خوا؟! ئايا ئةوانة بييري ضةوت و رةفتاري نادروستن.

سامي: هةندآ لةو قورِة وشككراوانة نوسينيان لة سةر نوسراوة، ئةو نوسينانة ضين؟

عةلى: هةموو بةرديك (موهر يك) نوسيني لة سةر نيية، بةلآم هةنديَكيان نوسينيان هةية بؤ ئةوةي خاكي ئةو شويَنة دياري بكات كة ليَى دروست­كراوة. بؤ نمونة ئةطة بةرديك لة خاكي كةربةلا[8] دروست­كرا بيَت، لة ثشتةكةي ئةنوسن لة خاكي كةربةلا دروست كراوة، لة روانطةي تؤ، ئةو كارة هاوبةشدا نانة بؤ خوا؟ يان لةبةر ئةوةي كة نوسراوي لة سةرة، نابآ سوجدةي لة سةر بكريَت؟ نة هةطيزوا نيية.

سامي: بةرديك (موهر تهورى و شككراو) كة لة خاكي كةربةلا دروست كرا بيَت بةح جياوازيَكي لة طةلأ موهريكي تر هةية، طةر ضي زؤر بةي شيعةكان يابةندن كة سوجدة لة سةر موهري (بةردي) كةربةلا بكةن؟

عةلى: فةرمودةيةك لة ئيمامي سادقةوة هاتوو كة ئةفةرمآ:

«السجود على تربة الحسين(ع) يخرق الحجب السبع»[9]. باني سوجدةكردن لة سةر خاكي كةربةلا كة ئيمامي حوسةين(ع) تيَدا شاراوةتةوة، حةوت ئاسمان ئةبرِآ.

ماناي ئةم فةرمودةية بةم جؤرة كة سوجدةكردن لة سةر بةرديك لةو خاكة دروست كرا بيَت، نؤيَذةكةي قبولَةو بؤ سةرةوة بةرةو لاى خواي بذون ئةرِوات. هةلَبةتة ئةم تايبةتمةندىية لة بةر تايبةتي خاكي كةربةلاية (كة لة ثةراويَزدا بة جواني ئاماذةمان ثآ كردووة).

سامي: ئايا سوجدةكردن لة سةر بةرديك كة لة خاكي مةرقةدي ئيمام حوسةين دروست كراوة نويَذةكاني باتلأ بوويش لاي خوا قبولأ ئةكات؟

عةلي: لة روانطةي شيعة ئةو نويَذانةي كة مةرجي دروست بوونيان تيَدا نيية باتلَن و لاي خوا قبولأ نيين، بةلآم نؤيذيَك كة مةرجي راست و دروستي هةبآ. لاي خوا قبولَة. وة جار واية نويَذ قبول نابيَت و ثاداشتيشي نيية، بةلآم ئةطةر نويَذيك مةرجي راست و دروستي هةبوو لة سةر خاكي مةرقةدي حوسةين (س) بكريَت وقبولأ بيَت ئةوا ثاداشتي ضةندين بةرامبةدة. كةواتة قةبولأ بووني نويَذي شتيَكة و راست و دروستي نويَذ شتيَكي ترة.

سامي: ئايا سةر زةوي كةربةلا لة سةر زةوىيةكاني تر وة هةتا لة مةككة و مةدينة بةشةرافةتتر و بالآتر، تا سوجدةكردن لة سةر خاكي ئةوةند ثاراشتي هةبيَت؟

عةلي: لة روانطةي تؤ ض لةمثةريَكي هةية.

سامي: ئايا سةرزةوي مةككة كة لة زةمةني دابةزيني حةزرةتي ئادةمةوة (س) مالَى. خوا بوو، وة سةرزةوي مةدينة كة جةستةي ثاكي ثيَغةمبةري خوا (ص) تيَدا شاراوةتةوة لة رووي ثلةو ثاية لة كةربةلا كةمترن وة لة خوارةوةي ئةو ديَن؟ و ئايا حوسةين كورِي عةلي(س) لة ثاثيري ثيَغةمبةري خوا لة ثيَشتة؟ ئةو قسانة سةيرن، مرؤظ سةري لييان سوور ئةميَني؟!

عةلي: نةخيَر وا نيية، ضونكة مةزئايةتي و ثلةو ثايةي حوسةين بةشيَكة لة مةزنايةتي و ثلة و ثايةي ثيَغةمبةري خوا وة شةرافةتي ئةو شةرافةتي ثيَغةمبةرة شةرافةت و ثلةو ثايةك كة حوسةين بةدةستي هيَناوة لةو رووةوةية كة لة ثيَناوي ئاييني ثاثيري هةنطاوي هةلَطرتووة و بةو شيَوة دلأ تةزيَنة شةهيديان كردوة. بةلَآ مةنزلَةت و ثلةو ثايةي ئيمامي حوسةين(س) تةنيا بةشيَكة لة مةنزلةتي ثيَغةمبةري خوا، بةلآم لة بةر ئةوةي كة ئةو و بنةمالَةكةي و ياران و دوَستاني خؤي لة ريَطاي زيندووكرونةوة ئاييني ئيسلام و ثاراستني بووة، وة هةروةها بؤ ثتةوكردني بناغةو بنةضةكي ئايين و ثاراستني و راطرتني لة ضالَة و ضؤلَةكاني شةهوةت ثةرةستان طياني خؤي و بنةمالَة و ياران و دؤستاني نزيكي خؤي كردؤتة قورباني بووة بة هؤي مةرحةمةت و بةزةيي خوايي و سآ طةرامةت لة لايةني ثةروةردطارةوة ثيَي بةخشراوة:

1 ـ ولآم دانةوةي دوي لة ناو حةرم و ذيَر طومةزةكةي،

2 ـ ئيمامةكان لة يشتي ئةون،

3 ـ شةفاي تةواوي دةدرةكان لة خاكي و توربةتي[10] ئةو برِيارداوة. بةلآم خواي ميرو مةزن بؤية مةزنايةتي ثلةي بةرزي بة توربةتي ئيمام حوسةين بةخشيوة ضونكة لة ريَطاي ئاييني ثيرؤزي ئيسلام بة خراث ترين شيَوه كوذرا، ذن و منالأ و كضةكاني بة ديل طيران، ياران و دؤستاني نزيكي لة بةر ضاوي لة مةيداني شةرِ شةهيدكران، وة بة يةك قسة لة ثيَناوي بةرطري لة ئيسلام و ثاراستني هةموو طيروطرفتيك بؤ خؤ قةبولأ كردووة.

كةواتة كةسيَك بةو جؤرة فيداكاري و طيان خؤبةخت كردني هةبيَت ئةطةر مةنزلةثيَكي بةرزي هةبيَت هةقي خؤيةتي؟ وةيان ئةطةر خاكي كةربةلا و توربة تةكةي لة سةر زةوىبةكاني وةكو مةدينة باشتر بزانين نابيَت، كةواتة وا نيية كة ئيمام حوسةين يلةو مةنزلةتي لة ثيَغةمبةر(ص) بالاتر بيَت؟ بةلَكو مةسةلةكةي بةتةواوي بة ثيَضةوانةية! ثيرؤز زانيني خاكي و موهري ئيمام حوسةين(س) بة ماناي ريَزطرتنة لةئيمام حوسةية (س) وةريَزؤطرتن لةو، نيشانةي مةزنايةتي و طةورة زانيني خوا و ثيَغةمبةري خواية.

سامي: ئةم قسةيةي تؤ زؤر راستة، من لة ثيَشدا بييرم ئةكردةوة كة ئيَوة ئيمام حوسةين(س) لة سةرةوةي ثيَغةمبةر (ص) ئةزانن، بةلآم ئيَستا هةستم بةو راستةقينةية كرد، زؤر سوثاستت ئةكةم لة بةر ئةو زانستة ثر سوودةي كة فيَري منت كرد، ومنيش لة مةولا بؤ هةميشة سوجدة لة سةر خاكي كةربةلا ئةكةم ويئتر سوجدة لة سةر مافوور وبةرمالأ ناكةم.

عةلي: من مةبةستم ئةوة بوو كة بتوانم تؤ لةو درؤو  بوختانة نابةجآيانة كة دوذمنانمان بة ئيَمة هةلَئهواسن و ناوي خؤيان موسلَمان دائةنين كة راستيدا دوذمني هةموو موسلَمانةكان، ئاطادار بكةمةوة. و داوات ليَى ئةكةم لة مةولا هةر شتيَك لة بارةي شيعة ئةبيسي تا لة بناغةيةوة ليَ نةكؤلَينةوة و راستةقينةكةيت بؤ روون نةبيَتةوة باوةري ثآ نةكةي.

دروستكردني مةرقةد وبارةطا

فواد: جةعفةر، يارمةتي هةية لة بارةي بابةتيَكي جياوازةوة لة نيَوان شيعة و سوني ثرسياريَكت ليَى بكةم[11]؟

جةعفةر: زؤر حةز ئةكةم بثرسآ ضونكة مرؤظ وورياو ئاطادار وفرزانة وخاوةن زانست لة رووي ثشكنين و ليَكولَينةوة بيَت ضاكترة لةوة كة نةزان وبآ ئاطا بيَت لة ناو كؤمةلَطادا.

فواد: ئةطةر قسةو بيرو باوةرِي ئيمَة ئةهلي سوننةت و جةماعةت و بة بلةلَطةكاني راست و دروست بيَت قبولَتة؟!

جةعفةر: تؤ بؤ خوت ئةزانآ من لةو كةسانةم هةر كة راستةقينة ببيسم بيَطومان قبولَى ئةكةم، بؤية من بووم بةشيعة وئةم مةزهةبةم قةبولأ كرد لةبةر ئةوة بة راست و دروستم زاني، وة تؤ بؤ خوت ئةزاني كة دايك و باوكم و خزمانم هةموو سوننيين، لة طةلأ ئةوةشدا ئةطةر تؤ بيرو باوةرِةكةت لة طةلأ راستي و دروستي بةمنت سةلماند يةكسةر باوةرِت ثآ ديَنم.

فواد: ئيؤة شيعة، لة سةر طؤري ثيَغةمبةران، ئيمامةكان و ثياوضاكان و زانايان مةرقةدو بارةطاو كؤمةز سازئةكةن و لة قةراغيانيش نويَذ ئةكةن، ئةم كارة بؤ خؤي لة خؤيدا هاوبةشدانان بؤ خواية، وةكو موشركين كة بت ئةثةرستن ئيَوةش بةو شيَوةية طؤرِي ئةوانة ئةثةرةستن!

جةعفةر: مرؤظ ئةييَت لة خؤثةرةستي و ئةنانييةت دوور بيَت و راست و راستةقينة طةر ضيني هآ خؤيشي نةبآ قبولأ بكات، وة لة جياتي طوآطرتن لة قسةي ئةمو ئةو راستةقينةي راست و دروست بآ دو دلَى لة كتيَبى خواو سوننةتي ثيَغةمبةر(ص) و ذياننامةي ثياوضاطان و ئةوليا وةربطرآ.

فواد: بةلَآ منيش وةكو تؤ هةر ئةم باورِة هةية و حةز ئةكةم ثياو لة رووي زانستةوة شت بةدةست بيَنيت و كويَر كويَرانة ثةيرِةوي لة كةس نةكات. بةلَكو بة ضلوةيَكى راستةقينةو وويار بيرو باوةرِةكان هةلَسة نطيَني.

جةعفةر: دوو مةبةست زؤر ثيَويستة رووينان بكةمةوة.

يةكةم: تةنيا ئيَمةى شيعة يان تيين كة لة سةر طؤرِي مةزنان ثياوضاكان و ئةولياو كؤمةز و بارةطا دروست ئةكةن بؤ نمونة طؤرِي ثيَغةمبةر و دوو خةليفة ل مةدينة بينايةكي زؤر طةورةو طومةزيان لة سةر دورست كردووة. هةروةها طؤري هةندآ لة ثيَغةمبةراني خوا: وةكو طؤرِي حةزرةتي ئيبراهيم(ع) لة شاري «الخليل»ي ئوردن خاوةني بارةطاو بنايةكة.

كؤرِي حةزرةتي موسا(ع) كة لة ئوردن و لة نيَوان شارةكاني «بيت المقدس» و عةمانة، خاوتي بينايةكي مةزنة.

طؤرِي «ئةبو حةنيفة» لة شاري بةغدا بيناو طومةزيَطي طةورةي لة سةرة.

طؤرِي «ئةبو هورةيرة» لة ولآتي ميسر بينا وطومةزي لة سةرةو شويَني زيارةتضيانة.

طؤرِي كاك ئةحمةدي شيَخ لة شاري سيلماني مزطةوتي لة سةر دروست كراوة.

طؤرِي عةبدو لقادري طةيلاني لة بةغداد خاوةتي بيناو مةرقةديَكي طومةزدارة. وة هةروةها لة شويَنةكانىتر لة ولآتاني ئيسلامي طؤرِي ثيَغةمبةران و ثيَشةواياني ئيسلامي ومةزناني ئياييني بيناو طومةزيان بؤ دروست كراوة وخاوةني وةقفيشن، ئةو ثارةية كة لة وةقف دةستييان ئةكةويَت خةرجي بارةطاو بيناكانيان ئةكةن. موسلَمانان لة هةر هؤزو مةزهةبيَيكي ئاييني هةر لة سةرةتاو ئيَستا سةر قالأ و ضاككردنةوة و دروست كردني ئةو جؤرة طومةز و بينايانة بوونة وهةتا خةلَكيانيش لةم بارةوة هان داوة، وة لة ميذوو دانةهاتووة هةتا بؤ يةكجار لةو بارةوة ريَطايان لة خةلَكي طرتوو بيَت، كةواتة تةينا هةر ئيَمة بيناو طؤمةز لة سةر طؤرِي ثيَشةوايانمان دروست نةكردووة، بةلَكو موسلَمانةكان لة هةموو مةزهةبةكان وةكو ئيمَة طؤرِي ثيَشةواياني خؤيان دروست كردووة و طومةزيان لة سةر داناوة وئةضنة زيارةتيان.

دووةم: ئيَمةي شيعة وة هةروةها موسلَمانةكاني تر، كاتي لة سةر مةرقةدي ثياوضاكيك لة ثياوضاكاني خواي بذون نويَر ئةخويَنين، لة راستيدا ئةو نويَذة بؤ خواية، نة بؤ ئةو ثياو ضاكة، ضونكة لة هةر بارطاو مةرقةديَكي مةزن كة بؤ نويَذ رائةوةستين روو لة قيبلة ئةكةين، وةئةطةر نويَذةكة بؤ ئةو مردووة، يان ئةو ثياوضاكة بيَت بةلايةني كةمةوة ئةبآ روو لة مردووةكة بكةين.

فواد: ئةي بؤضي لة ثشت ئةو طؤرانة رادةوستن بؤ نويَذ و ئةوانة بة قيبلةي خؤتان دائة نيين؟

جةعفةر: لة هةر كات و لة هةر شويَن لةو بارطاو مةرقةدانة راوةستين، تةنياو تةنيا مةبةستمان قيبلةية، جار واية لة ثيَش و جار وا ية لة ثاش طؤرِةكةو رائةوستيني هةر ضونيَك بيَت نييةت هةر خواية روو هةر لة قيبلةية بة شيَوةيةكي روون تر بلَيَم كابرايةك روو لة قيبلة بؤ نويَذ راوةستاوة بةلآم ديواريَكي بةرز لة ثيَشيداية، ئايا ئةو كةسة لة بةرامبةر ئةو ديوراة بةرزة راوةستاوة بةو مانايةية كة ديوارةكة ئةثةرةستيَت؟

لةوة زياتر ئةم هةموو زانا ئيسلامييانة ئيَذن: «نؤيَذكةر كة روو لة قبيلة راوةستي هةتا ئةطةر ثةرةستطاي كافركانيش بيَت نؤيذةكةي دروستة. وة ئةطةر لة بةرامبةريشي بتيَك هةبيَت وة بت ثةرةستان لة جياتي خوا بيثرةستن ديسنةوة نويَذةكةي دروستة ضونكة نويَذكةر رووي لة خواية و ويرَدي خوا ئةكات نة ويَردي ئةو بتة، ئايا بةو نؤيذكةرة ئةلَين بت ثةرةست؟

فواد: هةر وةكو تؤ ئةلَيَت ئةطةر بينا دروست كردن لة سةر طؤرِي ئةوانة هاوبةش دانان بؤ خوا نيية؟ ئةي بؤضي بة ثآي قةتواي زاناياني حيجاز مةرقةد و طومةزي سةر طؤرِي ثيَشةوايان و ئيماماني ئيؤة و ئةولياي خوا بة بةهانةي هاوبةش دانان بؤ خوا و ثةرةستني غةيري خوا هةموو يان خراث كردووة.

جةعفةر: هةموو زاناياني حيجاز ئةم فةتوايةيان نةداوة، بةلَكو هةندآ لةوانة ئةويش لة كاتيَكي دياري كراودا.

ثييرةميَرديَك خةلَكي مةدينة ئةم باسةي بؤ طيَرامةوة وتي: كاتي فةرماني ويَرانكردني بيناكاني سةر طؤرستاني (ئيماماني بةقيع) يان دةركرد، هةندآ لة زانياني حيجاز نةك هةر ئةم ويَرانكردنةيان قةبولأ نةبوو بةلَكو دذي راوةستان و لة رووي شةرعيشةوة داكؤكييان لة سةركرد و بة سوننةتيان زاني و بةلطةيان ئةم ئايةتة بوو }ذَلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ{[12] ياني:

هةر كةسيَك ئارمان و دورشمي خوا زيندو بكاتةوة، نيشانةي خواثةرةستي و ثاكي دلآنة.

بةو ئايةتة بةهانةي ئةو كةسانةي كة بينا دروست كردن لة سةر طؤرِي ئةوليا. هاوبةش ئةزانن هةلَوةشاندةوة باتلأكردن، ئةم بةرهةلَست بوونة وةبان بووة هؤي دةركردنيا و هةنديَكيان ثؤست و ثلةى كؤمةلايةتيان هةبوو هةموو ليَيان سيَنرايةوة، كةواتة هة موو زاناياني حيجاز، نة، بةلَكو هةفدَيكيان فةتوايان بة هاوبةش دانان ئةو كارانة دابوو.

فواد: منيش لةو باوةرِةدا بووم ئةطةر مةرقةد و كومةز لة ئيسلامدا حةرام و شيركه، بؤضي موسلَمانةكان لة سةردةمي ثيَغةمبةرةوة تائيَتا هةستيان بةو نةكردووة و ثيَشطيريان ليَى نةكردووة؟ وة لة ماوةي سيَنزة سةدة روونيان بؤ نةبووتةوة كة ئةو جؤرة كرانة حةرامة؟

جةعفةر: ئةوةي كة زانراوة لة ثيَغةمبةري مةزن (ص) بيناكردن و طومةز دروست كردني قةدةغة نةكردووة.

«حيجري ئيسماعيل» كة شويَنى ناشتني حةزرةتي ئيسماعيل و هاجةري دايكيةتي باشترين بةلَطة بؤ ئةم ئيدعاية، مةرقةدي و شويَني ناشتني ثيَغةمبةرانيَك وةكو حةزرةتي ئيبراهيم(س) و موصا(س) دياردةيةكي روون و ئاشكراية بؤئةم مةبةستة كة لة سةردةمي ثيَغةمبةر ئيسلام تا بة ئةمرؤ هةر هوبوونة وحةرم و بارةطايان هةبوو خةلَطيش زيارةتيان كردووة، نة ثيَغةمبةر وة تة خةليفةكاني ئةو خةلَكةيان لة زيارةنكردن قةدةغة نةكردووة.

ئةطةر بيَت ئةو كارة هةر وةكو هةندآ كةس ئةليَن شيركة و هاوبةش داناية بؤ خوا بواية بيَطومان ثيَغةمبةر (ص) دةستوري خراثكردنيان ئةدا وزيارةتكردنيانيش قةدةغة ئةكرد. بةلآم لةبةر ئةوةي كة ثيَغةمبةري خوا(ص) ئةو دةستورةي نةداوة دةرئةكةويَت كة بيناو مةرقةد لة سةر طؤرِي ئيمامان و ئةولياو ثياوضاكان وة هةروةها زيدتكردنيا و نويَذكردن لةو شويَنانة دروستة و حةرام نيية.

لة لايةكي ترةوة بؤمان دةرئةكةويَت كة ثاش كؤضي دوايي ثيَغةمبةري ئيسلامي لة ذوورةكةي خؤي ناشتيان و دةرطاكةيان بةست وة بةو شيَوةبة طؤرةكةي لة ناو ذؤوريك كة ضوار دويار و سة قفيشي هةبوو شارايةوة، ئةطةر يةكي لة ياراني ثيَغةمبةر(ص) حةرام بووني ئةو جؤرة شتةي لة ثيَغةمبةرةوة ببيستاية بيطومان ئاشكراي ئةكرد، وة ثيَغةمبةريان لةو ذوورة نة ئةشاردةوة، وة ئةطةر هةم لةويَيان شارد بووةوة ئةوا ضوار ديوارةكةي ذوورةكةيان خراث ئةكرد تا طؤرةكةي ديوارو كؤمةزى نةبآ و ديار بكةوآ. بةلآم وةكو زانراوة هيض يةك لة ياران و خزماني نزيك ئةو كارةيان ئةنجام نةداوة. وة ئةو كارةشيان حةرام ئةكردووة، كةواتة بؤمان دةرئةكةويَت بيناكردن و طؤمةز سازي نةك هةر شيرك نيية بةلَكو حةراميش نيية.

فواد: زؤر سوثاست ئةكةم لة بةر ئةو زانستةى كة لة بارةي بيناكردن لة سةر طؤري كةسايةتيية ئيسلامى يةكان سازئةكرآ وروون كردةوة نةك هةر حةرام و شيرك نيين بةلَكو هيض جؤرة بةلَطة و سةندي شةرعييان نيية. جةعفةر: فيش لةوةي كة تؤ راست و راستةقينةت قةبولَة وبةدواي ريَطاي هةق هةنطاو هةلَئةطري و لة ريَنمويىيةكاني عةقلأ و مةنتقي راست و دروست ثةيرةوي ئةكةيَت سوثاست ئةكةم.

لة رووةوة ئةمةوآ ييرو زانستت لة بارةي ناسني هةق و ئايين زياتر يكةم، جائ ئةطةر لةم بارةوة كاتت زياتر هةية قسة بكةين!

فواد: زؤر حةز ئةكةم قسةي راست و دروست ببيسم بة تايبةتي قسةكاني بةريَزت بة دلأ و طيان طويَيان ليَى ئةطرم هةر ضي ئةتةوي بلَآ.

جةعفةر: ئةزاني كة لة وتوويَذةكانمان سةلميَندرا دورستكردني بارةكاو طومةز لة سةر طؤرِي ثياوضاكاني خوا دروستةو بة هيض شيَوةيةك حةرام نيية؟

فواد: بةلَآ منيش وةكو تؤ لةم بارةوة هاوباوةرِم.

جةعفةر: ئةمةوآ بلَيم بينادروست كردن لة سةر طؤري ثياوضاكان و داناني طومةز لة سةريان و ... هةموو ئةوانة كاري سوننتن و هةر كةسيَكيش ئةو كارانة بكات ثاداشتي خوايي هةية.

فواد: ضؤن؟

جةعفةر: لة بةر ئةوةي خواي بذون ئةفةرمآ: }ذَلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ{ ياني: هةر كةسيَك ئارمان و دورشمي خوا زيندو بكاتةوة، نيشانةي خواثةرةستي و ثاكي دلآنة.

كةواتةهةر شتيَك لة ريَزي ئازمان و دروشمي خوايي بيَت، بايةخدان وريَر طرتنيان لة روانطةى ئيسلامةوة موستةحةبة (سوننةتة).

فواد: بةلَى ئةوة راستة، يةلآم بيناسازي لة سةرطؤري ئةوليا ضؤن لة ئارمان و دروشمي خوايي ئةذميردريَت؟

جةعفةر: ئارمان و دروشم كة لة قورئان بة (شةعاير) ناوي هاتووة لة ئاييندا بةو شتانة ئةوتريَت كة لة ديدطاي جيهانيان ريَزيان ليَى ئةطريَت و دةق و بةلَطةش لة سةر حةرام بوونيان نيية.

فواد: مةطةر ئايين ئةم مةرقةدو طومةزانة بايةخدا ئةميَريَت؟

جةعفةر: بةلَآ.

فواد: ضؤن؟

جةعفةر: طومان لةوةدا نيية كةبيناسازي كؤرِي مةزناني ئيسلام دورست كردني طومةزةكانيان بةرطري لة ناوضوون وزوو ويَران بووني طؤرةكانيان ئةطرآ وة نيشانةي ريَزنانة لةوانة، بؤ نمونة ئةطةر كةسيَك نةماميَك لة قةراغي طؤريَك بنيذي، بةو ماناية نيية ريَزى لة مردووةكة طرتووة؟

فواد: بؤ! هةر واية!

جةعفةر: كةواتة ئةطةر كةسيَك بينايةكي مةزن و رازاوة و طومةزيكي جوان لة سةر طؤريَك دروست بكات، بة ماناي ئةوة نيية كة ريَزي لة خاوةن طؤرةكة طرتووة كةواتة ريَزنان لة مةزناني ئايين و ئيمامان و ئةولياو ثياوضاكان نيشانةي ريَزطرتن لة ئيسلام و مةزن كردني ئايينة، ئةو ثياوضاك وئيمامانة نانطهيَتي خةلَكيان بةرةو ضاكة و خوا ثةرةستي كردووة بة روانطةي تؤ ئةطةر كةسيَك ريَزي لة سةؤك ثارتيَك يان سةرؤك هؤزيَك وةيان سةرؤك ئايينيَك بطرآ و ميَواني بكات، بةو مانايةنيية كةريَز لةو ثارت و هؤز و ئايينةى طرتووة؟

فواد: بةلَآ هةرواية كة تؤ ئةلَيَت!

جةعفةر: كةواتة بيناسازي لة سةر طؤري ئةوليائ خوا، ريَزطرتن لةوانة بة طةورة زانينيان نيية، ئةويش ريَز بؤ خواية ومايةي سةربةرزي  غيرةتي ئيسلامة، وةلةيةك دستةدا بلَيم هةر شتيَك بة هؤيةوة ريَزي لة خواي بذون بطيرآ نيشانةي سةربةرزي ئيسلامة وئةبيَتة ئارمان و دروشميَكة كة خوا بة هؤيةوة بة طةورة ئةزاتريَت، بؤية خواي مةزن ئةفةرمآ: «هةر كةسيَك ئارمان و دروشمي خوا زيندوو بكاتةوة نيشانةي خواثةرستي وثاكي دلآنة.»

فواد: كةواتة لة ئةنجامدا بؤمان دةركةوت هةر كةسيَك طؤري ثيَغةمبةران وئيمامان و ثياوضاكان و ئةولياي خوا خراث بكات لة راستيدا بآ حورمةتي لة ئايين كردووة و ثلةي و ثايةي ئيسلايم ثآى هيَناوةتة خوارةوة. ضونكة ئةو جؤرةكارانة بآ حورمةتي بةمةزناني ئيَمة ية و بآ حورمةتي بةوانةش بآ حورمةتي بةئايينة وهيَنانة خوارةوةي ثلةو ثايةيةتي.

جةعفةر: هةر بةم بةلَطانة بوو مةزهةبي ئةهل و بةيتم هةلَيذاردو بووم بة شيعةو ناوي خؤميش طؤرِي لة وةليدةوة بؤ جةعفةر، كاتي كة لة بييرو باوةرِي كةسانىتر سوودم وةرطرت و ثةيرِةويم ئةكرد خؤم بة هةق زاني، بةلآم كاتي بةدواي «هةقي» راستةقينة كةوتم بة دواييدا طةرام و دؤزيمةوة. مرؤظ كاتي لة ئة ناينيةت دوور بكةويَتةوة، و بةروويَكي كراوة بة دواي هةق بكةويَت وتواناي بيستني بيَت، يةقينةن بة دةستي ديَنيت.

فواد: بةلَآ راستة منيش لةم و لا بة ضاويَكي راستة قينيةيي بة دواي هةق ئةكةوم وة لةلاي هةر كةسيَك بة دةستي بيَنم ثةيرةوي ليَى ئةكةم. وة لةو ووريابوونةوة و زانستة فراوانت كة سوودم وةدطرت سوثاستت ئةكةم. ئةطةر يارمةتي هةية ئةمةوآ برِؤم ضون قةولَم بة يةكيَك داوة.

جةعفةر: فةرموي خوا حافيزت بآ.

فواد: خوا حافيز.

جةعفةر بة خيَرهاتي سرر ضاو.              * * *

 

رازاندنةوةي مةرقةدةكان ئةوليا

سابير: ئةم كاتةت باش.

باقر: ذيانت باش.

سابير: بة خيَر بيَتةوة.

باقر: ئاموزايةكم ليَرةية هاتووم سةريَكي ليَى بدةم.

سابير: بةخيَر هاتي، سةرضاو، خؤشحالَم، طةورةمان ئةكةيت ئةطةر لة خزمتت دابم.

باقر: ئيشيَكي زؤرم هةبوو، بةلآم. لة بةرديداري خزمان دةستم لييان هةلَطرت و هاتووم سةردانيَكي خيَرايان بكةم و بطةريَمةوة. بؤية داواي ليَبوردنت ليَى ئةكةم.

سايير: نابآ مةحالَة، دو برادةري كؤن كة دةسالَة يةكيان نةبينيو، هةق نيية ساعةتيَك بؤ يةك دابنيَن، تازة هةقي برايي ئايينيمان هةية، لة لايةكي ترةوة تؤ جيبآ باوةري مني حةزم ئةكةم ضةند ثرسياريَكت ليَى بكةم، ضونكة باسيَك لة طةلأ برادةريك لة بارةي «شيعة» و «سونني» هاتة ثيَشةوة، هةندآ شت هةية ئةمةوآ لة بارةيانةوة ثرسيارت ليَى بكةم. تا باسةكة يةك لا بيَتةوة لةبةر ئةو هةموو بةلَطانة هةقي ساعةتيَكي وةقسم نيية.

باقر: باشة ديَم.

هةر دوكيان ثيَكةوة بةرةو مالَى سابير كةوتنةرآ، ثاشان وتووَيذتك لة نيتوان دو دوَستي كؤني تازة بةيةك طةيشتوو، باقر لة سابيرى ثرسي:

وتى: ئةو ض باسيَك بوو لة طةلأ ئةو برادةرة شيعةت كرد بوو؟

سابير: لة بارةي مةرقةد و طومةزي ثيَغةمبةران و ئيمامان و زانياني بوو كة بةزيَرِو زيوي ئةيانرِازيَننةوة.

باقر: ض رةخنةيةكت لةم بارةوة هةية؟

سابير: مةطةر ئةوكارانة حةرام نيية؟

باقر: بؤ ضي حةرامة؟

سابير: مةطةر مردووةكان لةم رازاندنةوةية شيَكيان دةست ئةكةوآ؟

باقر: نة.

سابير: كةواتة كاري وا ئيسرافة وخةرجي زيادة، خواي بذونيش لةم بارةوة فةرمويةتي:

} ... وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا  * إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُواْ إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ...{ [13] واتة زيادة خةرج كردن و ئيسراف مةكةن، كة بةراستي ئيسراف­كةران براياني شةيتانةكانن.

باقر: ئةي لةبارةي زيوو زيَري كةعبة ضي دةلَيَت؟

سابير: بلَيَم ضي، هيض لةو بارةوة نازانم.

باقر: لة ضةرخي نةفامييةوة تا ئةمرؤ زيوو زيَريَكي يةكجار زؤر بؤ كةعبةيان هيَناوة. «ئبن خةلدون»[14] لة ثيَشةكي يةكةي (مقدمة) [15] ريَزو حورمةتيَكي تايبةتي بؤ كةعبة قايل بوون، شاكان وكو كيسرا ثارةيةكي زؤريان بؤ كةعبة ئةنارد، شمشيَرةكاني دو ئاسكي زيَرين كة عةبدولموتةليب لة كاتي هةلَكةندني بييري زةمزة دوزييانةوة ضيرؤكيَكي بة ناوبانطيان هةية، ثيَغةمبةر(ص) لة فةتحي مةككة لة ضاليَكدا لة ناو مالَى خوا دو ميليون ديناري زيَرين ثةيدا كرد، كة دياري ثاشاكاني كؤن بؤ كةعبة بوو وكيَشةكةيان طةيشتة دوسةت قةنتار (هةر قةنتاريَك ـ سة رتلة).

عةلي كورِي ئةبو تاليب بة ثيَغةمبةري فةرموو: ئةي ثيَغةمبةري خوا، وا باشة سوود لةم سةروةتة زؤر سوود بؤ شةركردن لة طةلأ موشركين وةربطرين ثيَغةمبةر بةقسةي، نةكرد.

ئةبو بةكريش لة سةردةمي خويدا دةستي لةو ةروةتةي نةدا.

ئبن خةلدون ديَذة بة باسةكةي ئةدات و ئةلَيَب. ئةبو وايل لة شةيبة كورى عوسمان نةقل ئةكات كة لاي عومةر دانيشتبووم، عومةر و ئةمةوآ ئةو سةروةتة زؤرةي كةعبة بةسةر موسلَمانةكان دابةش بكةم.

ـ منيش ييَم ووت: تؤ هةقي ئةو كارةت نيية؟

ـ وتي: بؤضي؟

ـ وتم: ثيَغةمبةر(ص) و ئةبوبةكر كة لة ثيَش تؤ حاكم بوون دةستيان ليَى نةداوة!

عومةر وتي: ئةطةر واية منيش لةان ثةيرةوي ئةكةم[16].

كةواتة كاك سابير ئيَستا لة تؤ ئةثرسم، ئايا كةعبة لةو هةموو زيَرو زيوة سوود وةرئةطرئ؟ يان خواي بذون ]لةو ضورة كارانة بيَباكة[ سوود ئةبات؟

سابير: نةخيَر هةرطيز.

باقر: لة هةمان كاتدا ثيَغةمبةر (ص) دةستي لةو سةروةتة زؤرة نةدا، لة كاتيَكدا ئيسلام لةو ذؤذةدا نيازيَكي زؤر بةو جؤرة سةروةتةي بوو تا بتواني ثةرة بؤ هةموو دونيا بسيَني.

لةوانةية يةكآ بثرسآ بؤضي ثيَغةمبةر(ص) لة طةلأ ئةوةي كة نيازي بة سةروةت بوو، بؤ جآبةجآكردني ئامايخةكاني لةكةلأئةوةشدا.

وةسستي ليَىنةدا. ولآمي ئةو ثرسيارة روونة، هةبووني ئةم سةروةتة زؤرة لة كةعبة مومةزنايةتي و نرحيَكي تايبةتي لاي خةلَك ئةداتة كةعبة، هةلَبةتة نابيَت ئةوة لة بيير بكةين كة مالآ خوا يان كةعبة لاي خوا لة سةرةوةي ئةو بيرو ئةنديشةية كة لة ميَشكي من وتؤ داية، لةراستيدا ئةو سةروةتة زؤرة هيض نرخيَكي بؤ كةعبة نيية و بة هؤيةوة ثلةو ثايةي بةرز نابيَتةوة، وة ئةطةر ئةم سةروةتةشي نةبيَت ثآي بضوك نابيَتةوة، كةواتة طومةزي زيَرو دةرطاي زيَوو رازاندنةوةي مةرقةدةكانئ ئةو لياي خوا وةكو: بارةطاي ئيمامي عةلى وئيمامي حوسةين و ئيمامي رةزا (ع) هةبووني زيَرو زيو لة ثلةو ثايةيان بةرز ناكاتةوة و نةبوونيشي نرخييان كةم ناكاتةوة وةكو طؤري ئيمامي حةسةن لة قةبرساني بةقيع لة حجياز هيض طومةز و بارةطاي نيية بة ئةندازةي دوبيست خاكي لة سةر طؤرةكةي بةرز كراوة روةو بة رديَكي نوك تيذ لةلاي سةري يةوةية، بةلام مةرقةري ئيمام حوسةين خاوةني بارةطا وطومةزي زيَرينة، ئايا ئةميان لةويان باشترة ـ بة ثيَشكةش كردني و دياري كردني بةردي طرنبةةا و بؤ ئةو شويَنة ثيرؤزانة و وزيَر كاري طومةز و زيَوكردني دةرطاو ثةنجةرةكانيان نيشانةي بايةخدان و بةرزكردنةوة ثلةو ثايةيانة.

سابير: ئايا ئةو جؤرة شتانة ئةم ثاوضاكانةي خوا لة لاي خةلَك مةزن كردووة؟

باقر: بةلَىَ: شتيَكت بؤ بلَمَ مةبةستةكةر، زياتر بؤ روون ئةكاتةوة ئةطةر سةريَك لة طؤرستاني يةهودىيةكان بدةين تةماشا ئةكةين طؤرِي زانايانيان و يرانةو سةقفيَكي نيية زيارةتضيان لة ذيَري بحةويَنةوة. بةلآم ئةطةر سةريَك لة طؤرِستاني مةسيحىيةكان بدةين تةماشا ئةكةبن ئاوةران­ترة لة هي يةهودىيةكان بيناي رازاوة بةزيَرو زيَو لةسةريان دروست كراوة، هةر ضةندة من وتؤ موسلَمانين و باوةرِمان ثييان نيية، ئةطةر بيَت ئةم دووة بةيةكةوة هةلَسةنطين، بةراي تؤ كامييان مةزن­تر ديَتة بةرضاوت؟

سابير: سروشتىية طؤرستاني مةسيحييةكان لة طةلأ ئةو هةموو بيناو رازانةوةي طؤري زاناياني مةسيحي باشتر ديَتة بةرضاو لة طؤرستاني يةهودىيةكان كة شيَوةيةكى ترسناكي هةية.

باقر: كةواتة دروست كردني مةرقةدو طومةزي شيعةيان و سونىيةكان لة سةر طؤري ئيمامان و ثيَغةمبةران و رازاندنةوة طورةكانيان، نيشانةى مةزنايةتي و حورمةت وريَزطرتنة لةوانة:

سابير: ئةوةي كة ئةلَيَت بة تةواوي دروستة وةبةم كارانة ثيَش لة ئيسرافيش ئةطيريَت.

باقر: بةلَآ، نة هةر ثيش لة ئيسراف ئةطيريَت، بةلَكو بة ئةنجامداني ئةو جؤرةكارانة مةزنايةتى و هةيبةتيَكيان بؤ دادةنريَت و بيَطومان كار ئةكاتة سةد مةزن بووني ئيسلام، ضونكة هةركاريَك ببيَتة هؤي مةزن بووني ئيسلام بة ئارمان و دروشمي خوايي دادةنريَت، وخواي بذون ئة جؤرة كارانة بةم شيَوةية وةسف ئةكات، كة ئةفةرمووي: }ذَلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقْوَى الْقُلُوبِ{[17]، واتة هةر كةسيَك ئارمان و دروشمي خوا زيندوة بكاتةوة نيشانةى خواثةرةستي و ثاكي دلآنة.

كةواتة، رازاندنةوةي مةرقةدو مةزاري ئةولياي خوا، لة بةرزكردنةوة و مةزن ـ كردني ئارماني خواية، وة كةسانيَك كة ئةو جؤرة كارانة ئةنجام ئةدةن ثاداشتي خوايي ئةيانطريَتةوة.

سابير: داواي ليَبوردنت ليَ ئةكةم، لةبةر ئةوةي كة وةقتم طرتي، بةلآم سوودَيكي زؤرم وةرطرت، زؤر شتم نة ئةزاني و لة تاريكيدا تيَدا وون يبوم، وة بة تيشكي رووناكي زانستي بةريَزت ريَنمويي كرام، زؤز بيرم لة بارةي ئةو رازاندنةوة و بينايانةي سةر مةزارةكانم ئةكردةوة بةلآم نةمنةتواني بؤخوم بآ بةلَطة قةبوليَان بكةم، سوثاس بؤ خوا بة وتوويَذي بةريَزت هةموو شتيَكم بؤ روون بوةوة.

باقر: كةواتة طومان و مةزةندت لة بارةى مةزارو طومةزي ئةوليا و  رازاندنةوةي طؤري ئيمامان و شويَنة ثيرؤزةكان نةما؟

سابير: بةلَآ، لةبةر ئةوةي كة ئةو كارانة موسَة حةبن وقورئاني ثيرؤز ئاماذةيان  ثآكردون و هيض طومانيَكم نةماوة.

باقر: طومانت لة هةر ضي هةية من ئامادةم لة بارةيةوة وتوويَذ بكةين، خوا حةز بكات هةر دوكمان سوودي ليَى وةرئةطرين. وة بة بةلَطةى راست و دروست ئةطةينة ئةنجام.

سابير: زؤر سوثاست ئةكةم و لة خواي بذون راواكارم لة ئيش و كارت سةركةوتوو بيَت.

* * *

ماضكردني مةزاد

 

مالك: ساق، ئةوة ضيية ئةوةندة سوور، لة سةر ما ضكردني مةزاري ثياوضاكان و شويَنة ثيَرؤذةكان؟

سادق: مةطةر عةيبي هةية؟

مالك: نازانم، بيستومة، ئةو جؤرةكازانة لة ريزي هاوبةشدانان بؤ خوا دادةنريَت.

سادق: لة كآ بيستووتة؟

مالك: بييرو باوةري موسلَمانةكان واية.

سادق: سةيرة! كةواتة كآ مةزار ماض ئةكات؟

مالك: ئةليَن شيعةكان ئةم كارة ئةنجام ئةدةن؟

سادق: بؤ زيارةتي مالَى خوا (حةج كردن) رِؤيشتوويت؟

مالك: سوثاس بؤ خوا، بةلَى حةجم كردووة.

سادق: ئايا زيارةتي طؤري ثيَغةمبةري خوا لةمةدينةت كردووة؟

مالك: بةلَآ، سوثاسي خوا ئةكةم.

سادق: خؤ بينيوتة هةزاران لة موسلَمانائي ئةهلي سوننةت و جةعامةت ضون هةولأ ئةدةن تا دةستيَك وةيان ماجي طؤري ثيَغةمبةر (ص) بكةن! بةلآم كةسانيَك بة ناوي (أمر بالمعروف) ئةوانة ناهيَلَن وةبطرة لييان ئةدةن تا ئةو كارة ئةنجام نةدةن؟

مالك: بةلَآ هةرواية.

صادق: كةواتة هةر شيعةيان تةنيا ماضي مةزاري ثيَغةمبةر ناكةن بةلَكو هةموو موسلَمانان ئةم كارة ئةنجام ئةدةن.

مالك: ئةطةرواية! بؤضي هةندآ لة موسلَمانان ماضكردني مةزارةكان بة حةرام ئةزانن و ئةلَيَن هاوبةش دانانة بؤ خوا؟

سادق: ئةوانةي كة ماضكردني مةزاري ثيَغةمبةران بة حةرام ئةزانن و بة هاوبةشي بؤ خوا دائةنيين كؤمةلَيَكي زؤر بضوكن لة موسلَمانان، وة تةنيا خؤيان بة موسلَماني راستةقينة ئةزانن و بييرو باوةرِي خؤيان بةهةق ئةزانن، وة موسلَمانانىتر هةموو بةكافر و موشريك ئةزانن و تؤمةتي ثةرةستني غةيرى خوايان ليَى ئةدةن. وة بة بيروباوةرِى خؤيان هةموو مةزهةبةكاني ئيسلامي كافرن. لة مالَى خوا ضاوت بة كةسانيَك كةوتووة كة ناوى دةستةى (أمر بالمعروف) لة خؤيان ناوة، لةو موسلَمانانة ئةدةن كة ئةيانةوآ مةزاري ثيَغةمبةر (ص) ماض بكةن، وة بة قسةي ناشيرين وةكو: كافرو موشيرك و زةنديق و سةط و ثةرازو ووشةوي تريان ثآ ئةلَيَن كة ثةطويَرةى شةرع، حةدي شةريعي ]ياني تازيانة[ لةبةر ئةوتؤمةتانة لة سةريان واجب ئةبيَت ـ لة روانطةى ئةوانةوة فةرق ناكات ئةو كةسة ض شيعة بيَت يان سونني مالكي، شافعي، حةنبةلي، شيعةىزةيدي، يان هةر هؤزي ئيسلامي[18] بيَت ئةيةويَت ماضي مةزاري ثيَغةمبةر (ص) بكات.

مالك: بةلَآ ئةوانةي كة تؤ ئةلَآ هةموو راستن، ومن بة ضاوي خؤم بينيومة، ئةطةر كةسيَك هةولَى بداية مةزاري ثيَغةمبةر ماض بكرداية، كاربةدةستاني «أمر بالمعروف» بة دارةكةي دةستيان لة سةريان ئةدا، وة جار وابوو سةريان ئةشكاو خؤين بة ناوضاوانيا ئةهاتة خوارةوة، وة جار وابوو بة مشت لة سينةي زيارةتضييةكانيان ئةدا و توشي ذان ئةبوون، كاتي ضاوم كةوتة ئةو جؤرة كارانة زؤر قةلَس ئةبووم.

سةيرة! خواي بذون كؤبوونةوةي خةلَك لة دةوري كةعبة بؤ ئةوة دناوة تا موسلَمانان لةوآ يةك بطرنةوة ولة طةلأ يةك وتوويَذيكةن، بةلآم داخةكةم، ئةمرؤ دةستةيةك بة ناوي كاربةدةستاني «أمر بالمعروف ونهي عن المنكر» بوونةتة هؤي بلآو كردنةوةي كؤكةي موسلَمانان.

سادق: با بيَنةوة سةر باسةكةي خؤمان، تؤ منالَةكانت ماض ئةكةيت؟

مالك: بةلَآ.

سادق: ضؤنة بةو كارة نابيتة موشريك؟

مالك: منالَةكانم لة دلَسؤزي و خؤشةويستي ماض ئةكةم، شيركي ضي وكوفري ضي!

سادق: تائيَستا قورئانت ماض كردووة.

مالك: بةلَآ.

سادق: بة ماضكردني منالآن موشيرك نابآ.

مالك: نة خيَر.

سادق: كاتي بةرطي قورئان ماض ئةكةيت بيَجطة لة ثيَشت، يان كارتون شتي تر هةية؟

مالك: نةخير هةر ئةوةية كة تؤ ئةلَيَت.

سادق: كةواتة تؤ ها وبةشت بؤ خوا داناوة، هاوبةشةكةش ئةو بةرطةية كة لة ثيَست يان كارتون دروست كراوة، خوا لةو كارة باشترة.

مالك: نةخيَر وانيية، من ئةو بةرطةم ماض كردووة لةبةر ئةوة كةلامي خواي يتَداية، وة ئةو ماض كردنة لة عشق و ويستنة بؤ قورئان، ثيَم ناليَت كؤي شيركة؟ تازة قورئان ماض كردن ثاداشتي هةية. ماض كردني قورئان نيشانةي ريَزليَنانة لة قورئان، وة هيض ثةيوةندييةكي بة شيركةوة نيية.

سادق: باشة، ئةطةر واية، ئةي بؤ ضي هةر بةو مةبةستة ماضي مةزاري ثيَغةمبةرو ئيمامان[19] و ئةوليات قةبولأ نيية؟

لةوانةية بلَآ، ئةو كةسانةي كة مةزارةكة ماض ئةكةن، ئاسني مةزار يان تةختةكةي لة طةلأ خوا بكةنة شةريك وهاوبةشي خوايةتي، ئةطةر واية، ئةم هةموو ئاسنة لة دةشت و دةر هةية بؤ ماضيان ناكةن؟ هةرطيز وا نيية، ئةوانة ئةو مةزارة ماض ئةكةن لة بةر ئةوةي جةستةي ثاكي ثيَغةمبةر تيَداية، يان جةتسةي يةكي لة ئيمامان وةيان ئةولياي خوا تيدا شاراوةتةوة، لةبةر ئةوة كة ئةو مةزنانة لاي ئيَمة نيين ئيَمةش دلَسؤزي و خؤشويستنيان بة و جؤرة يةنيشان ئةدةن، وةدلَينيام لاي خوا ثاداشتي هةية، ضونكة ماضكردني مةزاد، مةزن زانيين و طةورةكردني ئةو كةسةية كة تيَدا شاراوةتةوة، وة لة راستةقينةدا ريَزليينان و حورمةتطرتني ئةو مزارةية و حورمةتطرتني ئةوانةش حورمةتطرتني ئيسلامة كة هةمان ئايينة ئةو مةزنانة بانطهيَشتيان بؤ كردوة جا هةر شتيَك ببيَتة هؤي مةزني ئيسلام لة ئارمان و دروشمي خوايي ئة ذميَردريَت، خوا لةم بارةوة فةرمويةتي: هةر كةسيَل ئارمان و دروشمي خوا زيندوو بكاتةوة، نيشانةي خواثةرةستي و ثاكي دلآنة.

مالك: ئةي باشة بؤ هةندآ ئيَمة بة موشيرك دائةنيَن؟

سادق: لة فةرمودةدا هاتووة: «إنّما الأعمال بالنيَات»[20] واتة كارةكان بةطويَرةي نييةتي دلَة. وة هةر لة سةر ئة بناغةية سزا و ثاداست ئةدريَنةوة.

كةواتة هةر كةسيَك مزاريك بة نييةتي شيرك ماض بكات ئةوة موشيركة، وة ئةطةر بة نييةتي عشق و خؤشةويستي ماضي بكات وة بؤ ثاداشت ثيَت، ئةو ئارمان و دروشمي خواي مةزن كردووة وهةقي ثاداشتي هةية.

تؤيش ئةتواني لةو كةسانة ض شيعة و ض سوني كة ماضي مةزارةكان ئةكةن بثرسيد ئايا بة ض ئامانجيَك ئةم ماضةيان كردووة دلَنيابة ثيَت ئةلَيَن لة بةر خؤشةويستي و ريَزلينانة بؤ ئةوةي ثاداشتمان بؤ بنوسريَت، وة هةتا يةك وولآم ثيَضةوانةي قسةكةي من نابيسي.

مالك: بةراستي واية.

سادق: ئةطةر هاتوو ماضكردني ئةو مةزارانة بآ نييةت بيَت، ئةوا بيَطومان شيركة، مرؤظ موشيرك ئةكات وكةس ناميَني هةموو ئةبنة موشيرك ضونكة موسلَمانةكان هةم قورئان وهةم مزار ماض ئةكةن كةواتة هةموو موسلَمانان موشيركن. ثرسيارت ليَى ئةكةم تؤ ئيتر كةسيَك بة موسلَماني هةية؟

مالك: زؤر زؤر سوثاستت ئةكةم، هةر ئةم باسة لةطةلأ باوكم دووبارة ئةكةم، ضونكة ئةو جؤرة زانستة ثوضةلَة لة وةوة وةرم طرتووة، بؤم روون يووةوة كة هةت لة طةلأ ئيَوةي شيعةيانة لةبةر ئةوةي كة ئةم باسانةت بؤ من روونكردموة، وراستةقينةكانت بؤم ئاشكرا كرد، هةتا ماوم لة ذيَر مننةتت دةرناضم، لة مةو دوا لة بارةي راست وهةلَةي هيض بابةتيَك بآ بشكنين و ليَكولينةوة وتوويَذ ناكةم.

* * *

ثارِنةوةي لة ئةولياي خوا

هةناسةيةكي هةلَكيَشاو لة بةر خؤيةوة وتي: واي لة دةستي ئةم موشيرك و كافر و زةنديقانة... كة ناوي خؤيان موسلضمان ناوة...

موحةممةد بةكآ ئةلَيَت، لة طةلأ كيَتة؟

كةمال: لة طةلأ ئةو شيعانةم!

موحةممةد: جويَنيان ثآ مةدة، بةمشرك و كافريش ناويان مةبة، ئةواينش وةكو تؤ موسلَمانن.

كةمال: ضي ئةلَيَت كوشتنيان لة كافرةكان حةلآلأ ترة!

موحةممةد: ئةم تورِة بوون و قةلَسىيةت لة ضيداية؟ بآ ئةقلَي بيير ئةكةيتةوة بة ض بةلَطةية ئةوانة كافرن و كوشتنيان حةلآلَة؟

كةمال: ئةوانة لة شان بة شاني خواي مةزن، خواياني تريان هةلَيذرادووة، وةلة جياتي خوا ئةيان ثةرةستن كة هيض جؤرة سوود و زيانيَكيان ثآ ناطةينيَت.

موحةممةد: ضؤن شتي وا ئةبآ مةحالَة؟

كةمال: ئةوانة لة ثيَغةمبةران، ئيمامان و ئةولياي خوا ئةثارئَنةوة، بةرستةكاني وةكو: يارةسول الله، يا عةلى، ياحوسةين، يائيمام زةمان، بانطهيَشتيان ئةكةن وداوا يارمةتيان ليَى ئةكةن، شيعةكان ئةلَيَن ئةوانة ئةولياي خوا و ئةتوانن داواكارىيةكانيان جآبةجآ بكةن، بةراي تؤ ئةم كارة شيرك نيية! وكوفر و ثةرةستني غةيري خوا نيية؟

موحةممةد: بةيارمةتيت بامةمةستيَكي كورتت بؤ بلَيَم.

كةمال: بلَآ.

موحةممةد: منيش وةكو تؤ لة ثيَشداتؤمةت و قسةي نابةجآ بةشيعةيانم ئةوت. هةر كات هةليَكم دةست بكةوتاية ئةوان لةوآ نةبوناية هةزار قسةي ناشيرين و نارةوام ثييان ئةوت. جاريَكيان لة ريَطاي حةج بؤ زيارةتي مالَى خوا ئةرويشتم كابرايةكي شيعةم لة طةلأ كةوت لة بةر ئةوةي كة زؤر قسةم بة شيعة، ئةوت باوةرِم ثييان نةبوو لة طةلأ يةك سازطار نةبووين، رق و كينةي ضةند سالَةم هةمووم ثيارشت، بةلآم ئةو هةروةها ئرام وبةسةبر بوو لة طةلَمدا لة طةلأ وةشةدا روو بة ثيَكةنين بوو، ولآمدانةوةي قسةكاني من هةرثيَكةنين بوو، هةرضي من تونتر و قسةي خراثم ثآ ئةوت، ئةو بة ثيَكةنين و دؤستانة تةماشاي مني ئةكرد، سوودي نةبوو لة دواييدا بآ دةنط بووم، كة بآدةنط بوو، هاتة قسةو وتي: براي ئاييني، كاك موحةممةد يارمةتي هةية دو قسةت لة طةلأ بكةم؟

لة بارةي بابةتي زؤرةوة قسةمان كرد، يةكي لةو بابةتانة كة ثآى قانع بووم و توويَذمان لة بارةي ثارانةوة لة ئةوليي خوا بوو. كةمال: واديارة فيَروفيَلأو شيركي ئةوانة تؤي هةلَخةلَة تاندووة وكاري تيَى كردووي، واديارة لة بارةي ئايينةوة زانيا ريت كةم!

موحةممةد: ئامادةم لة سةربناغةي قورئاني ثيرؤز، سوننةتي خاويَني و رةفتاري موسلَماناني ضاك، لة بارةي ثارانةوة لة طةلأ ئةولياي خوا و توويَذي بكةن.

كةمالَ: خواي مةزني سةبارةت بة هةموو بةندةكاني ميهرةبان ترة، وة بةربةستيَك لة نيَوان خوا و نيَوان بةندةكاني نيية، وة بةندة لة هةر كات و لة هةر شويَنيَكدا بةشيَوةي راستةوخؤ وة بآ هؤ ئةتواني ثةيوةندي لة طةلأ خواگري بدات، و ثيَويستي بةثارانةوة بؤ كةسيَكي تر نيية تاببيَة هؤ لة نيَوان بةندو خوا، هةر ضةندة ئةو هؤية مةزن و ثلة و ثايةي بةرزي هةبآ لأ خوا وةكو: ثيَغةمبةران، ئيمامان، فرشته يان، ئةولياي ضاكي و…

موحةممةد: بؤضي يارانةوة بؤ ئةوانة قةبولأ نيية؟

كةمال: مرؤظ لة دواي مردن لة ناو ئةضيَت و ئةرزآ، وة لةو جؤرة كةسانة هيض سسوديَك وةرناطيرآ كةواتة ئةو كةسانة ضؤن ئةتوانن بينة هؤ لاي خوا بؤ ئيَمة؟

موحةممةد: ض بة لَطةيةكت هةية بؤ ئةوانة كة مردوون و رزيون؟ وكآ ئةو قسانةي كردووة؟

كةمال: ئيمام موحةممة ئبن عةبدولوةهاب ئةلَآ: «بة ثياوضاكاني كة لة دونيادا نةماون و مردوون مةثاريَنةوة، ضونكة ئةوانة نةماون، و ئةم كارةش لة روانطةي ئةقل ناثةسةندو كاريَكيناشيرينة. وة هةروةها يةكي لة ثةيرةواني ئةو ئةلَيَت، لاي موحةممةد كورِي عةبدولوةهاب دانيشتبووم. ثيَيان وت، يان بؤيان طيَرايةوة ئةويش وتي: ئةم دارةي دةستي من لة موحةممة(ص) (ثةنا بؤ خوا) باشتر و بة سوود ترة، ضونكة بة ئةم دارة مار و دوثشك ويَنةي ئةوانة ئةكوذم، بةلآم موحةممةد مردووة هيض سوود و زيانيَكي ليَى وةرناطيرآ»[21].

كةواتة ئةو بابةتاني كة باس كراو، وة ئةوانةي كة لة ويَنةي ئةون، بيَذةي ناثةسةند و ناشيرينن كة بة هؤىيةوة لة مرووةكان ئةثارِيَنةوة، طةرضي ئةو مردووة، ثيَغةمبةرَيك بيَت وةكو ثيَغةمبةري ئيسلام.

موحةممةد: باسةكةمان بة تةواوي ثيَضةوانةية، ضونكة مرؤظ كاتي كة ئةمريَت دونيايةكي تر لة بةر ضاوي ئةكريَتةوة، وةشتي تازة بؤي ئاشكرا ئةبيَت. كة لة كاتي زيندةبووني نةيان بينيوة: خواي بذون لةم بارةوة ئةفةرمآ: }فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَاءكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ{[22] واتة: ئةمرؤ ثةردةمان لة ثيَش ضاوت لادا، جوان و بةهيَز ئةيانينيت.

وة هةروةها ئةفةرموي: }وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبيلِ اللّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاء وَلَكِن لاَّ تَشْعُرُونَ{[23]، واتة: كةسانيَك كة لة ريَطاي خوا كوذراون مروو يان ثآ مةلَيَن، بةلَكو ئةوانة زيندوون، بةلآم ئيَوة سةستيان ثآ ناكةن، وة لة ئايةتيَكي تر فةرمويةتي: }وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ{[24] واتة: وا مةزانن ئةواتةي لةر ريَطاي خوا كوذراون مروون، بةلَكو ئةوانة زيندوون ولا خوا رووزييان ثآ ئةرزيت وة لة سةحيحي بو خاريدا هاتووة. ثيَغةمبةر (ص) بةقةراغي «قليب بدر» تيَثةري (ئةو شويَنةي كة كوذراوةكاني لةشكري دوذمناني بدر تيَدا نيرذ بوو فةرمووي: ئةوةي كة خواي ئيَمة بة ئيَمة وةعدةىدا بوو هةق بوو. ئايا ئيَوةش هةر وةكو خوا كانتان وةعدةي ثيتان دابوو هةقة؟

ئةو خةلَكةي لةوآ بة ثيَغةمبةريان وت: قسة لة طةلأ مردووةكان ئةكةيَت؟

ثيَغةمبةر(ص) فةرموي ئيَوة لةوانة باشتر نابيسن[25].

ئيمامي غةزالي كة يةكي لةمةزناني مةزهةبي شافعرية ئةلَآ: «هةندآ كةس وا بيير ئةكةنةوة كة مردن لة ناوضوونة، ئةو بييرة بيري كافران و نكؤلَكةرانة»[26].

كةمال: ئيمامي غةزالي باوةرِ كردن بة لة دواي مردن بة كوفرو بآ باوةري زاينوة ئةو قسةيةي لة كوآ وتووة؟

موحةممةد: لة كيَبَى «احياء العلوم»[27]. ئةو باسةي هةية، ئةتواني لةوي بيخويَنيتةوة.

كةمال: ئةم قسةي غةزالي زؤر ثيم سةيرة!

 موحةممةد: نة قسةيةكي سةير نيية، بةلَكو نةزانيني تؤية لةو بارةوة جآ سةيرة.

ئايا قسةكردني ثيَغةمبةر (ص) لة طةلأ كوذراوةكاني شةري بةدرت نةبيستووة؟

ئةطةر بيَت مردووةكان لة ناو بضن و توانايي بيستن و قسةكردنين نةبيَت، ئةي ماناي فةرمودةي ثيَغةمبةر بؤ كوآ ئةضيَت كاتي ئةفةرمآ: ئيؤة لةوان باشتر نابيسن[28].

كةواتة لة فةرمودةي ثيَغةمبةر ئةوة روون ئةبيَتةوة كة ئةوانة هةر وةكو ئيؤة ئةبيسن و وتيَدةطةن تيَطةيشتي؟

كةمال: ثيَم سةيرة، لةو سالآنةي دابردوو تا ئيستا ضوون بةووردي بييرمان لة ماناي ئةو ئايةتانة نةكردؤتةوة تا ئامانجر ئةوانة تيَبطةين، وة هةتا بؤ جاريك طويَم لةو فةرمودةيةي ثيَغةمبةر(ص) و قسةي يةكي لة مةزناني خؤمان وةكو غةزالي نةبووة.

موحةممةد: ئيَستا حالي بوو كة قسةكاني شيعةكان طواياية مرؤظ لة دواي مردن لة ناو ناضيَت بييرو باوةريَكي دروستة و لة سةر بناغةي راستةقينة دانراوة ئيَشتاش هةر طومانت هدية؟

كةمال: نةخيَر لةم بارةوة طومان نةماوة، بةلآم سةر شيَواويم لة شويَنيَكي ترة.

موحةممةد: لةضي داية؟

كةمال: ضؤن موحةممةدي غةزالي ئةو باوةرِةي هةية، طوايا هةر كةس باوةري بةوة نةبآ كافرةو نكؤلَكةر، وة ثيَغةمبةريش لةم بارةوة فةرمودةي روون و راست و دروستي هةية، بةلآم موحةممةد كورِي عةبدو لوةهاب باوةرِي واية كة مرؤظ دواي مردن ئةرزي و لة ناو ئةضيَت!

لة لايةكي ترةوة ئيَذيَت: «ئةم دارةي دةستي من لة ثيَغةمبةر باشترة ضولَكة ئيَستا ئةم دارة سوودي هدية وثيَغةمبةر مردووة و سوودي نيية»[29] من لةم كارةي عةبدو لوهاب و بيرو باورةرِي غةزالي و ئيَوي طيَذ بووم.

موحةممةد: سةر طيَذي نايةوآ نابيَت سةرت سوور بميَني: ئةبآ هةر مرؤظيَك بة تةرازووي قورئان ورةفتاري ثياوضاكان بكيَشيين، ئةطةر كردار و رةفتاري لة طةلأ قورئان و سوننةتي ثياوضاكان يةك بوو، ئةوة باوةرِدارة.

هةرطيز نابآ ئايين بة هؤي كةسايةتي بناسيين، كةواتة ئةطةر هاتوو كةسيَكي باوةرِدار و دلَسؤز بة ئايين بووة و لة تةواوي كردارو رةفتاري بؤتي كوفرو نكودني هةبيَت ئةبآ نمونةي ئيسلام بيَت؟

ن×خيَر وانيية. بةلَكو هةر كاتآ وة لة هةر شويَنيَك لاريَكي ئاييني لة هةر كةسيَكمان بيني ئةبآ دوور بكةوينةوة، وة ثةيرةوي لة راستةقينة و هةق بكةين.

كةمال: دروستة تائيَستا باوةريَكي ثتةوم بةو كابراية (محمد بن عبدلوهاب) هةبوو، بةلآم ئيَستا لاريَكي زؤر طةورةليَي ئةبيَنهم بة قةولآ غةزالي لةكوفوو بآ باوةريداية، لةمرؤ بة دواوة باوةرِم ثآ تيية وفةتوا كانيشي لة ئةحكامي ئايين دا هةلؤةشاوةية.

موحةممةد: واز لة موحةممةد كورِي عةبدو لوةهاب بيَنة با بةدواي قسةكاني خؤمان برِويَن.

كةمال: باشة، باوةرم هةية كة مرؤظ دواي مردن نارزي و لة ناو ناضي، لةلآم لة بةر ئةوةي كة ئةلَيَن: «نابآ لة خةلَقي خوا بثاريَتةوة، ضونكة هاوبةش دانانة بؤ خوا و دوور كةوتنةوة لة ئايينة» ناكرآ لة ثيَغةمبةر وئيمام و ثياوضاكان بثاريَتةوة؟

موحةممةد: دست ثان كردنةوة لة خةلَكي و داواي يارمةتيداكردن، ضوونة لاي ئةم و ئةو بؤ قةرزكردني ديناريك، و داواكردن لة مةلاي مزطةوت و شيَخ بؤ دوعاكردن، دةست طرتني ناتةوانيضك بؤ ثةرينةوة لة جادة و برديني بؤ مزطةوت و دةين كاري تر لة ويَنةي ئةوانة لة شةرعدا جايزة و دروستة؟

كةمال: بةلَآ دروستة و هيض عةيبيَكي نيية.

موحةممةد: ئةو كارانة لة طةلأ خةلَكي زيندوو دروستة، وسةلميَندراي كة مردووةكانيش زيَندوون و هةروةكو زيندوةكان ئةبيستن كةواتة داواكردني يارمةتي لةوانة ض بةربةستيَكي هةية؟

كةمال: ثاش بيَدةنطييَكي تةواو، سةري بةرزكردةوة وتي بةلَآ هةرواية كة تؤ ئةلَيَت.

موحةممةد: بةلَطةيةكي تر بة دةستمةوةية بؤ دروست بووني ثارانوة لة ثيَغةمبةر و ئيمامان و ثياوضاكان.

كةمال: ض بةلَطةيةكة؟

موحةممةد: سةحابة"اني ثيَغةمبةر (ص) لة كاتي ثيغةمبةر وة هةروةها لة ثاش مردني ئةو حةزرةتة لةو ئةثارانةوة، لة سةردةمي ثيَغةمبةر نة خؤي ونة سةحابةكان ثيَشطيريان لةو كارة نة ئةكرد. و ئةطةر ثارانةوة لة غةيري خوا هاوبةش دانان بؤ خوا بواية بيَطومان ثيَشطيريان ليَى ئةكرد.

كةمال: كآ بوو لة دواي ثيَغةمبةر لةو حةزرةتة ثارايةوة؟

موحةممةد: بؤ نمونة ئاماذة بة ضةند دانة ئةكةم.

«بيهقي»[30]و «اين ابي شيبة» بةسةنةديَكي راست ريوايةتيَك نةقلأ ئةكةن، هةروةها لة «احمد بن ريني دحلان» نةقلأ كراوة، لة سةردةمي حوكمراني عومةر كورِي خةتاب، خةلَكي توشي قةيرن و برسييةتي بوون، بيلال كورِي حةدث ضووة سةر طورِي ثيَغةمبةر (ص) وتي: ئةي ثيَغةمبةري خوا دوعا بؤ ئومةتةكةت بكة تا بارانيان بؤ بياريت لة برسييةتي و ووشك سالآ خةريكة لة ناو ئةضن[31].

هةممو ئةزانن كة بيلال ماوةيةكي دوروو دريَذ لة طةلأ ثيَغةمبةر (ص) بوو وة لة ئةسحابة بوو وفةرمان و حوكم يةكسةر لة ثيَغةمبةرةوة وةرئةطرت، كاتي كة بؤ ثارانةوة ضووة سةر طورِي ثيَغةمبةر، ئةطةر كارةكةي شريك و هاوبةشدانان بؤ خوا بواية بيَطومان بيلال ئةو كارةي نةئةكرد، وةيان ئةسحابةكان بةرطرييان لة كارةي بيلال ئةكرد. ئةو باسة بؤ خؤي بةهيَزترين بةلَطةية بؤ ئةو مةبةستةية.

* هةروةها بةيهةقي لة عومةر كورِي خةتاب ئةطيَرِيتةوة كة ثيَغةمبةري خوا (ص) فةرمويةتي كاتي حةزرةتي حادم توشي هةلَة بوو لة خوا ثارايةوة و وةتي:

«يا ربّ أسئلك بحقّ محمد(ص) إلا غفرت لي...» [32] ياني، ئةي ثةروةردطارا سويَندت ئةدةم بة هةقي موحةممةد كة لة طؤناهةكانم ببوري.

كةواتة ئةطةر ثارانةوة لة ثيغةمبةر(ص) حةرام بواية و هاوبةشدانان بؤ خوا بواية هةرطيز حةزرةتي ئادةم (ص) ئةو كارةي نةئةكرد.

* لة ريوايةتي تردا هاتووة كاتي «مةتسووري» دةوانيقي (ابو جعفرالمنصور) ضوو بؤ حةجكردني مالآ خوا، ضووة زيارةتي قةبري ثيَغةمبةر (ص)، وة لةوي بةمالك[33] (ثيَشةوامي مةزهةبي مالكي) وت: ئةي ئةبو عةبدو لَلآ روو بكةمة قيبلةو راوةستام و دوعا بؤ روو لة ثيَغةمبةر ناكةيَت كة جآ ثارانةوةية بؤ تو و بؤباوكت حةزرةتي ئادةم، رووي ليَي بكة بيَطومان شةفاعةت و ثارانةوةت بة قةبولأ كردني ثيَغةمبةر خوا ليَت قبولَى ئةكات ضونكة خواي بذون بؤ خؤي فةرمويةتي: }وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا{[34].

واتة: ئةطةر ئةواتة زولَميان لة خوايان كرد، هاتنة لات و داوايان كرد لاي خوا بؤيان بثاريَتةوة و تؤيش بويان ثارايتةوة تاطو ناهيان ثاك بيَتةوة، ئةو خوا بة بةزةيي ئةبيين و تةوبةيان قبولأ ئةكات.

رستةي مالك كةوتويةتي: ثَغةمبةر شةفيعي توو باوكي تؤية، بيكة هؤ بؤ ثارانةوةت لاي خوا. باشترين بةلَطةي بةهيَزة بؤ ئةو مةبةستة.

بةلكو و لةوة زياتر ثارانةوة بؤ ثيَغةمبةر(ص) سوننةتة.

دارمي لة سةحيحي خؤي لة «أبو الجوزاء» نةقلَ ئةكات.

«خةلَكي شاري مةدينة توشي قةيران بوون و كةوتنة تةنطانة ضوونة لاى عايشة شكايةتيان لة باروودؤخةكة كرد. ئةويش ثييان وت:

برِونة سةر قةبري ثيَغةمبةر، لة سةر قةبرِةكةوة بؤ ئاسمان ستونيَكي خةيالآ دروست بكةن، وة بيكةنة شةفيع لاي خواي مةزن.

خةلَك ئةو كارةيان كرد ثيَغةمبةرايان كردة شةفيع بارانيَكي زؤر باري طيا سةوز بوو، حوشترةكان تيَر ئاوبوون لةوةريَكي زؤر ثةيدا بوو، حوشترةكان روونيَكي زؤريان دا وة ئةلين حوشترةكان لةبةر قةلةو بوون شةقيان برد»[35].

بة سةدان ويَنةوةكو ئةوانة لةكتيَبةكان حةديس هاتووة، هةر هةموويان باسي دروست بوونة ثارانةوة لة دواي كؤضي ثيَغةمبةر ئةكةن، كةواتة، ئةطةر ثارانةوةو تةوةسول بؤ ثيَغةمبةر هةبيَت و حةرام نةبيَت و شيرك بؤ خوا نةبيَت، هةروة­ها بؤ ئيمامان و ئةولياؤ ثياو ضاكانيش دروسته و حةرام نيية.

كةمال: ثيَم سةيرة: تا ئيَستا يةكي لةو ريوايةتانةم نةبينيبوو:

موحةممةد: ئةطةر ئةماشاي كتيَبةكاني حةديس بكةيَت بةسةدانيان تيَداية. هةمووين لة دروست بوون و جايز بووني ثارانةوة و تةوةسول و شةفيع بووني ثيَغةمبةرمان بؤ باس ئةكةن، وة ئةوةي كة من بةتؤم و تووة بة دلَؤثيك لة دةريا. ديَتة بةرضام شارةزاييَكي باشت نيية لة كتيَبي حةديس.

كةمال: هةر ضةنة زؤر حةزم لةوةية كة كتيَبي حةديس و ذياننامةي ثيَشةوايان بخويَنمةوة، لة بةر ئةوةي كة زؤر طرفتاري ذيانم خويَندنةوةم بآ ناكرآ.

موحةممةد: لة كاتيَكدا شارةزانيكي كةمت لة بارةي كتيَبي حةديس و فةرمودةت هةية ضؤن لة سةر بناغةي فةتواي موحةممة كورِي عةبدو لوهاب، جويَن و بة شيعةيان و تةواوي موسلَمانان ئةدةي، تؤمةتي موشريكيان ليَي ئةدةيَت. كاريَكي باش نيية، ئةطةر يارمةنيم بدةي ئةمةوآ شتيَك بآ ثةردةت ثآ بلَيَم.

كةمال: لة كاتيَكدا ثيضمي ئةطةني بة روو خؤشي يةوة وتي: هةر ضي لة دلَداية بلَآ.

ئيَمة دو برادرةرين بؤيةئةمةوآ ئةم ثيَشنيهادةت ثآ بكةم تا لةزانستت سوود وةربطرم.

موحةممةد: تؤ وةكو كافرةكاني قورةيشي لة سةردةمي نةفاميدا بوون واي، يت ثةرةستني باوكانيان ئةكردنة بةهاتةوئةيان وت:

}... إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِم مُّقْتَدُونَ{[36] ياني ئيَمة باوكاني خؤمانمان ثيني لة سةر ئةو رآ و رةسمة بوون و ئيَمةش بة ثةيرةوي كردن لةوان بة شويَني ئةواندا ئةرؤين.

(هةر ضةنده ئةيانزاني بت ثةرستي شتيَكي خراثة و دروست نيية) بةلم لة سةر ئةمانةوة و بةلَطةيان بؤ ئةهيَنا، ئةزاني بؤ ضي خوا قسةيان ثآ ئةووتن؟

ضونكة طوآيان لة بيَغةمبةر نةئةطرت تا بزانن ريَطاكةي دروست يان نة، وةهةر لةسةر ريَطاي بت ثةرةستي خؤيان مانةوة و ثالأ بشتي بوون.

داوات ليَ ئةكةم كويَر كويَرانة، لة رةفتاري باوكاني خؤت ثةيرةوي نةكةي، بة بييرو ثشكنين بةدواي راستةقينةدا بطةرآ و ذياني خؤت لة سةر ئةو راتي ثةداريَذي وثتةو بكةي.

بة خويَندنةوةي كتيَبةكاني حةديس بؤت دةرئةكةوآ بيرو باوةري دةستةيةك لة بارةي حةرام كردني ثارِانةوة لة طةلأ ئةولياي خوا لة طةلأ هةموو مةزهةبةكاني ئيسلامي جياوازيان هةية، ئايا ئةوت قةبولَة؟

كةمال: بةلَآ ليَرةدا تؤ راست ئةلَآ، بةثآي وتوويَذي سةرةوة دوون بووةوة كة هةق لة طةلأ ئيَوة شيعةيان و موسلَمانةكاني تربوو.

ئةو هةمووجويَن وتوَمةتي نارةوا لة شيعةمان داوة، ضيي بكةين؟

موحةممةد: لة خوا بثاريَيةوة طوناهت ثاك بكاتةوة، ضونكة لةم بارةوة نةزان بووي. لة طةلأ ئةويشدا داواي ليَ بكة ريَطاي هةقت ثيشان بدات وة بةدواي هةقيش بكةوة تا خوا لة طناهنت خؤش ثيَت، هةر شتيك لة بارةي هةر مةزهة بيك بة تايبةتي شيعة ئةبيسي ليَبكوليَيةوة تا لة راست و دروستي دلَنيا بيت و بةراستىيةكةي بطةيت وة دةست لة ئةناينيةتي مةزهةبي هةلَطرة، ضونكة ثيَغةمبةر(ص) فةرمويةتي: «هةر ئةعسوب و ئةنانيةتكي ثآ بةلَطة شويَنيَكي لة دؤزةخدا هةيةم»

كةمال: بة سةر ضاو هةر ضؤن تؤ بَليَت وائةكةم، زؤر سوثاست ئةكةم بؤ ئةو راست و راستةقينةيةي كة روونت كردةوة.

* * *

سةردان يان ضوونة سةر قةبران

 

جةمال: ئةم هةراوهؤريا بآ بةلَطانة ئيؤةي شيعةيان بؤ خوتان دروستتان كردووة ضية؟

جةواد: هةراهة را ضي؟

جةمال: بةكةيفي خؤتان ئةضنة سةرقةبران و ناوي ليَى ئةنن زيارةت، ياني زيارةتي قةبري ثيَغةمبةر (ص) و زيارةتي ئيمامان و ثياوضاكاني و...

جةواد: مةطةر ض عةبيَكي هةية، طوناحة؟

جةمال: كاريَكي حةرامة، هاوبةش دانان بؤ خواية.

جةواد: زؤر سةيرة، تؤش و ائةلَيَت، لة كابرايةكي رؤشنبير و خويَندةوار ئةم قسانة دوورة؟ قةت لةو خةيالَةدا نةبووم كةسيك وةكو تؤ بآ بةلَطة و سةلماندن بةو شيَوةية قسة بكات. لة رؤذي ئةوةلَةوة كة لة طةلأ يةك ئاشنا بووين ريَزو حورمةتيَكي زرت هةبوو لام ضونكة مرؤظفيَكي خاوةن راستةقينة و بةدواي راستىدا ئةطةرِاي.

جةمال: بة بيرو راي تؤ ئةو قسةيةي كة كردم نةزانانة ولة رووي تةعسوبةوة بووة.

جةواد: هيض ئامانجيَك بيَجطة لةوة تيَدا بةدي ناكرآ.

جةمال: ضؤن بوو بةم ئامانجة طةيشتيت؟

جةواد: بؤ روون كردنةوةي ئيدعاكةم، لة بابةتي ضوونة سةر قةبران ئةكؤلضينةوة تا دةركةوي و بزانين كآ لةسةر هةقةو كآ ريَطاي وونطردووة موتةعةسيبة.

جةمال: من ئةزانم زيارةتي خاوةن طؤرةكان هاوبةشدانان بؤ خوا وحةرامة.

جةواد: ضؤن ئةزاني كة ئةوكارة حةرامة.

جةمال: ئةوكارةي شيعةيان هةر وةكو كاري بت ثةرةستةكان واية، ئيَوةش مروو ئةثةرة ستن.

جةواد: هةر لةبةر ئةوة لةروالَةتدا وةكو يةكن بة موشركيان ئةزنن.

جةمال: بةلَآ هةروة كو ئةوانة كة لةوةري بتةكان كؤئةبنةوة، ئيَوةش لةسةر مرووةكان كؤ ئةبنةوة.

جةواد: بةلَآ تيَطيشتم، لةبةر ئةوةي لة سةر طؤرِةكان كؤ ئةبينةوة، زيارةتي طؤرةكةش بةهاوبةشدائةنةن؟

جةمال: بةلَآ، ئيتر لةوة روونتر.

جةواد: كةواتة من و تؤو هة موو موسلَمانةكان موشيركين.

جةمال: ئيَمة بؤ تيَطةلَى خؤتان ئةكةيَت؟

جةواد: ئايا حةجت كردووة يان نة؟

جةمال: بةلَى، ئةطةر خوا قبولَى بكات.

جةواد: مادام حةجت كردووة. لة مزطةوتي حةرام نويَذت كردووة؟

جةمال: لة بةرةكةتي حةزرةت بةلَآ.

جةواد: لة مالَى خوا موسلَمانةكانت بينيوة لة كاتي نويَذدا هةموو روو لة كةعبة ئةكةن، بةلآم هةندآ ثشتيان لة رؤذئاواية، كؤمة لةيَك ضشتيان لة باشوورة، وة دةستةيةك ثشتيان لة باكوورة، وة بةو شيَوةية هةموويان نؤيذ ئةكةن.

جةمال: بةلَآ بينييومة، منيش بؤ خؤم لةوةي راوةستاوم، وة لة هةر كوئ مالآ خوا ديارة روو لة كةعبة رائةوةستاين و نويَذ بةرثا ئةكةين ضونكة لة ناوي مالَى خوا ئةبآ روو لةكةعبة راوةستي وة ئةطةر نة نويَذت باتلَة. جةواد: كةواتة تؤ و هةموو ئةو كةسانةي كة لةوي نويَذتان كردووة موشريكن.

جةمال: بؤضي؟

جةواد: ضونكة رووكردن لة كةعبة لة كاتي عيبادةت، وةكو رووكردن بت­ثةرستةكان لة بتةكانيان، بةم جياوازي­ية، ئةوانة بتيَك ئةثةرةستن كة بةدةستي خؤيان دروستيان كردووة، تؤ و ويَنةي تؤ خانويةكي بةردين ئةثةرستن.

جةمال: نةخيَر وا نيية، جياوازيَبكي طةورة لة تيَوان ئيَمة و ئةوان هةية ئيّمة روو لة خانةي خوا ئةكةي،، ئةوانة روو لة بت ئةكةن.

جةواد: ض جياوازيَكي هةية؟

جةمال: من و موسلَماناني تر لة كاتي نويَذدا رووئةكةينة كةعبة، وبةو ماناية نيية كة خانةي خوا ئةثةرةستين، بةلَكو لة بةر ئةوة بة فةرماني خوايي كارمان كرد بيَت، بةلآم بت ثةرةستةكان بتةكانيان لة جياتي خواي بذون ئةثةرةستن. كةواتة لة كاتي نويَذ ئةوانة بة دلَ و كيان بت ئةثةرةستن، بةلآم ئيَمة لة كاتي نويَذ هةر ضةندة روومان لة خانوويةكي بةردينة بةلآم بة دلأو طيان خوا ئةثةرةستين. ليَرةدا كاري ئةوانة شيركة و هاوبةشدانان بؤ خواية بةلآم ئايا كاري ئيَمة كة بةفةرماني خوا روو لة كةعبة راوةستاوين و نويَذ بؤخوا ئةكةين كوفرة وهاوبةشدانان بؤ خواية. جياوازي عيبادةتي ئيَمة لة طةلأ عيبادةتي ئةوان زةوي تا ئاسمانة.

جةواد: كةواتة وةكو تؤ ئةلَيَت، ويَضوونييان لة رةفتاردة هاوبةشدانان نييةو وة ئةطةر نة تؤيش بة ويَضووني كارةكةت لة طةلأ بت ثةرةستان هاوبةشدنانة، بةلآم ئةوةي كة بؤتة هؤي شيركبووني بت ثةرةستةكان، ئامانج و نييةتيانة لة ثةرةستندا نة ئةو رةفتارةي كة ئةنجامي ئةدةن. وة ئةو نييةتة لة لايةكي ترةوة واي لة تؤكردووة كة رووكرانت بؤ لاي كةعبة كاريَكي هاوبةش­دانان بؤ خوا نةبيَت، كةواتة نةبووني نييةتي رووكردني لة كةعبة لة طةلأ كاري تؤدا نيية بةلَكو نييةتةكة ثةرةستني خواية؟

جةمال: بةلَىَ، ئةوةي كة من ئةمةوآ هةر ئةوةية.

جةواد: ئيَمةي شيعةيان وةكو موسلَمانةكاني تر كاتى زيارةتي مةزاري بيَغةمبةر (ص) و ئيمامان و ثياوضاكان ئةكةبن هةرطيز نييةتي ثةرةستني ئةوانةمان نيية، بةلَكو ويَضوونيَكة لة رةفتاردا وةكو لة سةرةوة روونمانكردةوة، كةرةفار لةشويَنيَكي تايبةتىية ونييةتيش شتيَكىترة، كةواتة زيارةت و سةرداني قةبران لاي شيعةو تةواوي موسلَمانةكان نة حةرامة و نةهاوبةشدانانة بؤ خوا، وة لة حةديسدا هاتووة: ]كارةكان لة سةر بناغةي نييةت ثاداشت و جةزا ئةدريَنةوة[[37].

كةواتة ئةطةر هاتوو هةر كار و ثةرةستنيك بؤ غةير خوا بوو هاوبةشدانان بؤ خواية، وة ئةطةر نبيةتي ثةرةستني لة طةلَدا نةبوو، حةرام نيية و كاريَكي دروستة. بؤ نمونة: ئةطةر لة شويَنيك نويَر دابةستي بتيَك لة بةرامبةرت بوو، ئةطةر نويَذكةت بة نييةتي بتةكة بيَت ثةرةستنةكةت هاوبةشدانانة بؤ خؤا، وة ئةطةر نويَذةكةت هةر ضةندة لة بةرامبةر بتةكة راوةستاوي ـ بةنييةتي خوا بيَت و هيض بةهايةك بؤئةو بتةقايل نةبآ، ئةو نويَذة دروستة و هاوبةش دانان بؤ خوا نيية.

وة بةوكارةش نة كافرو نةموشريك ئةبآ. جةمال لة دواي ئةوة كة بييريَكي توولَى كردةوة وتي: ئةواوي ئةوانةي كة وتت هةموو رست و دروس بوون، لة خواي مةزن راواكارم تؤ بكاتة ثشتيوانيَك بؤ ئيَمة لة بةر ئةوة مةسةةي زؤر طرنط و بايغةدارت بؤ روون كردينةوة. كة ئيَمة لة بةر تةعسوبي مةزهةبي ليَيان دوور كةوتبوينوة، بة يارمةنيت باثرسياريَكت ليَى ئةكةم.

جةواد: بثرسة.

جةمال: تائيَرة روون بووةوة كة زيرةتي مةرقةدة بيرؤزةكن و ضوونة سةر قةبران حةرام نةبوو و جايزة. بةلآم ض رزيَك هةيةكة ئيؤةي شيعة ئةوةندة بايةخي ثآ ئةدةن، بةلَطةتان ضيية؟

جةواد: لة بةر ئةوة سوننة تيَكة داكؤكي لة سةركراوة.

جةمال: سوننةتي ئةم كارة ضيية؟

جةواد: جةلَآ داكؤكي زؤر لة سةري كروة، سوننةتيَكي يةكجار طةورةية.

جةمال: حةديس لةبارةي سوننةت بووني زيارةت و ضوونة سةر قةبراني ثيَغةمبةرن (ص) وئيمامان و ثياوضاكان هةية؟

جةواد: بةلَآ هةية، سةرةراي حةديسيَكي زؤر، رةفتاري ثيَغةمبةر (ص) وئيمامان و رةفتاري موسلمانان لة كاتي ثةيدابووني ئيسلام تائةمرؤ لة سةر سوننةت بووني زيارةت و ضوونة سةر قةبرن هةية.

جةمال: تكاية هةندآ لةوانةم بؤ باسبكة.

جةواد: 1 ـ لة ريوايةتدا هاتوو: «ثيَغةمبةر (ص) ضووتة سة رقةبراني شةهيدةكاني ئوحد»[38]

2 ـ هةروةها لةو حةزرةتة ريوايةت كراوة كة ضووتة زيارةتي طؤرستاني بةقيع.

3 ـ لةسونةني نسايي و سونةني ئبن ماجة و ئةحياي علوم، ئةبو هورةيرة لة ثيَغةمبةري ئيسلم (ص) طيَرِاوةتةوة كة فةرمويةتي: «زوروا القبور فأنها تذكركم بالاخرة»[39] واتة بضنة سةر قةبران ضونك هثاشةرؤذتان ئةخاتةوة بيير.

4 ـ هةروةها ئةبو هورةيرة ئةطيَرِيَتةوة.

«ثيَغةمبةر ضووتة سةر قةبري دايكي ]ئامنةي كضي وةهةب[ وة لة كةناري قةبري دايكي طرياوة، وة كةساني كة لة طةلَيدا بوون ئةوانيش طرياون. ثاشان وتي:

«فزوروا القبول فإنها تكذركم بالاخرة»[40] ياني بضنة ةر قةبران ضونكة بة يادي ثاشةرؤذتان ئةهيَنيَتةوة».

5 ـ لة ناو دةقةكاني فةرمودةكان لة بةشي ضؤن بضينة زيارةتي خاوةن طؤرةكان ريوايةتيَكي زؤر هاتووة، وةكو: هةر كةستيك بضيتة طؤرستاني بةقيع بلَآ:

«السلام عليكم يا أهل الديار من المؤمنين والمسلمين...» [41].

ياني دروود و سلآو بؤ ئيَوة ئةي مؤمنين و موسلَماني ئةم خانووانة.

ئةوةي كة تائيَرة باسمان كرد لة بارةي سوننةت و موستةحةبي زيارةتي طؤري ثياوضاكان و مؤمنين و هاندانيان بووة.

ريوايةتي زؤر لة بارةي زيارةتكردني طؤري ثيَغةمبةر هةية ليَرةدا ئاماذة بة هةنديَكيان ئةكةين:

1 ـ دار قطني، غزالي، بيهقي، ريوايةتيان كردووة كة ثيَغةمبةر(ص) فةرموي:

«من زارني وجبت شفاعتي»[42] واتة هةر كةسيَك بيَتة زيارةتم يان بيَتة سةر قةبرم، شةفاعةتي من بؤي واجب ئةبآ.

2 ـ ريوايةتيَكي تر لة ثيَغةمبةرةوة (ص) هاتووة كة فةرمويةتي:

«من زارني بالمدينة محتسباً كنت له شفيعاً وشهيداً يوم القيامة»[43] واتة: هةر كةتيك لة مة دينة بيَتة زيارةتم لة رؤذي هةستانةوة ئةبمة شةفيعي شةهادةتي بؤ ئةدةم.

3 ـ نافع لة كورِي عومةر ئةطيَرِيَتةوة كة ثيَغةمبةر (ص) فةرمويةـي:

«من حج ولم يزرني فقد جفاني»[44] واتة: هةر كةسيَك بهيَتة حةج و سةر لة من نةدات زؤلَمى لةمن كردووة.

4 ـ ئةبو هورةيرة لة ثيَغةمبةروةوة ئةطيَريَتةوة كة فةرمويةتي:

«من زارني بعد موتي فكأنَما زارني حيًاً»[45]. واتة هةركةسيَك لة دواي مردنم زيارةتم بكات وةكو ئةوة واية كة بة زيندوويي زيارةتمي كردووة.

5 ـ لة بئن عةبباس ئةطيَرِنةوة كة لة ثيَغةمبةرةوة ريوايةتي كردووة، فةرمويةتي:

«من حجّ وقصدني في مسجدي كانت له حجّتان مبرورتان»[46] ياني: هةر كةسيَك بضيَتة حةج و لة مزطةوتةكةم بيَتة زيارةتم، دو حةجي قةبولأ بووي بؤ ئةنوسريَت.

ديسان ريوايةتيَكي زؤر هاتووة كة راكؤكي لة سةر سوننةت بووني زيارةتي قةبري ثيَغةمبةر (ص) و قةبةرةكاني مومنين و ثياوضاكان ئةكات.

ثاشان فةرموي: «هةر كةسيَك بضيَتة حةج و من زيارةت نةكات، ئةوا زولَمى لة من كردووة»[47].

ئايا ئةوانة بةلَطةيةكي تةواو نيين بؤ داكؤكي كردن لة سةر سوننةتي زيارةتكردني ئةو حةزرةتة؟

ئايا رستةي «شةفاعةتي من بؤ ئةوان واجب ئةبآ»[48] باشترين بةلَطةي داكؤكىكراو نيية بؤ يزارةتكردني ثيَغةمبةر (ص)؟

ئايا لةوي كة فةرمويةتي: «برِؤنة سةر قةبران، كة ثاشةرؤذتان ديَنيَتةوة بيير»[49] ئةمر بةزيارةتكرن نيية؟

 

هةلَبةتة ئةو (ئةمر) كردنةي ثيَغةمبةر ئةطةر نبشانةي واجب كردني زيارةت نةبيَت باشة، بةلآم بيَطومان نيشانةية بؤ داكؤكي كردن لة سوننةت بووني.

جةمال: ئةم هةموو ريوايةتانةت لة كوآ هيَناوة؟

جةواد: كتيَبةكاني حةديس ثرِة لةم ريوايةتان، تؤ شارة زا بيت نيية لةو بارةوة برِ كتيَبةكان بخويَنةوة راستةقينةيةكي باشت بؤ روون ئةبيَتةوة.

جةمال: تا ئةمرؤ يةكي لةو ريوايةتانةم نة خويَند وتةوة و نةبينيومة.

جةواد: ئايا سةحيحي بوخاريت[50] نةخويَندووة؟

جةمال: كتيَبي بةو جؤرةم نيية.

جةواد: ئةي سةحيحي موسليم[51] ضي؟

جةمال: وا بزانم باثيرم كتيَبيَكي بةو ناوةي هةبوو ثاش مردني مامم بردي.

جةواد: سونةني نيسابي[52] ضي؟ ئةويشت نةخويَندووة؟

جةمال: ئةو كتيَبة ضيةو لة بارةي ضية؟

جةواد: كتيَبي فةرمودةية.

جةمال: نةخيَر نةم بينيوة.

جةواد: ئةي ض كتيَبيَكي فةرمودةت خويَندوتةوة؟

جةمال: داواي ليَى بوردن ئةكةم ئةبآ بلَيَم، من قوتابي زانطوم، لة كؤليذي بزيشكي دةرس ئةخويَنم و هةر ضي كاتم هةية تةرةخانم، كردووة بؤ تةواوكردني رشتةكة، طةر ضي زؤر حةزم لة خويَندنةوة ئةو كتيَبانةية بةلآم لة بةر كةم بووني كات لةو بارةوة بآ رانستم.

جةواد: تؤ تا ئيَستا كتيَبيَكي حةديست نةخويَندووة، وة لةم بارةوة زانستيَكي ئةو جؤرةت لة عيلمي حةديس نيية، ئةي ضؤن ئيجازة بة خؤت ئةدةيـ، كة زيارةتي و ضوونة سةر قةبراني ثيَغةمبةر (ص) وئيمامان و ئةوليات ئة قةبولأ نةبيَت؟

ئةزانيت بة هاوبةشداناي زيارةت و ضوونة سةر قةبران شتيَكي بآ بناغة و درؤية؟

جةمال: من و باوكم وهةتا باثيرم تا ئيَستا هةر ضي لةم باروةمان بيستوو، ياني زيارةتي و ضوونة سةر قةبران هةموو هةر بة هاوبةشدنان بوو، وةهةتا يةك بابةت يان يةك ريوايةت و حةديس لةوانةي كة تؤ وتت بة طويمان نةطةييوة.

جةواد: مرؤظ بؤ طةيشتن بة راست و راستةقينة، ئةبآ هةميشة تيَكؤشي و هةولأ بدات و لةو بارةوة كتيَب بخويَنيتةوة، تا باوةر وكردار و رةفتاريَكي وا بة دةست بهيَني كة خوا دةيةويَت، وة تةنيا بة قسةي كةساني كةراست و هةلَةيان ديار نيية ثشتِ نة بةستن.

جةمال: ئةوةي كة تؤ دةلَيَت قبولَمة، زيارةتي قةبري ثيَغةمبةر، ئيمامان و مومنين و كردةوةضاكان، نة هةر سونةتيَكي و اكؤكيكراو نيية بةلَكو ثةسةند كراويشة.

وةسةرنجي خةلَكيشن بؤى راكيَشراوة.

جةواد: ئةمةوآ شتيَك ثيَت بلَيم.

جةمال: فةرموو: ئامادةم طوآ ليَى بطرم.

جةواد: داوات ليَى ئةكةم هةتا راست و دروستي هةوالَيَكت بؤ روون نةبيَتةوة، دواي نةكةوي وخؤت نةدةي بة دةستي سروشتي دةوروبةرت. مةطةر راستي ئةو بييرو باوةرة، يان ئةو وتارةت، بؤ دةركةوتبيَت كة بؤ خؤي نيشانةي زرطار بوونة.

جةمال: لة ثيَشدا لةو باوةرةدا بووم كة زيارةتي سةر قةبران هاوبةشدانان بؤ خواية، بةلآم ئيَستا بة هؤي روونكردنةوةي ريوايةتة ئيسلامىيةكان بؤم دةركةور، نةك هةر حةرام و شيرك نيية، بةلَكو سوننةتيَكي داكؤككراوة وة ةةروةها بةم ئامابخة طةيشتووم ئةبآ لة بارةي ئةو بابةتانةي كة وةكو ئةون و جيَطامي ناكؤكيين لة نيَوان مةزهةبةكان لة بارةيانةوة زانستيَك بةدةست بيَنم، وتؤ لة ريَنمويىكردن يارمةتيم بدةي. وة لة بارةى ئةم بابةتةوة لة طةلأ باوكم وتوؤيذ ئةكةم ضونكة ئةو بووة هؤى شاندني ئةو بيرو باوةرة لة ميَشكي من، ئوميَدةوارم ئةويش وةكو من لةم بارةوة مةبةسةكاني بؤ روون ببيَتةوة، و بكةويَتة سةر ريَطاي راست.

جةواد: سوثاست ئةكةم لة بةر ئةو كاتة كة بؤ من تةرةخانت كرد.

جةمالأ: منيش هةروةها سوثاسي تؤ ئةكةم بؤ ئةم روونكردنةوةية كة بووة هؤي ريَنمويي كردنم.

* * *

 

هاوسةر بووني كاتي

عةولَلآ: لة كاتيَكدا هةموو موسلَمانان لة سةر حةرام بووني «هاوسة ربوني كاتي» يةك قسةن، بؤضي لاي ئيَوةي شيعة حةلآلَة؟

حةمة رةزا: بة طويَرةي بيَذةي عومةر كورِي خةتاب كة رةسولي خوا «هاوسةر بووني كاتي» حةلالأ كردووة... ئيَمةش بة حةلآلَي ئةزانيين.

عةولَلآ: مةطةر ثيَغةمبةر (ص) لةم بارةوة ضي ووتووة؟

حةمة رةزا: «جاحظ» و«قرطبي» و «سرخسي حنفي» و «فخري رازي» وة زؤر تر لة ثيَشةواياني ئةهلي سوننةت ئةطيَرِنةوة كة عومةر لة خوتبةيةكي خويدا و تويةتي:

«متعتان كانتا على عهد رسول الله (ص) وأنا أنهى عنهما وأعاقب عليهما: متعة الجمع، ومتعة النساء» واتة: دوو متعة لة سةردةمي ثيَغةمبةر (ص) حةلآلأ بوو، و من ئةوانة قةدةغة ئةكةم، وة هةر كةسيَكيش ئةنجاميان بدات سزاي ئةدةم، متعةي حةج[53] و متعةي زنان (هاوسة ربووني كاتي)[54].

لة تاريخي «ئبن خةلةكاندا» هاتووة. كة عومةر كورِي خةتاب وتويةتي: «دو متعة لة سةردةمي ثيَغةمبةر (ص) و سةردةمي ئةبو بةكر حةلالأ بووة، من هةر دوكيان قةدةغة ئةكةم»[55].

بيروراي تؤ لةم بارةوة جيية؟ ئايا وتنةكةي عومةر كة «دو موتعةي ناويراو لة زةماني ثيَغةمبةر (ص) حةلآل و جايز بوو» راستة يان درؤية؟!

عةولَلآ: بةلَآ عومةر راست ئةكات؟

حةمة رةزا: كةواتة دروستة ئيَمة واز لة قسةي ثيَغةمبةر (ص) بيَنين و بة قسةي عومةر بكةين؟ شتىوا ئةبيَت؟!

عةولَلآ: ةدةغةكردني ئةم دةستوورة لة لايةني عومةر كورِي خةتابةوة ئةو كارةي دروست كردووة.

حةمة رةزا: ئةي باشة ئةم فةرمودةيةي ثيَغةمبةر (ص) ضي ليَي ئةكةيَت؟ كة فةرمويةتي: «حةلآلَي موحةممةد حةلآلَة تا رؤذي قيامةت وة حةرامي موحةممةد حةرامة تا رؤذي قيامةت»[56] و ماناي ضيية، تةواوي زاناياني ئيسلامي لة سةر ئةو فةرمودةية يةك قسةن و قبولَيانة.

عةولَلآ: باش تؤزيَك راوةستان هاتة ولآم و وتي: حةمةرةزا راستةئةكةي! بةلآم ضؤن (عومةر كورِيخةتاب) ئةو دو موتعةيةي قةدةغة كردووة! بة ض بةلَطةو سةنةديَك توانيويةتي ئةو دووة حةرام بكات.

حةمة رةزا: ئيجتهادي تايبةتي خؤي بووةن هةلَبةتة ئةطةر ئيجتهاد. ثيَضةوانةي دةق بوو، قبولأ ناكرآ و عةمةلي ثآ ناكريَت.

عةولَلآ: هةتا ئةطةر ئيجتهادةكة هآ كةسيَك وةكو (عومةر كورِي خةتاب) بيَت؟

حةمة رةزا: بةلَآ هةتا ئةطةر هي عومةريش بيَت، عةمةلي ثآ ناكريَت، ئةي باشة بةراي بةريَزيَت ئيَمة بة قسةي خواو ثيَغةمبةري خوا بكةين باشترة يان بةقسةي عومةر كورِي خةتاب؟!

عةولَلآ: ئايا لة قورئان ئايةتيَك لة بارةي موتعةوة و حةلآلأ بووني موتعة هةية؟

حةمة رةزا: بةلَآ هةية، لةسورةتي نيسا ئايةتي 24 راهاتووة كة خواي بذون فةرمويةتي:

}... فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً{ واتة: لة طةلأ ئةو ذنانةي كة موتعة ئةكةن، مارةييان فةرزة لة سةرتان (واجبة) بييان دةنآ.

خوا ليَخؤش بوو فرزانةي «ئةميني» سةرضاوة و ضاوكيَكي زؤر لة كتيَبةكاني ئةهلي سوننةت لةم بارةوة هيَناوة وةكو: مسند ابن أحمد، (ئيمامي حةنبةلىيةكان) كة هةموو هؤي دابةزيني ئةم ئايةتة «هاوسةر بووني كاتي» يان زانيوة.

وة هةر ئةو ئايةتةيان وةكو بةلَطة وسةنةد بؤ حةلآلأ بووني ناو ئةبةن[57].

عةولَلآ: تائيستا لةم بارةوة شتى وام نةزانيوة!

حةمة رةزا: ئةطةر كتيَبي طران بةهاي «الغدير» بخويَنيتةوة، لةو بارةوة زانستيَكي زؤر دةستت دةكةوآ. ئةو كاتة ئةزانآ ئايا حةلآليَ خوا و ثيَغةمبةري خوا لة طةلأ قةدةغةكردن و حةرامكردني عومةر، ئةبآ كامييان وة لاوة دابنين.

ئينجا بذانين ئيَمة ئومةتي كيَين، ئايا ئومةتي موحةممةد، بان ئومتي عومةرين؟!

عةولَلآ: هةلَبةتة ئومةتي ثيَغةمبةرين و ضاكة وناوداري عومةريش لة بةر ئةوةية كة ئةويش لة ئومةتي موحةممةدة.

حةمة رةزا: ئةطةر ئةمة بييروراي تؤية، ئةي ضي ثيَشي لة تؤ طرتووة تا ثةيرةوي لة ثيَغةمبةر (ص) نةكةيت.

عةولَلآ: يةك قسة بووني موسلَمانةان موتعةيان حةرم كردووة، منيش ثةيرةوي ئةوانم.

حةمة رةزا: ئةم مةةلةية هةموو موسلَمانةكان لة سةري يةك قسة نيية!

عةولَلآ: ضؤن؟

حةمة رةزا: هةر وةكو خؤت وتت و دنت ثيانا، شيعةين «هاوسةر بووني كاتي» بة حةلآلأ ئةزانن. بؤ خؤت ئةزاني شيعةكان سةر ذماريان لة ناو موسلَمانةكان كةم نيية، ئةطةر نيَوة نةبن نزيك بة نيوةن[58]، و ئةم برِة موسلَمانة ئةو بابةتة بة حةلآلأ ئةزانن لة كاتيَكدا بةشةكةي تري موسلَمانةكان بة حةرمي ئةزانن، ئةمة ض يةك قسة بوونيَكة؟!

سةرةراي ئةوة ئيمماني مةعسومي خانةداني ثيَغةمبةر، كة ثيَغةمبةر لة قسةكاني خؤي بة طةشتي نوح ناوين ئةبات ئةفةرموي: «مثل أهل بيتي فيكم كمثل سفينة توح، من ركبها نجى ومن تخلّف عنها غرق»[59]. خانةداني من لة ناو ئيَوةردا وةكو طةشتي نوحة، هةر كةسي ثةيرةوين ليَى بكات رزطار ئةبآ وة هةر كةس لييَن دوور بكةوَيتةوة بة هيلاك ئةضيَت.

وة هةروةها فةرمويةتي: «إني تاريك فيكم الثقلين كتاب الله وعترتي أهل بيتي، ما إن تمستكتم بهما لن تضلوا أبداً، وأنهما لن يفترقا حتى يردا عَليَّ الحوض»[60]. واتة. من دوشتي طرانبة هام بؤ ئيؤة بة جيَهيَشتووة:  كتيَبي خوا و بنةمالَةكة، هةتا لة سةر ريبازةكةيان برِؤن قةت ريَطابزر ناكةن، وة ئةو دووة هيض كات لة يةك جيا نابنةوة تالاي حةوزي كةوسةر ديَنةوة لام.

ئةم مةزنني خانةداني ثيَغةمبةر (ص) كة ثةيرةوىكردنيان مايةي رزطاري ية و طةيشتن بة قةراغي هةقة، وة ثشتيَكردنيان و ويَن كةوتني كةسانىتر مايةي ريَطا. بزربوونة، ئةو سةروةر و مةزنانةي خانةدني ثيَغةمبةر (ص) هاوسةر بووني كاتي يان حةلآل زانيوة، وة بةمةنسوخي نازانن، شيعةكانيش لةم بارةوة ثةيرةوي لةوانة ئةكةن و بة حةلآلي ئةزانن، ريوايةتيَك لة ميري بوةرداران ئةطيَرِنةوة كة فةرمويةتي: «لولا أن عمر نهى عن المتعة ما زنى إلا شقي».

واتة: ئةطةر عومةر هاوسةر بووني كاتي قةدةغة نةكرداية، بيَطومان بيَجطة لة شةلاتي كةس توشي زينا نة ئةبوو[61].

شرؤظةي وتاري ئيمامي عةلي (ع) بةم جؤرةية: حةرام كردن و قةدةغةكردني موتعة لة لايةني عومةرةوة واي لة فةلَك كرد كةثشت يكةنة هاوسةر بووني كاتي وليَي دوور بكةونةوة، جا ئةطةر كةسيَك تواناي هاوسةر بووني هةميشةيي نةبآ ناضار ئةبآ كة توشي زينا بيَت (بةنا بؤخوا).

هةر ضةندة ثيَشةواياني موسلمانةكان فشار لة سةر حةلآلأ ببون و جايز بووني موتعة ئةكةن وة سةحابةيةكي زؤر و تابعين لة مسولَمانةكان بة بةلَطةي قورئان و ئيجازةي ثيَغةمبةر (ص) حةرم بوونةكةي عومةر رةت ئةطةنةوة موسلَمنةكان لة سةر ضي يةك قسةن و يةك راين هةية وة قسةكرن لة يةك طرتن لةو بارةوة بيَويست ناكات.

ليَرةدا ناوي هةندآ لةو كةسايةتييانة ديَنين كة هاوسةر بووني اتي يان قةبولأ كردووة، وئاماذة بة قسةكانيان لةم بارةوة ئةكةين:

1 ـ عمران بن الحصين: ئيَذي:

ئايةتي موتعة لة قورئاندا هاتووه، وة ئايةتيَكي تر نةسخي نةكردووة، ثيَغةمبةري خوالةم بارةوة دةستوري ث دايين كة كاري ثآ بكةن، ئيَمة لة حةجي تةمةتوع مان ئةنجام ئةدا، تا وةفاتي (ثيَغةمبةر) ةدةغةي نةكرد. بةلم ثاش ئةو كةسيَك (عومةر كورِي خةتاب) هات بة بيير و باوةري خؤي هةرضي ويستووة وتويةتي[62].

2 ـ جابر بن عبدالله و أبو سيعد خدري: ئةم دوانة ئةلَين: تا ناوةراستي فةرمانرِةوايي عومةر موتعةمان ئةكرد، كاتي عومةر روودوي «عةمرو كورِي حةريس» بيست قةدةغةي كرد لة خةلَك.

3 ـ عبدالله كورِي مسعود: «ابن حزم» لة كتيَبي «المحلى» و «زرقاني» لة «شرح الموطأ» ئةم دووانة هةر دوكين ناوي عبدالله بن مسعوديان هيَناوةكة لةو كةسانة بووة هاوسةر بووني كاتي تةئييد كردووة، و بة حةلآلَي زانيوة. لةبةركةراني حةديس، ديسان ريوايةتيان لةونةقلأ كردووة كة وتوويةتي: لة فةزاكردنيَك ان بة شاني ثيَغةمبةر (ص) شةرِمان ئةكرد.

هيض كةس لة ئيَمة هاوسةري لة طةلَدا نةبوو، بة ثيَغةمبةرمان وت: ئةي ثيَغةمبةر خوا خؤمان بخةسيَنين؟ ئةو ريَطاي ليَى نةطرتني و ئيجازةي موتعةي ثآ داين وةبة دياري كردن كرآ و ماوةي دياري كراوة هاوسةري كاتيمان هةلَبذارد، ثاشان ئةم ئابةتةي خؤيَندةوة } لاَ تُحَرِّمُواْ طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ لَكُمْ{[63]، يني ئةو شتة ثاك و خاويَنانة كة خوا بة ئيَوةي داوة لة خؤتاني حةرام مةكةن[64].

 4 ـ عبدالله كورِي عمر: ئةحمةد كورِي حةنبل (ثيَشوايي مةزهةبي حةنبةلي) بة سةنةدةكاني خؤي لة «عبدالرحمن بن نعيم اعرجي» ريوايةتيضك ئةكات كة وتويةتي: لاي عبدالله كورِي عمر بووم، كابرايةك لة بارةي موتعةوة ثرسياري كرد وتي: سوتند بة خوا، لة رؤذطاري ثيَغةمبةري خوا زيناكار نةجوين[65]، و نيازي خؤمان بة هؤي هاوسة بووني كاتييةوة بةدةست ئةهيَنا.

5 ـ سلمة بنت امية بن خلف: «ابن حزم» لة «المحلي» و «زرقاني» لة «شرح الموطأ» لةو دووة ئةطيَرِتيَةوة كة هاوسة بووني كاتي جايز و حةلآلَيان زانيوة.

6 ـ معبد بن امية: «ابن حزم» لة مةعبةد كورِي ئومةية كورِي خةلةف ئةطيرِيَتةوة كة هاوسةر بووني كاتي جايز بووة.

7 ـ زبير بن العوام: «راغب»، ئةلَآ: عةبدو لَلآ كورِي زوبةير و عةبدلَلآ كورِي عةباس لة سةر هاوسةربووني كاتي كةوتنة مشت و مرِ، عةبدولَلآ كورِي عةباس بة عةبدلَلآ كورِي زوبةيري وت برِوَ لة دايك بثرسة بزانة ضوَن ئاطري داويَني نيَوان و خؤي و باوكت كؤذاندوتةوة، (ياني ئةو دووة ضؤن بة يةك طةيشتبوون)؟

عبدولَلآ كوري زوبةير لةو بارةوة لة دايكي ثرسي، دايكي لة ولآميدا وتي: بةلَآ تؤ لة هاوسةر بووني كاتي بةدونيا هاتووي[66].

ئةو روداوة ئةسةلميَني و بةلَطةيةكي تةواوة بؤ حةلآلأ بووني هاوسةربووني كاتي لة روانطةي زوبةيرةوة.

8 ـ خالد بن مهاجرين خالد مخزمي: لاي ثياؤيك دانيشتبوو، يةكي لة بارةي موتعةوةي ليَى ثرسي، خالد وتي: حةلآلأ و جايزة، ابن أبي عمرة ئةنساري ثآ ووت لة سةر خؤ بة، ]بؤضي بةم ئاسانىية فةتوا ئةدةيت[.

خالد وتي: سويَند بة خوا، ئةو كارة لة رؤذطاري ثيشواي خؤثاريَزان (امام المتقين) ئةنجاممان داوة[67].

9 ـ عمرو بن حريث! حافظ، عبدالرزاق لة كتيَبي «مصنف»ى خؤى لة ]ابن جريح[ ئةطيَريتةوة كة «أبو الزبير» بؤي باسكردم، كة جابر وتويةتي: عمرو كورِي حةريس هاتبووة كؤفة و كة نيزيَكي موتعة كرد بوو، كة نيزةكة سكي بوو، هيَنايانة ثيَش عومةر ضيرؤكةيان بؤ طيرِايةوة، لة عةمروي ثرسي راستة، ئةويش وتي: بةلَآ. لة بةر ئةم رووداوة هاوسةر بووني كاتي قةدةغةكرد[68].

وة هةروةها كةسانىتر ليرةدا تةنيا ناويان ئةهيَنين:

10 ـ أبي ابن كعب.

11 ـ ربيعة بن أمية.

12 ـ سمير (يا سمرة) ابن جندب.

13 ـ سعيد بن جبير.

14 ـ طاوس يماني.

15 ـ عطاء ابو محمد مدني.

16 ـ سدي.

17 ـ مجاهد.

18 ـ زفر ابن اوس مدني.

وة هةروةها كة سانيَكىتر لة مةزناني ئةساحابةو تابعين و طةورةكاني موسلَمان نارةزايي خؤيان لة بارةي فةتواي عومةر وئيجتهادةكةي لة بةرامبةر قورئان و سوننةتي ثيَغةمبةر دةربرِيوة. عةولَلآطيان، ثاش ئةو هةموو روونكردنهوةية، ديسان ئةلَيَت موسلَمانةكان لة سةر حةرام بووني موتعةيةك قسةن؟

عةولَلآ: داواي ليَبووردن ئةطةم، هةموو ئةو بابةتانة كة لة بارةيانةوة قسةمان كرد يستبوو، بةلآم لة بارةي راست و هةلَةيانةوة نةم كؤلَيوةتةوة، ئيَستا لةو باوةرةدام ئةبيَت لة بارةيانةوة بكؤليَنةوة، تا بتوانين راستةقينة لة ناراستةقينة جييا بكةينةوة.

حةمة رةزا: بؤت دةركةوت كة هاوسةر بووني كاتي جايزة؟

عةولَلآ: بةلَآ بؤم روون بووةوة، وة زانيم ئةو كة سانةي كة قةدةغةيان كردووة بة طويَرةي دوق و فةرمودة نةبووة، بةلَطؤ لة سةر مةيلي هةواو هةوةسى خؤيان بووة، وقورئانيش دةستوري جايز بووني داوة، ئايةتيَكي تريش بؤ نةسخ ـ كردني نةهاتووة، هةروةها بؤم دةركوت: نةك هةر عومةر كورِي خةتاب بةلَكو لةو بةرزتريش ناتواني دةستكاري ئةحكامي خوا بكات، زؤرم ثآ سةيرة عومةر بةض بةلَطةيةك توانيويةتي ئةم فةتواية لة بةرامبةر فةرمودةي ثيَغةمبةر و ئةحكامي خوا بدات.

ئةطةر ئةتواني ضةند كتيَبيَكي باش و دوور لة بوختان و تؤمةت كة ئةم ضؤرة بابةتانةيان شرؤظة كردووة ثيَم بناسيَنة سوثاست ئةكةم.

حةمة رةزا: كتيَب زؤرة لةوانة: «الغدير»ي فرزنة ئةميني، «النص و الاجتهاد» و «الفصول المهمة»ى خوا ليَخوش بوو فرزانة شةرفةددين «المتعة»ى سةيدا تةوفيق فةكيكي. ئةم كتيَبانة بة ووردي و بآ لايةنانة بخويَنةوة.

عةولَلآ: خواحة ز بكات ئةيان خؤيَنمةوة، لة خوا داوا خيَر خوازيت بؤ ئةكةم.

حةمة رةزا: رةخنةيةكي تر لة بارةي قةبولأ كردني فةتوا كةي عومةر لة لايةني ئةهلي سوننةتةوةية.

عةولَلآ: ض رةخنةيةك.

حةمة زةرا: عومةر دو موتعةي هةرام كرد، موتعةي ذنان و موتعةي حةج، ئةي باشة بؤضي ئةهلي سوننةت موتعةي حةجييان حةلآلأ زانيوة و موتعةي ذنان حةرام؟ ئةطور فةتواي عومةر دروستة هةر دوو فةتواكة حةرامه، وة ئةطةر قسةكةي باتلأو نارةوأية هةر دوو موتعةكة حةلآلَن.

عةولَلآ: مةطةر ئةهلي سوننةت موتعةي حةج بة حةلآل ئةزانن؟

حةمة رةزا: بةلَآ ئةطةر ئةماشاي سةرضاوةكان بكة ئةويشت بؤ روون ئةبيَتةوة.

عةولَلآ: زؤر سوثاست ئةكةم.

 

سبحان ربك رب العزة عما يصفون وسلام على المرسلين

والحمد لله رب العالمين

سةييد سادق حوسةيني شيرازي


 

كتييَب ناسي

المراجعات: ئةم كتيَبة بريتي ية لةو نامانةي كة لة بارةي ئيماماني ئةهل و بةيتةوة هاتووة، وة لة نيَوان سةييد عةبدو لهوسةين شةرةفةدين و سةليم بةشيري زاناي بةناوبانطي ئةهلي سوننةت وسةرؤكي زانكؤ ئةو كاتةي ئةزهةر ئالأو طؤر كراوه، وة لة ئةنجامي ئةم وتوويذة، شيَخ سةليم بةشري مةزهةبي دوانزة ئمامي هةليَذارد و رياطةياند كة مةزهةبن شيعة لة فروع و ئوسولى ئايين لة ئيماماني خانةداني ثيَغةمبةري خوا ثةريرةوي ئةكةن.

شاياني باسة ئةم كتيَبة هةر بةو ناوة وةرطيَرِدراوةتة سةر زماني كوردي وة لة لايةني «مةكؤ جيهاني ئةهل و بةيت» ضاث كراوة، خويَنةران ئةتوانن لةوآ بة دةستي ييَنن.

حقيقة الشيعة الإثني عشرية: ئةم كتيَبة لة ئةنجامي ليَكوليَنةوةيةكي زانستي دوكترو وةحيد قاسم ـ 5، خةلَكي شاري «غةززة»ى فةلةستينة. وة لةبارة شيعةو ئةو بييرو باوةرةية كة بؤتة هؤي ئةوة كة دوكتورى ناوبراو ئيماماني ئةهل و بةيتي قةبولأ بيَت و لة مةزهةبةكةيان ثةيرِةوي بكات. نوسةري ئةم كتيَبة ليَكوليَنةوةكة بة طويَرةي سةرضاوةكاني ئةهلي سوننةتة كة تيَدا راستةقينة و راستي مةزهةبي دوانزة ئيماماي روون كردؤتةوة، دوكترو لة ديدمانيَطي خؤيدا لة طةلأ طوظاري «المنبر» ذمارة هةشت مانطي شةوالأ سالَى 1421ى طؤضي هةيظي هةيبووة ئةلَيَت.

كاتي بة بةلَطةكاني كتيَبي سةحيحي بوخاري راستةقينةي مةزهةبي دوانزة ئيماميم سةلماندن، وةهابييةكان فةتواي كافرو بوونميان دةركرد.

ـ لة بةر ئةو هؤيانة كة لةدواي مردني ثيَغةمبةر (ص) بة سةر موسلمانةكاندا هات. ريَطاي راست و دروستي «مةزهةبي ثيَنجةم» ئاشكرا بوو. بة من وهاوةلَةكانم ئةيان وت: مةترسي شيعة بؤ ئيسلام لة مةترسي جوولةكة زياترة، بةلآم من لةبةر ئةو جؤرة قسانة زياتر لة راستةقينة نزيك بومةوة.

ـ زاراوةي «بعدي» لة فةرمودةي «منزلة»[69] داكؤكي لة سةر وةسيةت كردن بؤ عةلىية لة دواي خؤي كة خةليفةي بآ رةقيبة.

ـ لة مةزهةبى تةشةيوع (عةقايد) بيروباوةر، روونترة، وة مةنتقىترة، ئةحكامى ساطارترة و هةيكةلى مةعنوي و ئةخلاقي بةرزتري هةية.

شاياني باسة ئةم كتيَبة بة ناوي «راستة قينةى شيعةي دوانزة ئيمامي»  وةرطيَرِدراوةتة سةر زماني كوردي، وة لة لايةني دامةزراوةى ئيمامي عةلىيةوة كة لقةكاني لة، لةندةن، بةيروتة، ضاث و بلآوبووتةوة.

و ركبتُ السفينة: ناوي كتيَبيَكة بةماناي، سواري كةشتييةكة بووم. لة لايةني يشكيَنةرى ئوردونيةوة، مةرِوان خليفات، دةرضووي زانكو ئوردون، كؤليذي شةريعةتة، و مةزهةبي شيعةي هةلَيذاردووة، ئةلَين ثيَش ئةوةي بييَتة شيعة مشت و مرِ لة نيَوان خؤي و برادةراني رووى داوة، لة ئةنجاغمي ئةوة، ليَكولَينةوة و ثشكنين لة بارةي مةزهةبي ئةهل و بةيت (س) دةستي ثيَى كرد، لة كؤتاييدا، راستةقينةي مةزهةبةكةي بؤ روون بووةوة، وة برِياري دا هةر ئةم مةزهةبة نويَنةري ئيسلمي.

رةت دانةوة لة سةر مةزهةبي وة هابيةت، وة ئةو عةيبانةي كة لةة رةزةني ثةروةردة لة قوتابخانةكاني ئاييني كة لة سةر مةزهةبي سونيين، باسيَكة كة نووسةر لة ثارةيةوة ليَكولينةوةي ئةنجام داوة، نوسةر لةو باوةرِةداية قوتابخانةكاني سونني مةزهةب ثيَويستيان بة ثاراستني مةزهةبةكةيان هةية كة بةرةوة ئيسلام راستةقينة ريَنمويي بكةن.

الخدعة: «رحلتي من السنة إلى الشيعة»: نوسةري ئةم كتيَبة رؤذنامة نوسيَكي ميسري ناسراو بة ناوي «صالح الورداني» ية. ناوي كتيَبةكة بةم جؤرةية «الخدعة: فيَلأ ـ سةفةرةكةم لة سونييةوة بؤ شيعة بوون». ناوبراو لة كتيَبةكةيدا ئاماذة بةو ئازار و ئةزيةتةي كردووة كة لة هةلَبذاردني مةزهةبي ئةهل و بةيت هاتووتة سةر ريَطاي، ناوبرِاو بة دةرخستني بةلَطةكاني هةقانيةت راستةقينةي مةزهةبي ئةهل وبةيتي سةلَماندووة، وة ئةلَيَت ئةم مةزهةبة هةمان ئيسلامة كة خواي بذون بؤ خةلَك ناردويةتي، «صالح الورداني» ضةندين كتيَبي لةم بارةوة هةية كة هةر يةك لة بارةي باسيَكةوةية وةكو: ميَذوو، عقايد و مةزهةبةكاي ئيسلامىية، شاياني باسة ئةم نوسةر زياتر لة بيست سالأ لة طةلأ بزوتنةوةي ئيسلامي (إخوان المسلمين) ميسر بووة وة لة ناودارةكاني ئةو بزوتنةوةية بوو، ثاش ئةوة كة خوا هيدايةتي داوة بةرةو مةزهةبي ئةل و بةيت و بووة بة شيعة كتيَبي «الخدعة» ياني فيَلأ ـ ى نوسيوة.

رؤذنامةي «المنبر» لة ذمارةي 22ي خؤي لة مانطي حاجيياني سالَى 1422ى كؤضي هةيظي ديدمانيَكي لة طةلَدا كردووة، هةندآ لةو ولآمانةي نوسةر كة لة «المنبر» بلآوكراوةتةوة ئةخينة بةر ضاو.

ـ كؤمةلَطاي ئةهلي سوننةت و جةماعةت ثيَويستيان بة بزوتنةوةيةكي وورياردنةوةية، تا لة ساوليَي سةحابةي دةريضن.

ـ بيير باوةري سونني بؤ دةولَةمةنديوون و جآ بة جآ هيَناني عةدالَةت و ئاشتي و ئاسايس ناتةوانة.

ـ من بة هؤي ليَكوليَنةوة و بير كردنة»ة و ثشكنين لة بييرو باوةري مةزهةبي سونني طةيشتة مةراستةقينةي مةزهةبي ئةل و بةي نة لة ريَطاي خؤدي مةزهةبي ئةهل وبيتةوة.

ـ ئةو طةنجانةي طة ضوونة تة سةر مةزهةبي ئةهل و بةيـ و ثةيرِةوي لة قوتابخانةكةي ئةكةن لة مالَةوة دةركراوان و بؤخؤيان بة دواي ثارويَةك نانن.

ـ تةشةيو ريَزي هةية بؤ بيييرو راي تاكة كة، وة دةرطاي ئيجتهادي كراوةية، وة لة طةلأ حوكمةتةكاني (ناصالح) سازش ناكات، لة كاتيَكدا تةسةنون بة بيَضةوانةوي ريَطاي تةشةيوعة.

ـ فةرهةنطي تةةيوع خاوةني ئوةريَكي ثيَشكةوتووة، ئازادي ثييري و ضاكترة لة رةفتاردا، لة فةرهةنطي تةسةنون.

لماذا اخترت مذهب أهل البيت(ع): ماناي ناوي ئهم كتيَبة: بؤضي مةزهةبي ئةهل وبة يتم هة لَبذارد، نوسةرة كةلأ موحةممةد مةرعي ئةنداكىية، قازي قوزاتي «شام» بوو، ئةويةتاوي طةورةترين زاناي ئةهلي سوننةت و جةماعةتي ولآتي (سورية) وةلة ثةيرةواني مةزهةبي شافعي ئةهلي سوننةت بوو، مةزهةبي شيعةي دوانزة ئيماميي هةلَبذارد، دواي ئةوة ليَكوليَنةوةيةكي لةبارةي مةزهةبةكان ئيسلامي ئةنجام دا مةزهةبي شيعةي هةلَبذارد، ضونكة بؤي روون بوةوة كة ئيماماني ئةهل و بةيت، ئيسلام ناسي راستةقينةن و شرؤظةكةري هةقي ئةحكامي ئيسلامن.

الحقيقة الضائعة: ماناي ناوي كتيَبةكة «راستةقينةيةكي وون بووة» شيَخ موعتةسيم سةييد ئةحمةد زاناي مةزني ئاييني نوسةري ئةم كتيَبة. ناوبراو لة دواي ليَكوليَنةوة و ثشكنيَكي زؤر فراوان بؤي دةركةوت كة تةنيا مةزهةبي ئةهل و بةيت لة سةر هةقة وهيَلي راستة، وة بةو ئامانجة طةييبوو تابيَش ئةوة مةزهةبي تةشةيوع هةلَبذيَري، سةر طةردان و ريَطاي، وةن كرد بوو. وة ئيَستا كة مةزهابي ئةهل و بةيت هةلَبذاردووة و باوةري ثيَيية، لةراستيدا بة قةراغي رزطاري طةييوة.

شب­هاى ثيشاور (ليالي بيشاور):ثيشاوةر شاريَكة لة شارةكاني ثاكستان، ضونكة بووة بة خاوةن سفر خواني و توويَذ لة نيَوان دوو دةستة لة زانايان، كةدةستةي يةكةم ضوار زانا لةزاناياني سونني ودةستةي دووةم زاناي بة ناوبانطي شيعي ريَزدار روحاني سةييد موحةممةد موسةوي  شيرازي ناسراو بة «سولتاني واعزين» ضاثةمةنييةكاني ثاكستان ئةو وتوويَذةبان بلآوكردووة، بة هؤيةوة خةلَكيكي زؤر لةو شويَنة بوون بة شيعة، وة تةواوي ئةو وتويَذنة كة لة نيَوان هةر دوو لا رووىرا لة لايةتي سولتان واعزينةوة كؤكرايةوة وةكو كتيَبيَك بةناوي «شةوةكاني ثيشاوةر» ضاث وبلآوكراوةتةوة ئةم كتيَبة وةرطيراردراوةتة سةر زماني كوردي، خوا حةز بكات لة ئاينةدةيةكي نة ضةندان دوور بة ضاث ئةكات.

سولتان و واعزين كتيَبيَكي تري هةية بةناوي «فرقة الناجية» كة وتوويَذيكة لة نيَوان خؤي ذمارةيةك لة قوتابياني زانكو كة يةيرةوي مةزهةبي سونني بوون لة ئةنجامدا هةموو بوون بة شيعة.

المواجهة مع رسول الله وآله: ماناي ناوي كتيَبةكة «لة بةرامبةر راوةستاني ثيَغةمبةر و بنةمالَةكةي» ئةم كتيَبة ناوةرووكي ئةو كيَشةية روون ئةكاتة كة لة نيَوان مةكتةبي ئةل و بةيت و مةكتةبي ئةمةوىيةكاندا هةية. بابةتي ئةم كتيَبة لة لايةني بركاري بةرطري ئوردوني ئةحمةد حوسةين يةعقوبةوة نوسراو، هةر ليَكولَينةوةكةي  بووة هؤي ئةوة نوسةرةكة مةزهةبي تةشةيوع قةبولأ بكات، نوسةر كتيَبيَكي سةرنج ركيَشي زؤر لة بارةي «تةشةيوع و تةسةنون» هةوة نوسيوة، ناوبرا و لةديدمانةكةي لة طةلأ طؤظاري «المنبر»ى ذمارة 10ي منطي حاجييان، سالَى 1421ى كؤي هةيظي كردويةتي، ضؤنيةتي شيعة بووني خؤي باس كردووة، ليَرةدا ئاماذة بة ضةند رستةيةكي ئةكةين.

ـ ض ئاقل و زانايةك هةية دةست لة ئالَى موحةممةد (ص) هةلَبطرآ و ثةيرةوي لة كةسانيَكي تر بكات؟

ـ عةهدم لة طةلأ خواي خؤم كردووة تا ضركةيةك لة ذيانم ماوة ديفاع لة هةقانييةتي ئةهل و بةيت بكةم؟

ـ ئايا موسلَمانيَك هةية باوةري هةبى ثيَغةمبةر قورباني بؤ بتةكان سةر برِي بيَت و لة طؤشتي قوربانيةكةي خواردووة؟ ئةم باسة بوخاري لة سةحيحي خؤي هيَناويةتي.

ـ بةم ئةنجام طةيشتم كة شيعةيان، نة لة سةر هةواو هةوس، بةلَكو لة سةر دةستوري خوايي و بةطويَرةي ئةحكامي شةرعي ثةيرةوي لة ئةهل و بةيت ئةكةن.

لقد شيّعني الحسين: ماناي ناوي ئةم كتيَبة «ئيمام حوسةي، منى كردة شيعة»، ئةم كتيَبة لة لايةني رؤذنامةنوسي مةغريبي ئيدريسي حوسةيني نوسروة، وةتيَدا لةبارةي مةزهةبي ئةهل و ثةيت كؤلَيوةتةوة و هةقانيةتي شيعة سةلماندوة، لة ئةنجامدا بووة بة شيعة، وة هةر ضي خراثةي دوذمناني ئةهل و بةيت هةية بة تةواوي ئازايةتي ئاشكرا كردوة ئةو لة ضاو ثيَكةوتنيَكي ة طةلأ طؤظاري «المنبر»ي ذمارة سآن جةمادي يةكةم سالَى 1421ى كؤضي هةيظي، هةندآ خالَىطرنك لةم بارةوة روونكردوةوة كة ئاماذة يةكي كورتيان ثآ ئةكةين.

ـ ئازادي قةلةم ثيَى بدةن تةواوي دونيا ئةكةمة شيعة.

ـ ئةل وبةيت(ع) مذدة شؤري زانستيان راوة كة ئهمرؤ ئيَمة بة ضاوي خؤمان ئةيبينين.

ـ تةشةيوع ميعراجي روحة و بايةخدةر بة داهاتووة.

ـ بةلَى ئيمام حوسةين منى كردة شيعة! ضونكة شيعة سونني راستةقينةية، بؤية من لة سوننةتي ناياب كة لة ثيَغةمبةرةوة هاتووة ثةثرِةوي ئةكةم.

السلفية بين أهل السنة والإمامية: ماناي ناوي كتيَبةكة «سةلةفيية لة نيَوان ئةهلي سوننةت وئيمامبية» موحةممةد ئةلكةثيري ثشكيَنةري مةغريبي كة مةزهةبي ئةهل و بةيتي هةلَيذاردووة، ثشكنين و ليَكولينةوةى خؤي لة بارةي ثةيدابووني سةلةفييةكان و ئةنجامي خراثيان لة سةر ئيسلام و موسلَمانةكان نوسيوة، لة كتيَبةكةي خؤيدا رووني كردوَتةوة كة مةسةلةي سةلةفيية و وةهابية ثيَش ئةوةي كة شيعةكان بة باتلَين بزانن لاي ئةهلي سوننةت و جةماعةت هةلَوةشاوةن.

ديدمانيك لة طةلأ محمد حادة. كة لة ثيَشةواياني خةلةستينية. موحةممةد شةحادتة، يةكي لة ثيَشةواياني جيهادي فةلةستينة، دواي ئةو بووة ثةيرةوي مةكتةبي ئةهل و بةيت(ع) مةزهةبي شيعة وةكو باشترين مةزهةب بؤ خؤي هةلَبذارد، هةر ضةندة لة بةرامبةر شيعة بوون توشي دذايةتيَكي دوذمنانة بوو، بةلآم لة ويدمانيَكي رؤذنامةواني لة طةلأ طؤظاري «المجلة»ي سعودية، كة لة لةندةن دةر ئةضيَت زؤر بويَرانة شيعة بووني خؤي ئاشكرا كرد، وة هةروةها طؤظاري «المنبر» لة ذمارة حةوتي مانطي رةمةزاني سالَى 1421ي كؤضي هةيظي ضاوثيَكةوتنيكي لة طةلَدا كردووة، وتيَدا ئماذة بة ضةند خالَيَكي طرنطي كردووة، وةكو:

ـ لةلايةكةوة بووم بة شيعة ضونكة عةلى(س) بة مةزولَم هاتة بةر ضاوم.

ـ لةو ماوةيةي ذيانم كة بآ ئاطا لة شيعة بووم، منى بة سونيةتي هيَشتةوة وة ئوميَدةوارم دوايين كةس نةبم كة رستةي «ثاشان هيدايةت بووم»[70] وتبيَت.

ـ لة ثيَناوي بلآوكردنةوةي مةزهةبي شيعةي ئيمامي لة فةلةستيندا هةولأ و تةقةلايةكي زؤر ئةدةم. وة لة خواي مةزن داوا كارم سةرم نجات.

ـ لة ثيَش رووي مةولام ساحيب زةمان(ع) عاجزانة ئةثاريَمةوة، وئةلَيَم: مةهدي طيان فريمان بكةوة، كاتي ئةوة هاتووة.

دفاع من وحي الشريعة ضمن دائرة السنة والشيعة: ماناي ناوي كتيَبة كة «ديفاع لة شةريعة لة ضوار ضيَوةي سوني وشيعةدا». ئةم كتيَبة نوسراوةي زاناي سوني مةزهةبي مةزني سورىية، كة ناوي شيضخ حوسةين ئةلرةضاية، لةم كتيَبةدا ئاماذة كردووة بةو هةوراز و نشيوة كة لة ثيَناوي بة دةستة هيَناني راستةقينةي مةزهةبي شيعة بة سةري هاتووة. ناوبرِا لة مةزنان و ريش سثييان و سةرؤك هؤزي خؤيةتي كة سونى مةزهةب بوون لة شاري «حطله» سوري بووة، وةلة سةر دةستي ئةو هةموو بوون بة شيعة و سواري طةشتي رزطاري بوون، لة ديدمانةكةي لة طةلأ طؤظاري «المنبر» ضؤنيةتي شيعة بووني روون كردووتةوة، وة لةويَدا ئاماذة بةم خالآنةي كردووة:

ـ دواي ضوار سالأ لة خويَندنةوة و ثشكنين بؤم روون بوةوة كة هةقانيةت لة طةلأ خانةداني ثيَغةمبةرة (ص).

ـ كابرايةك خةلَكي ديَيكةمان ببوة شيعة، ضووم بؤ لاى تا (بة خةيالي خؤم) لة شيعة بوون ثةشيماني بكةمةوة، بةلآم ئةو ريَطاي راستي بة من ثيشان دا، بةلآم كاتي هةقانيةتي مةزهةبي شيعةم بؤ روون بوةوة برِيارم را بة هةر نرخيضك بووة شيعة بووي خؤم رابطةينم.

ـ دواي ئةوة كة بوومة شيعة لة طةلأ مةلايةكي مةزن لة ئةهلي سوننةت و جةماعةت و توويَذمان كرد، نةيتواني قانعم بكات، زؤر تورِة بووة، عةمامةكةي لة سةري هةلَكرد و فرِي راو رؤيي.

ـ بؤم دةركةوت كة شيعة مةزلومة، وة شيعةين بة دريَذايي ميَذوو هةميشة مةزلَوم بوونة.

 

ديدمانيَك لة طةلأ شيَخ حةسةن شحاتة، مةلا و زاناي مةزني ميسري:

شيَخ حةسةن شةحاته، ةكي لة زانايان و مامؤستاياني مةزني زانكؤي ئةزهةر ميسر بوو، كة مةزهةبي شيعةي بؤ خؤي هةلَبذارد، ئةم كارةي شةحاتة بةرثةرشدانةوةيةكي زؤري هةبوو لة ناو زانايني سونني لة ميسردا، بة تايبةتي لة شاري قاهيرة، ضاثةمةنييةكان لة بارةيةوة زؤريان نويسي، وة خةلَكيان دذي هاني دا و لة بةرامبةري راوةسان، سةر ئةنجام حوكمةت بة تؤمةتي ئوةي كة بآ حورمةتي سةحابةكاني كردووة، زيندانيان كرد، شيَخ حةسةن شةحتة لة خوتبةي نؤيذي جومعةدا ووتبووي: راستي و راستةقينةيةك كة بؤم دةركةوتووة، بؤ خةلَكيم روون كردةوة.

طؤظاري «المنبر» ديدمانيَكي لة طةلَدا كردووة، ئماذة بة هةندآ خالأ كردووة كة ليَرةدا بؤ خويَنةران ياديان ئةكةينةوة.

ـ راطةيندي دؤستي و ثةيرةوي كردن لة ئةميري مؤمنين عةلي (س) وة لةبيَناويدا ئةوةي كة هةم بوو دؤرِاندم، خؤشحالَم لةوةي كة تةنيا شتيَك هةم بوو توانيم لة ثيَناوي ئةو حةزرةتة لة دةست بدةم.

ـ لة ولآتي ميسر رؤذي عاشورا ضةذنيان ئةطرت. وة لةو رؤذة شايايي و هةلَثةرةكي و طؤرمانيان ئةوت. بة تةواوي بوونةوة، ويةك بةخؤم هاوارم كرد ضون لة رؤذيَكدا كة منالآني ثيضغةمبةر تيَدا كوذراوة، شايى و هةلَثةركي ئةكةن؟!

ـ بة ضةندين ريوايةت و هةوالَي جياجيا سةلميَندراوة كة مةعاوية سةر دةستةي كؤمةلَى ياغىيان بووة. كةواتة ضوون ئةتوانين ثآ بلين «سةروةر سةركردةي ئيَمة، مةعاوية كة سيَك بة ناهةق وا بلَيضت هةر لة رشتةي ئادةميزادا نيية.»

* * *


 

بة ناوي خواي بةخشةندة و دلآوا

بيير و باوةر

 

سوثاس بؤ خواي بذون كة ثةروةردطاري جيهانيانة و دروود و سلآو لة سةر شةيفتريني هةموو خةلَك موحةممةد و بنةمالَة خاويَنةكةي، و نفريني خوا لة سةر هةموو دوذمنانيان.

بةس نيية بؤ تاكة كةسيَكي موسلَمان، هةر بة ناو موسلَمان بيَت! وة لة طةلأ دةستور و رةزةني ئيسلامي كة باشترين ئاييني ذيانة ناسياري نةبيَت وةرةفتارين ثآ نةكات. ضونكة لة ثيَويستيةكاني موسلَمان بوون ئةوةية، كة بة طويَرةي دةزةني ثيَشكةوتوو و ثيَشرةفتي ئيسلام و دةستور زيندوكةرةوةكاني كة خؤشبةختي هيَنةر كار بكات وة بييرو باوةرِى خؤي لة طةلأ بناغة و ثايةي بة هيَز بكات، تايبَيتة موسلَماني راستةقينة و لة دونيادا بة بييريَكي ساف و ثآويَنة بذيت وة لة قيامةتيشدا حؤشبةخت وة خاوةني بةهةشت بيَت. بؤية لةم رووةوة لة سةر هةر موسلَمانيَك وا ثيَويست ئةكات كة ئوسلوي بيير و باوةرِي ئيسلام و رةرةن و دةستورة بة نرخةكاني فيَر بيَت و بة هةولأ و تةقةلآيةكي زؤري بؤ ئةنجامداني تيَبكؤشي:

دةستورة بة نرخةكاني ئيسلام بة سآ بةشي سةرةكي دابةش ئةكريَت:

1 ـ بناغة و بنضينةي ئايين.

2 ـ لقةكاني ئايين.

3 ـ ئةخلاق و داب و نةريتي ئابين.

هةر كة سيَك باوةرِي بة بناغةكاني ثيرؤزي ئيسلام بيَت و لقةكاكاني ئةنجام بدات، خووي، به ئةخلاق و داب و نةريتىوة بطرآ، لة هةر دوو جيهان رزطار ئةبيَت.


 

بةشي يةكةم:

ناوةرؤكيَك لة بناغةكاني بير و باوةرِي ئيسلام!

 

ئايين ثيرؤزي ئيسلام لة سةر بتيح بناغة دنراوة و ثييان ئةو تريَت ئوسولي ئايين[71].

1 ـ تةوحيد: يةكانة ثةرةستي.

2 ـ عةدل .

3 ـ ثيَغةمبةرايةتي.

4 ـ ئيمامةت، يان ئيمام بوون.

5 ـ زيندوبوونةوة (ميعاد).

 

1 ـ يةكاني ثةرةستي

يةكانة ثةرةستي (تةوحيد) بةردي بناغةى جيهانبيني ئيسلاميية. ياني ناسيني خوا بة تةنيايي و دوور لة هاوبةشداناني و ئةفسانةيي، خوايةكي خاؤين و دوور لة هةر لاوازي و بيَهيَزيك، رةزن و ياساي سةيري جيهان بؤ خؤي باشترين و راسترين شاهيدة لة سةر خالق بووني تاك و تةنيا و دانا و تواناي ئةو. بة كورتي، تةوحيد بريتىية لةوةي كة مرؤظ ئةبيَت بزانآ كة جيهاني بوون بة ديهيَنراويَكة كة لة نةبوون بة بوون هيضنراوة، كاروباري تةواوي ئةم هةلَقةتة، رزق، دان و ستان، ذيان، مردن، تةندورستي  نةخؤشي و... هةموو لة دةست و ئيرداةي بة توانايي ئةوة.

تةواوي ئةم بة ديهيَزاوانة هةر لة بضوك ترين تؤزقالَةوة تا طةورةترين هاسارة و ياسايةك كة بةسةريدا زالَة، بة طويَرةي ئةقل و بة لَطةي تةواو، شايةتيَكي روونة لة سةر هةبووني بةديهيَنةريَكي حةكيم، دانا و توانا كة ئايةتيَكي زؤر لة قورئاني ثيرؤز ئاماذة بةو بناغة بنضينةيية ئةقلي يةي كردوو.

بةلَآ هةممو ئةوانة شايةتي مةزنايةني و طةورةيي ثةروةردطارة، كة بة عةقل و فيترةت باوةرِمان ثيَيةو ثةيرةوي ليَى ئةكةين و ئةي ثةرةستيين، و داواي يارمةتي ليَىئةكةين، و ثشتي ثآ ئةبةستين.

 

سيفةتةكاني جةمال و كةمالي خوا

خداي بةكتاو بآهاوتا خاوةتي هةموو سيفةتةكاني جةمال و كةمالة وةكو:

زانست «علم» بةوواتاية كة خوا ئاطاي لة هةموو جيهاني ئافةرينة لة بضوكةوة بطرة تا طةورة، وة لة هةر كوآ بيَت هةتا لة روراوةكاني ناو دلَى ئادةميزاد ئاطادارة.

هيَز ـ «قدرت» بةو واتاية كة خواي بذون بة سةر هةموو شتكيَدا زالَة، ببوني بةدي هيَناوة، خالقة، رزق ئةدات، ئةمريَني و لة ناو ئةبات، هيَزي بآ ويَنةي ئةوة هةموو شتيَكي دروست كردووة.

ذيان ـ «حياة» يان ذياني هةميشةيي، سروشتية لة جيهاني بوون ذياني هةية، وةنابآ شتيَك كةخؤي ذياني نةبآ، سةرضاوةي ذيان بيَت، سةرةراي ئةوة زانست وهيَزي هةم قةتاري ذيانن، ياني هيَزي ب ذين و مانايةي دروستي نيية.

توانايي «ارادة» ئامانج لة سةلماندني توانايي بؤخواي طةورة، طةيشن بةم خالَةية، كة ئةو لة توانايي خؤي ناضار نيية، ياني وةكو طولأ نيية كة بآ ئةوةي خؤي بيةويَت بؤني خؤش بدات.

هةست «ادراك» ياني ئةو زانياري بة هةموو هةستةكاني هةية، هةمووشت ئةبينآ و هةموو شت ئةبيسي، هةتا ئةطةر زؤر بيَدةنط و هيَواش بيَت.

ديَرين ـ «قديم» ماناي ديَرين ئةوة ية كة خوا كؤنة و ئةزةلىية، لة ثيشدا هةر هةبووة،  وةهةر ئةبيَت، ضونكة سةرتاسةري جيهان بة بوون ديَنيت و دريذة داني بوون و ذينة، وةهةر شتيَك هةبووني لة خؤي نةبيَت، رووداوة و سةربةست نيية، و هةميشة بة بوونةوةري خؤي نيازمةندة، بةلَكو دريَذة ثيَداني بوو نيشي ديسان بة توانا و خواستني ئةو ثيَويستة.

كةواتة لةم روانطةوة جيهاني بوون رووداوةو نيازي بةو هةية، بةلآم ئةو ديَرينةو. لة هةموو كةس بيَنيازترة.

قسةكردن ـ يان دةرهيَناني قسة لة هةر شتيَك كة خؤي بيةوي، يان لة طةلأ هةر كةسل بة بةندةكاني ثاك و خاوين، يان لة طةلأ ثيَغةمبةران و فريشتةكان. وةيان بة جؤريَكي تربلَيَن قسة بةدين ئةهيَنآ.

راستى «صدق» ئةوةي كة وتوويةتي راستة، ثةيمان و عةهديَك كة داويةتي هةر طيز ليَى ثةشيمان نابيَتةوة. هةروةها ثةروةردطاري بذون، خالقة، رزق و روزي ئةدات، بوون بةدي ئةهيَنآ، بةخشةندةية، دلآواية، ميهرةبان و ليَبوورة.

 

سيفةتةكاني جةلالي خوا

خواي بذون مةزنة، وة لةو سيفةتانةي كة عةيب و كةمايةسي بؤي ديَنن بآ بةشة.

واتة: خوا طةورةية و هيض عةيب و كةماية سيَكى نيية. ئةو وةكو ئيَمة بوو نيَكى ماددي نيية تا جةستةى هةبيَت، وة لة بةشةكاني جياجيا وبلآو تيَك ـ نة هاتووة، وة بة هيض شيَوةيةك هةسـي ثآ ناكريَت و بةضاويشي نابينريَت نة لة دونيا و نة لةئاخرة تدا.

ئةو ماددة نيية، تا بطورِديَت، ئةو شتانةي كة توشي ماددة ئةبن توشي ئةو نابن، كة واتة نة خؤش ناةوآ، برسي ناب، خةوي نايَت، ثيرو لة ناو ناضيَت، هاوتاو شةريكي نيية، بةلَطةي ئةو يةكانة ويةكتايي ئةوة، سيفةتةكاني ئةوة هةر هةمان خوييةتي، وة كوئيَمة و بوونة وةرةكاني ترنيية، خواي بذون بة هيض جؤر نيازي بة هيض نيية، ثتويستي بةمةشوةرةت و تةكبير نيية، ياوةر، وةزير، لةشكر، مالأ و سةروةت و ويَنةي ئةوانةي نيية.

 

2 ـ عدل

ثةرةوردطاري جيهان عادلة، وةمافي هةموو كةس لاي ئةو ثاريَزراوة، مافي كةس وون ناكات، بآ بةلَطة جياوازي لة نيَوان خةلَكي ناكات. بةشيَوةي طشتي عةدلأ ودادي بة سةر هةموو جيهاندا حوكم فةرماية. مةرجي عةدالةتي ئةو ئوانةن كة لة ثيَشترن، بؤنمونة لة ثؤلى قوتابخانة دا عةدالةت وا ثيَويست ئةكات كة بةهةر قوتابيةك بةطويَرةي دةرس خويَندن و زيرةكي نمرةين بدريَتي نةك بة ية كساني نمرةيان بدريَتي.

بآعةدالةتي ضيية؟ بريتي ية لة بيَبةشكردني كةسيَك لة مافي تايبةتي خؤي. هةبووةكاني جيهان هيض جؤرة ما يَكيان لةسةر خوا نيية تا جياوازي لة خةلق كردنيان و ضؤنيةتي بة ديهيَنان و هةوراز و نيشيوةكاني ذيان بآ عةدالةتي بيَت و جياوازي لة نيَوانياندا بة زولَم و جةور دائةنريَت، ضونكة زالَم، نةزان و ناتةوان، مةقام ثةرةست و خؤويستة، وةزاتي ثةرودةردطاريش لة و جؤرة سيفةتانة كة كة ماية سي و عةيبة بآ بةشة و دوورة، ئةو دانا و حةكيمة، هيض كاريَك بآ بةرزةوةندي ئةنجام نادات، هةر ضي بة خةلَق كراوةكاني ئةم بوونةداوة، وةيان ليَميان ساندؤتةوة، بآحيساب و بآ بةرذةوةندي نةبووة، ئةطةر بة شيَوةيةكي بآسوود و بآ بةرذةوةندي بيَتة بةرضاوي ئيَمة نيشنةي كةم ئاستي بيير و هؤشي ئيَمةية، بؤ نمونة نوسخةي دةرماني دوكتور كة بؤ نةخؤش ئةنوسي، هةمووي لة بةرذةوةندي نةقؤشةكة ية طةر ضي نةخؤشة كة سةري لة نوسخةي دوكتور دةرناضيَت.

لة ريوايةتدا هاتووة كة حةزرةتي موسا(ع) لة خوا داواي كرد هةندآ لة عةدالةتي خؤي نيشاني بدات.

وةحي بةحةزرةتي موسا(ع) كرا كة بضيَتة بيابن و لةسةر كانياويك لة بؤسة رابنيشي و رووداوةكان تةماشا بكات.

حةزرةتي موسا(ع) ضووة ئةو شويَنة كة خوا بؤي دياري كرد بوو، لة بؤسة دانيشت. ئةوةندةي ثيَي نةضووة سوارةيةك هاتوو لة ئةسثةكةي دابةزي و ثاش ثشوودان رووي و كيسة ثارةكةي ليَى كةوت و لة سةر كانياو كة جآما، ثاش ماوةيةك مناليَك هاتة سةر كاتييةكة و كيسة ثارةكةي دؤزييةوة و بردي، ئةوةندةي ثآ نةضوو ثييرة ميَرديكي كويَر هاتة سةر كانييةكةو لة هةمان كاتدا سوارةكة طةرِايةوة بؤ كيسةثارةكةي، كةوتة طومان و داواي ثارةكةي كرد، بووة مشتةمرِيان، سوارةكة ثياوة كويَرةكةي كوشت.

حةزرةتي موسا كة زؤر رقي هةستابوو، وةحي بؤ هات ئةي موسا، قةلَةس مةبة، روداوةكة بةم جؤرةية، كابراي سوار كيسة ثارةكةي لة مالآ باوكي منالَةكةي دزيبوو ثارةكة كةوتةوة دهستي خاوةنةكةي خؤي، ثياوة كويَرةكة لة كاتي خؤي باوكي سوارةكةي كوشتيوو، ئيَستا بة ضةزاي خؤي طةيشت.

ئةوة بوو نمونةيةك لة عةدل و دادي خواي مةزن لةم دونيايةدا، بةلآم نماياني عةدالةتي خوا وئاشكرا بووني دادي ثةروةردطار بؤ هةموو، لة رؤذي قيامةت ئةبيَت.

 

3 ـ ثيَغةمبةرايةتي

ثيَش ئةوةي بضمة ناو باسةكةوة، روونكردنةوةي ئةم خالَة زؤر طرنط و ثيَويستة، فةلسةفةي خةلَق كردني مرؤظ ضيية؟ ئايا مرؤظ بةيهاتوويَكي ماددي تةواوة و بؤ لةزت دروست كراوة، وة بةشيَوةي طشتي هيض جؤرة ئامانجيَك بؤ جيهاني بوون دانةنراة؟ وةيان ئادةميزاد بيَجطة لة لايةنة مادديةكةي، لايةنيَكي روحي و مةعنويي هةية، وةئةطةر هةيةتي وةكو لايةنة مادديةكةي تةواو كةري يةكترن لة ريَطادا.

لة تيَكستةكاني ئيسلامي (قورئن و حةديس) ئامانجيَكي جؤرا و جؤر بؤ خةلَق كردني ئادهميزاد دياري كراوة، و خالآ هاوبةشي هةموويان، بريتىية لةوةي كة ئامانجي دوايي خةلقةت: تةكامولي بووني ئادةميزادة لة سيبةري ثةروةردةي بةهاكاني مرؤظايةتي. «خةلَقم نةكردووة جن و ئينس مةطةر بؤ ثةرةستن نةبآ»[72] لة راستيدا بةندايةتي بريتيية لة ثةروةردةكردن و تةكامولي ئادةميزاد، وة هةر ثةرةستنيَك بة جؤريَك كار ئة"اتة سة ثةروةردةكردن و ثيَشةوةبردني مرؤظايةتي ئادةميزاد، ئةزمون و تاقي كردنةوةكاني خوايش هةر لة سةر ئةو بناغةية. «بةراستي خوا مردن و ذياني ئافةريد تا ئيَوة بةندةكان تاقي بكاتةوة (بزاني) كآ باشة و كآ خراثة»[73].

وة هةروةها «ئةو خوايةك كة ئيَوةي كردؤوتة جيَنشيني دابردووان و هةندآ لة ئيَوة لة هةنديَكي تر بالآتر داناوة، تا لةوةي كة بة ئيَوةي داوة تاقي بكاتةوة»[74].

ئةوةي كة شاياني باسة ليَرةدا ئةزمون و تاقىكردنةوةي خوايي لة ئةنجامي بآ ئاطاداري ضةروةردطاري جيهان لة رةفتار و ثاشة رؤذي خةلَك نيية، بةلًَكو لة بةر ئةوةية كة ئةزمون هؤيةكي كارتيَكةرة بؤ دةرخستني توانايية شاراوةكاني مرؤظايةتي. ئةم ئةزمونةش هةر بؤ ئةوةية بتوانرآ هيَزة شاراوةطاني زاتي مرؤظ دياري بكات. هةر ضةندة ئةزمون هؤيةكة بؤ وورياكردنةوةي مرؤظ بؤ زانيين و ناسيني جةزا و ثاداشتي خؤي، وة لة راستيدا دادطايةكة لة ويذداني ئادةميزاد، كةدان بةوةدا ئةنيَت لة بةرامبةر ئةوةي لة ئةزمون بةدةستي هيَناوة تةسليم بيَت.

كورتةي باسةكة: ئادةميزاد لة ريَطاي تةكامولي دوايين كة لة ريَطاي بييرةوة، ئاطاداري و كاري ئةنجامدارة بةدةست ديَني، وةدريَذة ييَداني ئةم ريَطاية ثيَويستي بة ريَنمويي كةر هةية.

 

ريَنمويىكةر كآية؟

ئايا ئادةميزاد لة رِيَطاي ئةقل و ئاوةز ئةتواني بييري خؤي بة تةواوي ثيَبطةينيَت؟ هةموو باش و خراثةيةك بناسي و ريَطاي قازانج و زياني ذيان بزاني؟ بةراستي ولآمي نةخيَرة. ضونكة عةقل و ئاوةزي ئادةميزاد توانايةكي ئةوةندةي نيية كة بة تةنيايي بتواني بةشيَوةي طشتي ريَمويىكةر و ولآمدةرةوة بيَت. بةلَكو لةوة زياتر عةقل وئاواز بؤ خؤي ثيَويستي بة ثةروة ردة بةخيَوكردنة، جا ئةطةر بيَت بكةويَتة ذيَر كارتيَكر دنيَكى دةوروبةرى خراث لة ئةنجامدا بةرةو لاريَى ئةرِوات.

ميري باوةرِداران حةزرةتي عةلَى(ع) يةكي لة ئامانجةكاني ناردني ثيَغةمبةران ثةروةردةكردني عةقل و ئاوةز زانيوة و فةرمويةتي: «(ثيَغةمبةر) بيير و ئةقلَة لة بيير ضؤةكان وة وشاراوةكاني مرؤظ ، هةموو ئاشكرا و بةدةر ئةخات و بةكاريان ئةكيَشآ».

ئايا باسا و رةرةن و ئايدلؤذييةكاني دروست كراوةي ئادةميزاد، بؤ ضاكسازي تاك و كؤمةلأ بةسة؟ سةدان سالَة ثيَشنيار و طةلآلَةى جؤراو جور بؤ ضاكسازي كؤمةلَطا لة لايةني زانايان ثيَشكةش كراوة، بةلآم روبةروي جياوازي توند لة طةلأ ثةكدا بوونةتةوة كة جار وابووة طةثشتوتة رِادةي لة بةرامبةر يةك راوةستاون وة بةو ئةنجامة طةيشتوون كة ئاوةزو ئةقلَى ئادةميزاد توانايي خؤشبةختى هةموو لايةنةكاني ذياني ئادةميزادي نيية. هةروةها بؤمان روون بووتةوة هيض جؤرة دلَتيابوونيَك بة هةيكةلي بيرى ئادةميزاد و دروستكراوةكاني بووضون و بييري بةرتةسكى بييردؤزةكان نيية جطة لةو هيض جؤرة بارمةتةيةكى نيية بؤ جآبةجآكردني ئةو رةزةنانة.

بةلآم بةرنامةكاني ئاسماني وقوتابخانةى ثيَغةمبةران، لة بةر ئةوةي كة سةرةتاي دةست ثآكردني زانستيَكي بآ سةرةتا و بآ دوايية، هةموو خالَى تاريك لة دةست ثآكردني زانستيَكي بآسةرةتا و بآ دوايية، هةموو خالَى تاريك لة طؤشة و قوذنبي و تايبةتمةداييةكان و ووردةكارةكاني ئادةميزاد لة هةر شويَن و لة هةر كةسيَكي تر باشتر ئةزانآ، وة هيض جؤرة هةلَةيةك ليَى روو نادات، كةواتة بة طويَرةي بيَويستيةكاني خؤي ثةيامي ثيَغةمبةران (ص) و بناغةي قوتابخانةى داناوة.

 

ثيَغةمبةر كيَبةو وريَطاي ناسيني جؤنة؟

ثيَغةمبةر مرؤظفيَكة بآدةستيَوةرداني كةسيَكي تر، توانايي ئةوةي هةية كة بة هؤي وةحىيةوة ثةيوةندي لة طةلأ بةديهيَنةري بوون و زانستي بآدوايي، ليَثرسراوي راطةياندن و هيَناني ئةحكامي خوايى بيَت.

ضةند ريَطا هةية بؤ جياكردنةوةي ثيَغةمبةراني راستين لة طةلأ ثيَغةمبةراني درؤزن، بريتين لة مانةي خوارةوة:

1 ـ ئةنجامداني ئةو كارانة كة لة توانايي ئادةميزادا، نيية.

2 ـ كؤكردنةوةي بةلَطة و نمونة، وةكو: خويَندنةوة، ليَكو ليَنةوةي ذياني رابردووي ئةو كةسانة كة داواي ثيَغةمبةرايةتي ئةكةن لة ثيَش ثيَغةمبةرايةتيدا. لة رووي ئةخلاق، دةروني، رةفتاري كؤمةلايةتي، ليَكولَينةوة لة بارةي ثةيامةكةي، بزانين لة طةلأ رادةي عةقل و مةنتق و و كارتيَكردني ئةريَيةتىرلة باشيبةكاتي دةستووري لة سةر كؤمةلَطا و ئةو كةسانةي كة لة ذيَرآ دةستورةكاني ثةروةردةكراوة ضوَنة.

3 ـ مذدة و ثةيماني ثيَغةمبةري ثيَشووي لة طةلأ ثيَغةمبةرايةتييةكةي ئةو بةبةلَطةو تةواو ئةسة لميَيزيَت.

 

ثيَغةمبةران دو بةشن

1 ـ ثيَغةمبةراني كة «اولو العزم» يان ثيَى ناوتريَت، ئةمائة ثيَغةمبةرانيَكن كة لةسنووريَكي دياري كراوة ثيَغةمبةرايةتي ئةكةن و خاوةني كتيَب و ئاييني نؤي نيين.

2 ـ ثيَغةمبةراني «اولو العزم» ئةو ثيَغةمبةرانة كة خاوةني ئاييني نؤي و كتيَبي نؤي ئاسمانيين، وة سنوري ثيَغةمبةرايةنييان برفراوانة وة ئةم دةستةية بريَين لة ثيَنج كةسايةتي مةزن، وة هةر يك لة برِكةيةكي تايبةتي ميذوودا بة ريَنمويي كؤمةلَطاي ئادةميزاد هةلَساوة و ثةيامي خوايي بةخةلَكي راطةياندووة، نةر لة رؤذهةلآتةوة تا رؤذئاواي جيهان. وة ئةم مةزنانة بريتين لةمانةي خوارةوة:

1 ـ حةزرةتي نوح(ع)

2ـ حةزةتي ئيبراهيم (ع)

3 ـ حةزرةتي موسا(ع)

4 ـ حةزرةكي عيسا(ع)

5 ـ حةزرةتي موحةممةد (ص)

وة ريشةي ثيَغةمبةرايةتي لة دوايين ثيَغةمبةري ئيسلام ياني موحةممةد(ص) دوايي هاتووة.

دةستوورةكاني كؤمةلَطاي ئيسلامي لة رووي بييري ئاييني و رةزةني كؤمةلايةتي بة جؤرتكي و داريَذراوة كة توانايي هاويل كردني ثيَويستيةكاني كؤمةلَطاي ئادةميزاد لة هةر كات وزةمةنيَكدا هةيةتي، وة بةناوي ياساو شةريعةتي دوايي و ثةيامي ئةبةدي، ئايينةكاني ترى سرِيوةتةوة، وئيجازةي نةداوة تةكةس كة ثةيرِةوي لةوانة بكات. ثةروةردطاي جيهان بؤ خؤي فةرمويةتي: «هةر كةسيَك بيَجكة لة ئيسلام لة ئايينتكي تر ثةيرةوي بكات، ليَى قبولأ ناكريَت و لة دوا رؤذدا لة زيانطارانة»[75].

 

ثيَغةمبةري ريَزداري ئيسلام

ليَرةدا ضةندة ريَزة وجآ خؤيةتي كة تيشكيَكي ثرِ رووناكي و ثيَرؤز بةم نوسينانة بدريَت و راثؤرتيَكي كورت لة ذياننامةي زيَريني خؤشبةختي مرؤظايةتي لةم بةشةدا بخةينة روو:

ناوي بةريَزي موحةممةد(ص) بة ماناي تاريفكراو ثةسةن كراوة، باوكي ريَزداري ناوي عةبدولَلآ و دايكي دامن ثاك خاتوو ئامينة كضي وةهةبة، رؤذي مةزني لة دايك بووني ئةم بالآ مةقامةي خلَقةت و سةرضاوةي ثرِ رةحمةت، دةمةو بةياني رؤذي، هةيني، هةظدةي رةبيعىيةكةم سالَى قبل و سةردةمي حوكوراني ئةنوشيراني عادل لة مةككةي ثيرؤزة لةدايك بووة. ناوبراو لة بيست و حةوتى رةجةب سالَى 610ى زاييني لة تةمةنى ضل سالَيدا لة لايةني خواي بذون بة ثةيامبةر هةلَبذيَردرا.

و جبراييل كة فرشتةي وةحي خوايية بة سةريدا دابةزي و يةكةمين ثةيامي ثةروةردطاري كة ثيَنج ئايةتة لة سورِةتي عةلةق بة حةزرةتي راطةياند:

«بسم الله الرحمن الرحيم: بخويَنة بة ناوي ثةروةردطارت كة (هةموو شتيَكي) خةلَق كردووة بةوشيَوةي كة ئادةميزادي لة خويَني مةيوو دروست كرد. بخويَنة (بةثشتيواني) ثةروةردطات كة لة هةموو كةس زياتر دةستي كراوةية، كةسيَك كة بةثيَنوس زانستي فيَر ئةكرد، ئادةميزادي لةوةي كة نةيئةزاني فيَر كرد...» [76] دةستور و راطةياندني خوايي بة ثآ ثيَويستي رؤذ ئةطةيشتة خةلَك، دوذمنايةتي بت ثةرةستةكان و ناكؤكي قوريش يةيواش بةيواش توندتر ئةبوو، ثاش ماوةيةك دةستوري خوايي سةربارةت بة راطةياندني ئيسلام بؤ خزماني نزيكي هات[77]. ثاشان بانطهيَشتي طشتى وة راطةياندني ئاشكرا بؤ هةموو خةلَك طةيشت تائةوةي كة ثيآ راسثيردراوة رابطةينيت و لة موشركين و دوذمناني خوا روو وةرطيَرآ. ئيَمة تؤ لة شةرِي دوذمنان ئةثاريَزيين»[78]. ثيَغةمبةري ريَزدار بؤ بلآوكردنةوةي ثةيامي خوايي لة مزطةوتي حةرام و ناوةندة طشتىيةكاني شاري مةككة دةستىكردة راطةياندن و بة ووشةي رازاوة و جواني «قولوا لا إله إلا الله تفلِحُوا» بانطي تةوحيدىدا، لة طةلأ دوذمنايةتي موشركين بةرامبةر بوةوة، وة توشىكالَتةكردن و ئةزيةتيَكي زؤر بوو، بة قةولَى خؤي كة فةرمويةتي «هيض ثيَغةمبةريَك بة ئةندازةي من ئازار و ئةزيةت لة ثيَغةمبةرايةتيةكةي نةبينيوة».

 

يةكةمين باوةرِهيَنةر لة ذن و بياو

يةك قسةبوون و يةك بييرورابونني موفةسرين و ميَذوونوسان لة سةر ئةوة كة ثةكةمين كةس لة يةكةمين قوناغي ثيَغةمبةري ريَزدار (ص) كة بانطهيَشتةكةي قةبولأ كرد حةزرةتي عةلى كورِي ئةبو تاليبة(ع)، وةلةذنان هاوسةري باوةفاي ثيَغةمبةر حةزرةتي خةديجةى كويرا(ص) بوون. ثاشان دةستةيةكي بضوك بانطهيَشتة.

ئاسمانييةكةي بة دلأ وطيانيان قةبولأ كرد. وة توشي ئازار و ئةزيةت و ئابلَوقةي ئابووي و فشاري كؤمةلايةتي لة لايةني موشركيني مةككةوة بوونةوة.

 

كؤضكردني بؤ مةدينة

لة سالَى سنزةي ثيَغةمبةرايةتي، موشركيني مةككة، برِياريان دا ثيَغةمبةر(ص) لة ناو ببةن و زولَم ستةمةكةيان طةيشتة رادةيةك كة ثيَغةمبةر بة فةرماني خواي بذون شةو لة مةككة كؤض بكات بؤ مةدينة، مة ئةم كؤضكردنة ثيَرؤزة بومة سةرةتايةك بؤ دةستثيَكردني ميذووي رووناكي موسلَمانان. وة تةواوي روداو و كارةساتةكان لةسةر بناغةي ئةم كوضكردنة ذمارةي ليَدراوة. لة شاري مةدينةذمارةي موسلَمانان لة زيادبووندا بوو، حوكمةتي ئيسلامي دامةزرا، هةيبةت، هيَز، توانا و دةستةلاتي ئةم حوكمةت و ئايينة نؤىية رؤذ بة رؤذ بةرفراونتر و ئاشكراتر بوو، تاواي ليَى هات كار كردةسةر تةواوي ذيارةكاني ئةو روذطارة. لةو ماوةيةي كة ثيَغةمبةر (ص) لة شاري مةدينة بوو، لة ئةنجامي هيَرشكردني موشركين و يةهودييان و مةسيحييان بؤ سةر موسلَمانان، وةيةكطرتنيان بؤ روخاندني حوكمةتي تازة ثيَىطرتووي يسلام و لةناوبردني ئاييني يةكانة ثةرةستي و عةدالَةت بلآوكةرةوةي جيهان، هةميشة ثيَغةمبةري فةريكي شةرِي طةورة و بضوك كردبوو، حةزرةت لة هةموو ئةو شةرِانة هةر ضةندة لة ثيَناوي بن برِي كوفر و بئاييني لة هةموو كةس زياتر لة بةرامبةر دوذمنان رائةوةستا هةر وةكو ميري باوةرِداران لةم بارةوة ئةفةرموآ: «لة مةيداني شةرِ هيض كةس لة ثيَغةمبةر لة دوذمن نزيك تر نةئةبوةوة، لة هةمان كاتدا ئةو حةزرةتة ئاشتيخواز ولايةنطري ئاشتي بووة، لة هةما توند و تورِةيي و قةلَسبوونيدان دلَ نرم، ليَبور وميهربان بووة.» لةم رووةوة بةشايةتي ميَذوو ذمارةي لة دةستداوةكاني هةر دو لا كة لةئةنجامي زياتر لة هةشتا شةرِي ضةكدارانة نزيضكةي يةك هةزارو ضوار سةد نةفر بووة.

 

ثيَشةوايةتي ئايين و دونيا

ثيَغةمبةري ريَزدار (ص) لة ماوةي مانةوة خؤي لة شاري مةدينة يةيارمةتي وةحي و دةستورةكاني ئاسماني كاري ئاييني و دونيايي خةلَكي بةرِيَوة ئةبرد. وة ضؤنيةتي رةفتار كردني طةورة لة طةلأ بضوك، باوك لة طةلأ منالأ، منالأ لة طةلأ باوك، ذن لة طةلأ ثياوةكةي، ثياوة لة طةلأ ذنةكةي، دراوسي لة طةلأ دراوسي، فةرمانرةوايي بة سةر خةلَكةوة، خةلَكي لة طةلأ حوكمةت، موسلَمانان لة طةلأ غةيري موسلَمان، دان وستاندن لة طةلأ يةكتر، ضؤنيةتي بةرِيَوةبردني كؤمةلَطا، رامياري، ئابووري، شيَوةي بةندةبوون، عيبادات و خواثةرةستي و... بة طويَرةي دةستوراتي وةحي، بة خةلَكي رائةطةياندو بؤيان رووني كردةوة.

ثيَغةمبةري ديَزداري ئيسلام خؤي لة ثيَش هةموو كةس وة لة هةموو زياتر بةرنامة كاني مةكتةب ئاسماني جآبةجآ ئةكرد وة خالَة ريزةكاني لة بةر ضاو ئةطرت ئةو بة دةستور و فةرماني ثةروةردطارو وةحي بانطةوازي برايةتي و يةكساني، وة لة ناو ـ بردني ثلةوثايةي بآنرخ نةذاديةرةستي و ضينايةتي، وة هةروةها تةوق و زةنجيري، ضةرخي نةفامي ثيَضايةوة و باشترين وزؤرترين ئازادي بة دياري بؤ جيهانيان هيَنا. ئةو لة سةرؤك حوكمةت و ثيَشةوايةتي دياردةي رةحمةتي خوايي، عةدالةتي ئيسلمامي، دذي زولَم و ستةم، مةشوةرةت وتةطبير، ئامؤذطاري، بالَةوانيةتي ليَبوردن و دلآوايي بةخشةندة بوو، تؤزقالَيَك لة رِق وكينة و تؤلَة سةندنةوة لة بوون و جةستةيدا نةبوو، ئةو ويَنةي هةرةبةرزي بةخشةندةيي، دةست كراوةيي و خؤبةخت كردن و تةنيا ثيَشةوايي ئيسلامي لة جيهاني بوون دابوو هةميشة كةساني­تر ثيَش ئةخست، بة خؤراكي خورما و ئاو رازي ئةبوو، وة ئةيفةر موو طؤت و طةن بدة خةلَكي، جلّ و بةرطي زبرِ لة بةرئةكرد، بة خةلَكي وةسيةتي نةرمي ئةكرد. رةفتار و كرداري لة طةلأ هةموو يةكسان بوو، هةتا لة ثيَكةنين و تةماشاكردن لة طةلأ سةحابةكاني وةكو يةك بوو.

 

حةجي دوايي وروداوةكاني ثاش حةج

دواي ئةوة كة ئيسلام لة رووي ياساو رةزةنةوة تةكميل بوو، ثيَغةمبةرمي ريَزدار (ص) لة حةجي دوايي داب و دةستورةكاني حةج بة موسلَماناني راطةياند. وة لة طةرِانةوةي ئةم حةجة دوايية ردا لة شويَنيك بة ناوي (غةدير خوم) جيَنشيني خؤي كة ميري باوةرِدارانة (عةلي كورِي ئةبو تاليب) دياري كرد و ريَطاي ثآ رووناك كردةوة، وة ئةم ئايةتة ثيرؤزة دابةزي كة خواي ثةروةردطار ئةفةرمآ: «ئةمرؤ ئايني ئيَوةم كامل وتةواو كرد، وة نيعمةتى خؤم بؤ ئيَوة تةواو كرد، وة بة ئيسلم وةكو ئايينيَك بؤ ئيَوة قابل بووم»[79].

زؤري ثيَى نةضوو دواي ئةو رووداوة مةزنة (غةديري خؤم) شويَنةواري نةخؤشي لة جةستةي ثيرؤزي ثيَغةمبةري ريَزدار (ص) خؤي نيشان دا. تا و لةرز داي طرت وساعةت بة ساعةت نةخؤشييةكةي طؤرانتر و ترسناكتر ئةبوو، تا سةرئةنجامي ئةم خؤشي ية طياني ثاكي دوايين نيَراوي خوا لة رؤذي دوشةعة لة بيست و هةشتي سةفةر سالَى يانزةي كؤضي بةرةو بةهةشتي بةرين فرِي، وة بةطويَرةي وةسيةتةكةي خؤي، ميري باوةرِداران (عةلي) جةستةي خاويَني ثيَغةمبةري خوا شؤرد و غوسلَىدا كفني كرد و نؤيذي لةسةر خؤيند و رؤذي شةممة جةستةي ثيرؤزي لة هةمان شويَن كة ذوورةكةي خؤي[80] و جيَطاي كؤضي بوو بة دةستي عةلي كؤرِي ئةبو تاليب بة خاك سثيَردار[81].

ثيَغةمبةري ريَزدار (ص) لة تةواوي ذيانيدا دياردةي تةواو و نمونة ديار بوو لة ئةمانةتداري) دلَسؤزي، راست و دروستي، شيرين ئةخلاقي، زانست، ليَبوردني، ئازايةتي، تة قوا و خؤثاريَزي، ضاكة و مردانايةتي، داويَن خاويَني، عةدل و داد، خؤ بة بضوك زانين جيهاد و ئةرك ليَثرسراوي و ... وة لة رووي هةيكةل و جةستةوة، تةواو، روو بة ثيَكةنين و جواو سةرنج راكيَش وةكو مانطي ضوارده درةخشيَنةر، بةكورتي بلَين: ئةو حةزرةتة خاوةني تايبةتمةنديَكي ثيضغةمبةرانةو دوايين ثيَغةمبةر بوو، سةرضاوةي زانست و داد وضاكة و ضةقي سوراندني ئايين و دونيا بوو، نة لة را بردو ويَنةي هةبوو، وة ئة لةداهاتوو ويَنةي ديَت. ئاييني ئةوة باشترين ئايين، وكتيَبي ئةو باشترين كتيَبة كة: ئة ئيَستاونة لة ثشت سةرو دوا رؤذدا بة هيض شيَوةيةك باتلَ رووي تيَي ناكات، ضونكة لة لايةتي خواي حةكيم و شايستة وة دابةزيوة[82].

قورئان مووزاتي هةميشةيي ثيَغةمبةري

ريَزداري ئيسلامية

قورئاني ثيرؤز كة مووزاتي زيندوو، شايةتي ثةيامي ثيَغةمبةري خواية كة دةستووراتي خوايي و هةموو ذاني ئادةميزاد تيَداية، وة لة ماوةي بيست و سآ سالَدا كةم كةم و لة بؤنةكاني جيا جيا و جياوازدا دابةزبوة. وة لة ماوةي دوانزة سالأ و نيو لة كاتي ثيَغةمبةرايةتييةوة تاكاتي كؤضكردن، لة مةككة بووة، ئةو ئايةتانة و سورةتانةي كة لةوآ دابةزيبوون ناويان مةككىية، وة لة كاتي كؤضكردنيةوة لة مةككةوة بؤ مةدينة و تا كاتي وةفاتي قةرموو هةر ضي ئايةت لة مةدينة و دةورةوبةري دابةزيوة هةموو مةدةني ناونراون، ثاشان بةدةستووري ثيَغةمبةر(ص) و لة ذيَري ضاوديَري خؤى وة بةو شيَوةية كة ئةمرؤ هةية قورئان كؤكراوةتةوة.

بةلَى سةدان سالأ ثيَش لة سةردهمي حوكمةتي خوايانيَك كة بةدةستي ئادةميزاد دروست ئةكران، لة دةوراني ثةرةسةندي فةرهةنطي رةشي بت ثةرةستي لة سةرتاسةري جيهان، لة بياباني و شك و بآ دارودرختي حيجاز، لة نيَوان ميلاتي دواكةوتوو كة خاوةتي بييري ضةوت و جياوازي و دوبةرةكايةتي و رآ وون بوون و لاري داب و نةريتي كؤمةلايةتي جوون  رتا رِداةيةك كة شانازي بة يزندوو بة طؤركردني كضانيان ئةكرد، لةم بارو دؤخة سةختة و ثرِ لة ئاذاوة و ناكؤكييةدا، ثياويَكي ريَزدارو مةزن بة فةرماني خواي بذون زنجير و تةوقي ديلي و بةندايةتي لة بييري ناتةواني جيهانيان هةلَئةوةشيَنيتةوة، وة بة رةزةني خوايي توانيويةتي خؤي لة هةيكةلي ميللةتيَكي ثاش كةوتوو، وة يان ميَللةتيَكي مردوو، روحي ذيار و شارستانيةت، مه.نايةتي و سةروةري ثيَي ببةخشي، وة تاريكايي و نةزانين و لارةرآ بييري بة ضراي ئيمان و ريَثيشاندان بطورَيَت. وةبة بلآوكردنةوةي زانست و زانين، كومةلَطايةك كة ثرِة لة نةزانين و نةفامي هةرج و مةرج، هةر يةك بؤ خؤي، جياوازي و ناكؤكي نابةجي بطؤري بة كؤمةلَطايةكي ضاك و خؤشبةخت.

بةلَآ ئاييني هةميشةيي ئةو تةواوكةري ئايينةكاني ثيَشوو بووة تا ثاشة رؤذ هةر ئةميَنآ وة قورئان ثةرِاوي خوايي و سةنةدي زيندوو و هةميشةيي هةقانيةتة ئةوة كة بؤ خؤشبةختي دنياو ئاخيرةتي خةلَك دابةزيووة.

 

زمان ثاراوةيي قورئان

قورئان، بيَجطة لةوةي كة ناوةرووكي زانستي و هونةري، بيري و ئةقلي، ماددي و مةعنةوي هةية، مووزاتي ئاسمانيية، ضونكة بؤ خؤي دروشمي بةرامبةر بووني بةرزكردةوة، وة بةدنطيَكي بةرزو بةهيَزو توانا داواي لة خةلَك كرد تا ويَنةي بيَننةوة. هةر ضةندة خةلَكي ئةو رؤذطارةي حيجاز سةرضاوةي زةوقي شيرين و بةياني روون و زماني ثاراوبوون و لة ثلةوثايةي بةرزو شويَني ثتةو و بوون توانايي روو بة رووبوتيان لة طةلأ قورئاندا نةبوو.

وة ئةطةر نة لة كاتي ثةيدابووني ثيَغةمبةرايةتي لة جياتي ئةو هةموو شةرِو ناكؤكييانة، زؤر سادة كة بة ووشةوي رازاوة و جوان وة بة زماني زطماكي خؤيان بة رستةى ريَك و ثيَك بيَنة مةيدان و روو بة روو لة طةلأ قورئاندا راوةستن، ضونكة خودي قورئانة داوا لة دوذمناني خؤي كرد كة بة دان و ستاني رستةي جوان، دراشتني بةرز و ثاراوةيي لة زماندا لة ثةرامبةر يةك راوةستن، بةلآم بستوراني هونةري ئةدةب وشاعيراني مةزن و خةتيبةكاني ناوداري ئةو زةمةنةدا كة تائيَستاش هةر لة جيهاني عةرةب و ئةدةب شاكارةكانيان هةر ناوبانطي هةية و خاوةني ئةوةلأ و ئاخرن كة ضاوةيان كةوتة ووشةكاني رازاوةي قورئان زانييان لة تةواني ئادةميذاد دا نيية، شةوانة لايةرو شانازىكراوةكانيان كة بة ئاوي زيَر لة سةر ثارضةي ميسري نوسيبويانة وة بة ناوي «معلّقات سبع» ياني حةوت هةلَواسراوةكة، لة سةر ديواري كةعبةيان هيَنا خوارةوة، ضونكة بة جوانيان بؤ روون بوةوة كة بةهيَزتن زمان ثاراوةي لة رةسةني ئادةميزاد تواناي بةرامبةر راوةستاني لة طةلَدا نيية. دوذمناني طةللة شةق و شةرِاني هةولَى حةسةرةتةيان بردة طؤر.

بة شايةتي ميذووي، زاناياني ئةدةب و نوسةراني ناودار لة هةر زةمةن و شيويَنيَكدا جورئةتي بةرامبةر راوةستاني قورئانيان نةبووة، وة دانيان بة مووزاتي قورئان داناوة.

بةلَآ، قورئان تيشكيَكي هةميشةيية كة ريَطاي هيدايةتي ئادةميزاد بةرةو مرؤظايةتي، خؤشبةختي، رزطاري بة جوانترين شيَوة نيشان ئةات، «ئةم قورئانة خةلَكي بةرةوة باشترين و ضاكترين ريطاي هيدايةت ريَنمويي ئةكات وة مذدة ئةداتة ثياوضاكاني باوةردار»[83] وة لة لايةكةوة كة قورئان ووزاتي هةميشةيي ثيَغةمبةرة رووناكيَكي درةخشان و تيشكيَكي تيذة و ةةلَقولييةوة لة سيَبةري وةحي و ئيلهامي خوايي، ئةم بةديهاتووةي وةحيية هةرطيز ناكوذيَتةوة «ئيَمة ئةقوارئانةمان دابةزاندووة، وة بةراستي ئةيثاريَزين و ئاطاداري ليَى ئةكةين»[84].

 

قورئان دةستكاري نةكراوة

طومان لةوةدا نيية كة موسلَمانان بايةخيَكي تايةتي بة كتيَبي ئاسماني خؤيان داوة، كة نيشانةي هؤطري و ثةيوةنديان سةر بارةت بةو كتيَبةية.

لة سةرةتاي ثيَغةمبةرايةتييةوة توخميَكي بلَند و ثلةيةكي بة نرخي كؤمةلآيةتي لة بارمةتةي ثاراوى زمان بوو، قورئانيش لة رووي ئةم هؤنةرةوة ض لة ناوةرووكدا وة ض لة رووي مةزنايةتي واتاوة لة رادةيةك بوو كة بيَذةراني عةرةب و ثسيؤراني رشتةي ئةدةب هةستيان بةو كرد بوو، كة ئايةتةكاني قورئان لة طةلأ سرودةكاني ضةرخي نةفامي «هةلَواسراوةكان و خوتبة ووتارةكان» هةلَناسةنطريَت، نة شيَوةي روالَةتي شيعري بوو، وة نةوزن وقافيةى شيعر، بةلَكو بة باشترين شيَوةي لة هةردوطيان بوو. وة باش تيَدةطةيشتن ئةوةي كة هةية بآ ويَنةية ورابرددوي نيية، جا موشركين بوختاني سيحر بة قورئان و ساحير بة ثيَغةمبةريان هةلَئةواسي، تا بةم شيَوةية خةلَكي بخةلَةتيين و لة دةوري ثيَغةمبةر دووريان بخةنةوة، بةلآم لة طةلأ ئةو هةموو راطةياندنة ذهراوىية، ناوبانطي ثيَغةمبةر و ثةيامةكةي و ئايةتي بيرؤز تورئان كة ئةخويَنرايةوة رؤذ لايةنطراني زياتر ئةبوو. هةتا دةستةيةك لة كافرةكان لة طةلأ ئةوة كة باوةرِيان بة ثيَغةمبةر نةبوو، بةلآم زةوقي ئةدبييان هةبوو شةوانة بةدزييةوة لة ثشت ديوارةكان دائةنيشتن و طرَييان لة قورئان خويَندني ثيَغةمبةر ئةطرت.

 

خويَندنةوةو لةبةرطردني قورئان

موسلَمانان بة ذن و ثياو، طةورةو بضوك، قورئانيان لة بةر ئةكرد و بة خويَندنةوةي ئايةتة ئاسمانييةكاني قورئان روحي ثةريشان و بآ تؤقرةي خؤيان دائةمركاندةوة، وة دةرسي خؤشبةختيان ليَى وةرئةطرت. لة ئةنجامدا، هةر لة سةرةتاي ثيَغةمبةرايةتييةوة، دؤست و دوذمن، لايةنطرو بيَلايةن، طويَيان لة ئايةتةكاني قورئانيان ئةطرت و زؤريان لةبةر ئةكرد، بؤية قورئان لة قالَبي كةساني تايبةتي دةرضوو. هةر لةو سةرةتايةوة هةر كةس بيويستاية دة ستي بةقورئان ئةطةيشت. ئايةتةكاني لة نويَذو لة شويَنةكانىتر ئةخويَندرا، بؤ سةلماندن بة كاريان ئةهيَنا و فيَرى يةكتريان ئةكرد، تاواي ليَى هات هةر ئايةتيَك كة دائةبةزي، ثاش يةك دوو رؤذ زؤربةي ئةسحابةكان لة بةريان ئةكرد.

لة لايةكي ترةوة دةستةيةك لة ياران و ثةيرةواني ثيَغةمبةر (ص) خةريَكي لة بةركردني قورئان بوون و بة ناوي «قُرّاء» لة ناو ناو موسلَمانان ناسران.

دةستةيةكىتر لة سةرةوةي ئةوانة ميري باوةرِداران عةلي (ع) بة ناوي نوسةري وةحي (كُتّاب وحي) ناويان دةكرد، وة ئةوةي كة لة قورئاندا دائةبةزي لة ذيَر ضاوديَري ثيَغةمبةر و بةفةرماني ئةو لةسةر ثارضةي تايبةتي ئةيانوسييةوة ثيَغةمبةر(ص) بؤ خؤي بة ووردي ئاطاي لةوانةبوو. هةتا ئةلَيَن دواي ئةوة ئايةتةكانيان ئةنوسييةوة ئةيفةرموي بؤم بخويَننةوة، تابة تةواوي لة راست و دروستيان ئاطدار بيَت.

طرمان لةوةدا نيية ناوي زؤربةي سورةتاكاني قورئان لة سةردةمي ثيَغةمبةر دياري كرابوو، وة ناسرا بوون. هةتا سورةتةكان لة يةك جياكرابوونةوة وةكو سورةتةكاني درَيذ، مةئين ومةساني، هةتا ثيضغةمبةري، ريَزدار ناوي سورةتةكاني قورئان دانابوو، وة ثاراشتي خويَندني هةر كاميان دياري كرد بووة، عةبدولَلآ كورِي مةسعود، ئوبةي كورِي كةعب وكةسانىتر ضةندين جار قورئانيان لة خزمةتي ثيَغةمبةر بةتةواوي خويَندوتةوة.

لة لايةكي ترةوة، ئةوةي كة لة قورئان دا ئةبةزي لة ثارضةكاني تايبةتي ئةنوسرايةوة، ولة شويَني تايبةت لة مزطةوت ئةثاريَزرا تا موسلَمانةكان لة سةر بخويضننةوة و بنوسنةوة وةبةم جؤرة قورئان لة بةردةستي هةموو كةس دابوو.

* * * 

هؤكاني ثاراستني قورئان

 

بةلَآ! هؤكاني ثراستني قورئان زؤرن، طرنطترينيان ئةوة بوو كة باسمان كرد، كةواتة هؤي ثاراستي قورئان و ضاوديَري ووردي خودي ثيَغةمبةر لة نوسينةوةي قورئان و لةبةرطردني وة ئاساني لةبةردةستي هةموو كة سدا بوو، وة بايةخداني خودي موسلَمانان بةو كتيَبة واي ليَىكرد ئةم ثةيامة ئاسمانىية ساغ و سةلامةت وةكو خؤي بميَنيَتةوة، بة ثيَضةوانةي كتيَبة كؤنةكاني جاران رةكو تةوةران كة نزيكةي ضوار هةزار سالأ و ئينجيل نزيكةي سآ سةر سالأ زياتر بةدةستي خةلَكةوة نةبوون، كةوتنة دةستي رووداوةكان و شؤرشة سياسي و سةربازىيةكان و ثاش ضةندين سالأ كؤكرانةوة و لة ناو ضوون، بةلآم كتيَبى ئاسماني موسلَمانان لة كاتي دابةزينييةوة هةروةها بووة، وئيَستاش هةرواية. وة بة هيض جؤريَك كةم و زيادي لةسةر نةكراوه، وة لة سةردةمي ثيَغةمبةر (ص) هةر بةو شيَوةية كة مرؤ كؤ كراوةتةوة هةروةواية، زاناياني مةزهةبي شيعةي دوانزة ئيمامي بة دريَذايي ميذوو بة روون و ئاشكرا وتوويانة، قورئان هةر لة هةوةلَةوة تا ئيستا هةر وابوو، وة بة هيض جؤريَك دةستكارى نةكراوة.

هةر وةكو زانراوة: بيَذةرى ريزدار شيَخي سةدووق، فقيهي ناودار شيَخي موفيد، مةزنانيَك وةكو سةييد مورتةزا، شيَخي هؤز شيضخي توسي، موفةسري مةزن شيَخي تةبةرسي و زانايانىتر  لة مةزهةيي شيعة زؤر بة توند و بيَووضان بوختاني دةستكاري قورئان رةت ئةكةنةوة.

ئةنجامطيري باسةكةمان برييَية لة ئةوةي كة ئةم كتيَبة ئاسمانيية و مووزة هةميشهيي ثيَغةمبةر (ص) هيض جؤرة دةستكاريَك نةكراوة، وة ئةو قورئانةي كةوا ئةمرؤ لة ناودةستي ئيَمةداية هةمان قورئانة كة بؤ ثيَغةمبةري ريَزدار دابةزييوة، وة لة هةر دةستكاري وب وختانيَكي نابةجآ ثاريزراوة، و ئيمامةكاني مةعسومي ئيَمة هةر ئةم قورئانةي وا لة دةست موسلَمانانة بة تةرازووي جياكردنةوةي هةق لة باتل زانيون،  وة هةر ضي دذي قورئانة بة باتل و قبولَيان نيية، فةرمان و وةسيةتيَكي زؤر سةبارةت بةم كتيَبة ئاسمانييةيان كردووة وةكو: داكؤكي كردن لة سةر فيربووني ئةو قورئانة، كاركردن بة قورئان، ثاداشتي خويَندني ئةو قورئنة، ريَزطرتن لةو قورئانة، داب و نةريتي خويَندني ئةو قورئانة، ثاراستني، طوآ طرتن لة كاتي خويَندنةوةي، لة هةموو لة سةرةوةتر بايةخدان بة فةرمان ودةستورةكاني ئاسمانيي ئةو قورئانةية ضونكة بآ ثةيرةوةي كردن لةو قورئانة هةرطيز تووش خؤشبةختي نابيَت، وة تةنيا خؤشبةختي لة ذيَر سيَبةري جىبةجىكردني ئةوة لة بةش بةشةكاني ذياني تاك و كؤمةلايةتي، مادري و بذووني، رامياري وئابوورين وة بةشةكاني تر ذيان...

* * *
 

ئيمام بوون ـ ئيمامةت

 

ئيمام: لة زماندا بةو كةسة ئةوتريت كة لة ثيَشةوةي ثةيرةواني خؤىدا برِوات، وة بة شيَوةي راست و دروست رابةرايةتيان بكات، بؤ مةبةستيَكي ئاييني يان رامياري يان كؤمةلايةتي. وة يان بؤ ريَطايةكي زانستي لة ثيَشةوةيان برِوات، وة ثةيرةوانيشي بة ريَك و ثيَكي ثةيرةوي ليَى بكةن. هةر ضةند ووشةي «ئيمام» مانايةكي بةرفراواني هةية، بةلآم لة ديدگاي شيعة ئيمام ثلةيةكي خوايي و لة لايةتي خواوة ئةدريَتة كةساني تايبةت، وة بة هةلَبذاردن نيية لة زاراوةي ئايينيدا ثآ دةوتريَت «انتصابي» نة «انتخابي».

ضؤن ثيَغةمبةر لة لايةني خواوة هةلَئةبذيريت وة بة خةلَكي ئةناسريَت، هةروةها ثلةي ئيمام ديسان لة لايةني خواوة ثيَشكةشي شايستةترين، زيرةكترين و راستثيذترين كةس ئةكريَت. لةم باسةدا دو خالَى طرنط هةية ئاماذةيان ثآئةكةين:

1 ـ نياز و ثيَويستي بةئيمام.

2 ـ داناني لة لايةني خواوة.

 

ثيَويستي بة ئيمام

ئةطةر بيَت و بة ووردي لة ناردني ثيَغةمبةران و ثيَغةمبةرايةتي بة شيَوي طشتي بكؤليَنةوة، بةو راستةقينةية ئةطةين كة بةراستي هةبووني ئيمامي مةعسوم ثيَويستة، ئاشكراية كة هةر رةفتار و ضؤلآنةوةيةك، ض ماددي وةيان مةعنةوي بيَت نيازمةندي سةرؤك و ثيَشةوايةكي زيرةك و ئاقلَة، ضونكة نةبووني ثيَشةوايةكي زيرةك كة رؤلَى طرنك و طشتي بةدةستيةوة، لة ريَطاي بنضينةيي لائةدات، وهيَزو تواناي كومَةلأ بةفيرؤ، ئامانجي لة دةست ئةدات و بةئاكاميش ناطات. هةر ضةندة خواي بذون ئادةميزادي بة هيَزي بييرو ئةقلأ ضةكدار كردووة، ثيَغةمبةر و كتيَبى ئاسماني بؤ ناردووة، لة طةلأ ئةوانةش دا، بة هؤي مةرجي تايبةتي لة كات و شويَني تايبةت ولة ذيَر فشاري سروشتي زالأ بوو بة سةر دةور بةريدا ديسان توشي لارة رآ ئةبيَت و لةسةر ريَطاي راست لا ئةدات. وة لة جياتي ئةوةي بة ريَطاي ثيَشكةوتن و ثيَشةوة ضوون بؤ طةيشتنة ئيستطاي خوشبةختي و تةكامال، ريَطايةكي ثيَضةوانة هةلَئةبذيَريَت كة ئةنجاميَكي دواكةوتوو و دؤرانة[85].

تةنيا ئيمامي مةعسومة كؤمةلَطا لة لارآ رآ وون بوون ئةباريَزي، بووني ئيمامي مةعسوم وةكو ثيَغةمبةر واية و تةواوكةري ئامانجي خلقةتة، بة كورتي بلَيَن: ئيمامي مةعسوم بريتية لة سةرؤكي موسلَمانان، ثيَشةواي ئاييني، رامياري، ئابووري و كؤمةلآيةتي و نمونةي مرؤظة بؤ طةثشتنة دوندي بةرزي مرؤظايةتي و ثيَشةوةبردني مةعنةوي ثيَك ديَت، وة خؤشبةختي دوتياو ثةسلان خؤمالأ ئةكات ضونكة هؤي رةحمةتي خواية.

 

ديارىكردني ئيمام بة ئةستؤي كيَية؟

ضؤنيةتي شرؤظةى ئيمام وتيَطةيشتني موسلَمانان لة ماناي ئيمام، بناغةي ناكؤكي باوةرِة و دابةشكردني موسلَمانان بؤ دو دةستة شيعة و سوني.

باوةري شيعة ـ بةطويَرةي فةرمايشتةكاني قورئان و روايات ثيَغةمبةر بة فةرماني خوا ثيَشةوا و جيَنشين بؤ دواي خؤي دياري كردووة و بة خةلَكي ناساندووة، بةرِيَوةبردني كاروباري ئيايني و طؤمةلآيةتي موسلَمانان لة ئةستؤي ئةو ـ داناوة. بيَجطة لةوة ئيمام ثاسةواني بنضينةكاني ئةحكامي خوايىيةز لة لادان و بزربوون. وة هةروةها روونكةرةوةي خالَة ئالؤزةكاني مةسةلةكاني ئيسلامىية.

كةواتة شيعة ئيمامةت وةيان ئيمام بوون بة بناغةيةك لة بناغةكاني باوةرِيي ئةزاني و هةر وةكو ضؤن لة ثشكنين وليَكوليَنةوة لة بارةري يابةتةكاني ثيَغةمبةرايةتي لة تيَكستي ذياني بريار ئةدات هةروةها لة ناسيني ئيمام و و باسي ئيما مةتيش ثةيرةوةي كردن قةدةغةئةزاني و وجاب ئةكات لة سةر هةر تاكة كةسيَك كة بة بةلَطةو سةلماندن بةو مةسةلةية بكات.

بةلَآ! ثيَغةمبةر و ئيمام ثيَكةوة هاولفن و لة يةك جيا ناكريَنةوة، وة ئةم دووانة لة بةشةكاني طرنطي ئايني لة طةلأ يةكدا هاوكاري ئةكةن، وجياوازييان ئةوةية كة ثيَغةمبةر دامةزيَنةري ئايين، راطةيةنةري رةزةنةكاني ئاسماني و لايةنطري راستةوخؤي ثةيوةزويية لة طةلأ وةحي، بةلآم ئيمامي مةعسوم روون كةروةوة و شرؤظةكةري بةشةكاني ئةو يايينةية كة ثيَغةمبةر هيَناويةتي كة لة ئةنجامي ئالَوزي و قةيران بووني سروشتي دةوروبةر بة ئالَؤزي ماونةتةوة.

ئيمامي مةعسوم بيَجطة لةوةي كة ثيَشةوايةتي حوكمةتي ئيسلامي بة ئةستويةتي، جمابةجىكردني رةزةن و ياساكان و ثاراستني ئايين لة لآرِآ و لادان و بيروراي ضةيةلَى كينة لة دلآن ئةثاريَزي، وة هةروةها ضاوديَري بةرذةوةندىيةكاني شاراوةيي و تةواوكةري بذووني تاكةكاني كؤمةلَطاية، ئةو تايبةتمةندييانة وا داوا ئةكةن جيَنشيني ثيَغةمبةر كة ثلةيةكي ليَثرسراوي قورس و طرانة وثيَشةوايةتي ميللةتيشي بة ئةسؤيةتي، ئةبآ وةكو خودى ثيَغةمبةر خاوةني سيفاني بةرزو ضاك بيَت، بةتايبةتي سيفاتي عيسمةت و طوناح نةكردن و خؤثاراستني لة هةلَةو طوناح، هةروةها خامةني زانست و زانيين زؤر بيَت لة كاروباري دونياو ئاخيرةت، تا مةقام و ثلةي ئيمامةت بة هيَزو ثتةوبيَت.

 

بابةتيَك كة ضاو ثؤشي ليَى ناكرآ

بة لةبةر ضاوطرتني مةرجةكاني طرنط و قورس كة بؤ ئيمامي مةعسومان باس كرد. ئايا ئةتوانين لة مةسةلةيةي ئيمامةت و جيَنشيني ثيَغةمبةر وثيَشةوايةتي ميللةت كة ضارةنوسي تةواوي جيهاني ئيسلام ئةطريَتةوة ضاولؤشي بةكةين؟ نةخيَر هةرطيز شتي وانابيَت!

كةواتة دياري كردني ئيمامي مةعسوم ثةيوةندي بة خواوةية، وةلياقةتي هةر كةسيَكي نيية.

لة لايةكي تروةوة ثيَغةمبةري ريَزداري ئيسلام ئازارو ئةزيةتيَكي زؤري طيَشاوة. تا توانيويةتي ئايين و قوتابخانةي خؤي بسازيَت، ئايا عةقل و هؤش وحيكمةت و بييرو مةشق ئيجازة ئةدات كة ميللةتي خؤي بآ جيَنشين و سةرثةرةشت بةرةلآ بكات و برِوات؟ ئايا عةقلىو بييز قبولأ ئةكات كة ثيَغةمبةر لةم بابةتة ضارةنوسة لايةني بيَدةنطي بطرآ؟! ئايا باوةرِ ئةكرآ ئةو ثيَغةمبةرة كة بؤ غةزاو جيهادي ضةند رؤذة ئةضووة دةرةوةي شاري مةدينة جيَنشين بؤ خؤي دياري ئةكرد، بةلآم لة كؤجي زوايي خؤي، بؤ، ميللةتي موسلَمان ولاتي ثان و بةريني ئيسلامي جيَنشين دياري نةكات و ميللةت بةسةر طةرداني وبةرةلاي بةجآ بيَليَت. ئايا جآباوةرِة ئيسلام كة ئاينييَكي جيهانىية و تايبةتي كات و شويَنيَكي دياري كراوة نيية، ثيَغةمبةرةكةي بؤ دريَذة ثيَداين ريَطاكةي هيض جؤرة كارَيك ئةنجام نةدات، وة مةسةلةي ثيَشةوايةتي لة بييري خؤي بياتةوة، وةيان بيخاتة ثشتي طوآ؟!

بة تؤزيك بييركردنةوة ئةو بابةتة بة تةواوي لة روانطةي عةقلَةوة روون ئةبيَتةوة، كة دياري كردن و داناني جيَنشين وئيمام زؤر ثيَويتة، وة بة ثياضوونةوةي كتيَبةكاني ميَذوو و حةديس ئةو بابةتة بةتةواوي ئاشكرا ئةبيَت، ضونكة ثيَغةمبةر (ص) بة جواني وئاشكرا و تويةتي «هةر كة سيَك بمريَت و ئيمامىكاتي (زةمان) خؤي نةناسي، وةكو ئةوةية كة لة ضةرخي نةفاميدا مردووة» . لةو فةرمودةيةدا بابةتي ئيمام و ئيمامةت واي طرتووة، كة ليَثرسراوي و ثيَويستي ناسيني ثيَشةواوي مةعسوم بة ئةندازهيةك طرنط و تونده مرؤظي لة سنووري كوفرو نةفاميدا داناوة، بةم راطةياندنة، ثيَغةمبةر (ص) ضؤن رازي ئةبيَت كة ميللةتي ئيسلامي بطةريَنةوة بؤ ضةرخي نةفاميددا؟؟!

بةلَآ! ثيغةمبةري ئيسلام (ص) لة يةكةميين راطةياندني ثةيامةكةي خؤي، كاتي بة فةرماني خواي بذون خزماني نزيكي خؤي بانطةواز كردة مالَى مامي خؤي ئةبو تاليب وفةرموي:

«... خوا دةستوري داوةتة من تائيَوة بةرةو لاى ئايينةكةي بانكهيَشت بكةم، كآ لة تيَوة يارمةتيم ئةدات، تاببيَتة براو جيَطرو جيَنشيني من»؟! كةس ولآمي نةدايةوة جطة لة عةلي كورِي ئةبو تاليب نةبآ ثيَغةمبةريش ئةو بة ناوي خةليفةو ئيمام و بؤ دواي خؤي دياري كرد.

 

رووداوي غةديري خؤم

ثيَغةمبةري ريَزداري ئيسلامي (ص) لة دوايين سالأ لة تةمةتي خؤي ثاش بةشدار ببوني لة كاروياري حةج كة ناسراوة بة حةجى مالأ ئاوايي «حجة الوداع» لة كاتى طةرِانةوةي بؤ مةدينة لة سةر زةويَك بة ناوى «غةديري خؤم» كة لة رووي جوطرافياوة سننوري جياكردنةوةي ريَطا كاني مةدينة، يةمة، عيراق و حةبةشةبوو. لةو شويَنة خةلَكي لة يةك جيا ئةبنةوة و هةر يةك بةرةو شويَنى خؤي ئةرِوات، لةو كاتةدا وةحي بؤ ثيَغةمبةر (ص) دابةزي ئةم ئايةتة بؤ خويَندةوة: سورةتي ماييدة ئاييدة ئايةتة 67: كة ئةفةرموي: «ئةي ثيَغةمبةر ئةوةي كة بؤت دابةزيوة لة لاآ ثةروةردطارتةوة، بة خةلَطي رابطةينة، وة ئةطةر وا نةكةي ثةيامي خوات رانةطةياندووة، وخوا تؤ لة شةرِي خةلَك ئةثاريَزي».

لةم كاتةدا ثيَغةمبةر (ص) دةستوري دا هةموو حاجييان رابطرن، وة ئةوانةي كة رؤيشتبوون هةموو بطةريَنةوة، لة دةوري ثيَغةمبةر كؤبوونةوة ثاش ئةوةي كة نويَذي نيوةرؤيان ئةنجامدا، ضووة سةر بةرزايَيك كة لة جلي حوشترةكان دروستيان كردبوو، خوتبةي بة ناوبانطي غةدير بةدةنكيَي بةرز خويَندةوة.

«... ئاهاي ئةي خة لَكينة! بانطهشت كردنم بؤ لاي خوا نزيك بؤتةوة... من لة ناو ئيَوةدا دو ئةمانتي طران بةها و خؤشةو ثست بةجآ دةهيَلَم، يةكيَكيان كتيَبي خواية و ئةوي تريان بئةمالَةكةمة، خواي ثآى راطةياندووم ئةم دوانة هةرطيز لة يةك جيانابنةوة...». ثاشان دةستي عةلي طرت و بةرزىكردةوة، وة بةناوي جيَنشين و ئيمام بؤ ثاش خؤي بة خةلَكي ناساند وسآ جار فةرموي: هةر كةسيَك من ثيَشةواي بم لةمةولا عةلى ثيَشةوايةتي، ثاشان رووي كردة خواي يةكتاو تةنيا وتي: خودايا ئةوة كةسةي كة عةلي خؤش دةويَت، تؤش خؤشت بوآ، وة ئةوةي دوذمنايةتي عةلآ ئةكات، تؤش دوذمن بة، خودايا دؤستاين عةلي سةركةوتوو بكة و دوذمناني لة ناو ببة، ئةو بة ناوةندي هةق داثتي» ثاشان فةرموي: ئيَستا فرشتةي وةحي بؤم دابةزي و ئةم ئايةتةي هيَنا سورةتي ماييدة ئايةتي 3: فةرموي: «ئةمرؤ ئاييني ئيَوةم كامل كرد و نيعةمةتي خؤم بؤ ئيَوة تةواوكرد. وة رازي بووم بة ئيسلام وةكو ئايينيَكي كامل و تةواو و هةميشةيي بؤ ئيَوة ئةم رووداوة ميَذوويية لة بةرطي يةكةم لة كتيَبى ثيرؤزي «الغدير» بة دريَذي باس كراوة، وة سةر ضارةكاني هةر دوو لا شيعةو سوني هةموو باس كردووة».

 

ئيمامةت ئةوةلَين و دوايين دةستوري

وةحىية

هةر وةكو روون بوةوة ثيَغةمبةرى (ص) لة يةكةمين بؤنةي راطةياندني ئيسلام، جانشين بؤ خؤي لةو دانيشتةدا ديارىكرد و بة ئامادة بوواني ناساند، وة هةروةها لة دوايين بؤنة راطةياندني ئيسلام بة ئامادةبووني دةستةيةكي زؤر لة موسلَمانان لة غةديري خوم ديسان جيَنشيني خؤي دياري كرد و بة تةمغةي كامل بووني ئايين لة لايةني خواوة رازاندييةوة وئاشكراىكرد، لة نيَوان ئةم دو رووداوة، ضةندين جار وة لة ضةندين شويَني جياواز مةبةستي ئيمامةت و جيَنشيني ميري باورةرداران عةلي كورِ ئةبو تاليب دووبارة كردوتةوة، بآ ئةوةى هيض جؤرة ئالَؤزيك تيَدا بهيَلَيَتةوة. هةروةها فةرمودةيةكي زؤر و جياجيا لة ريَطاي لةهل سوننةت و جةمات لة ثيَغةمبةرةوة طيَراونةتةوة لة بارةي ئيمامةكان مةعسوم كة هةر يةك لةوانة لة لايةني خواوة لة مةقامي ئيمام بوون دانراوة، جار واية ثيَغةمبةر ئةو ئيمامانة بة ناوى لاعترتي أهل بيت» ناو بردوو، وة جار وابووة يةكة يةكة يةكة ناويان بردووة، وة جار وا بووة ذمارةيان دياري كردووة كة فةرمويةتي: «ئيمامةكان لة دواي من دوانزة نةفةرن بة ذمارة ثيَغةمبةراتي هؤزي ئيسرائيل و حةوارييةكان و دةوروبةراني تايبةتي حةزرةتي عيسا(ع)، وةبان فةرمويةتي: ئيمامةكان لة دواي من دونزة نةفةرن يةكةميان تؤي ئةي عةلى ودوايين قايسمة (قائم) كة خواي بذون بة هؤيةوة رؤذةهةلات و رؤذ ئاواي جيهان فةتح ئةكات. لة سةلماني فارسي ئةطيَرِنةوة كة ضووتة حوزري ثيَغةمبةر (ص) بينيويةتي حوسةين كورِي عةلى لة سةر ثآكاني دانيشتووة، ثيَغةمبةر دةم و ضاوي ماض ئةكرد و ئةيفةرموو: تؤ سةروةر و مةزني و كورِي سةروةر و مةزني. تؤ ئيمامي و كورِي ئيمامي و براي ئيمامي و باوكي ئيمامةكاني، تؤ حوجةت و بةلَطةي خواي و كورِي حوجةت و بةلَطةى خواي، وة باوكي تؤ حوجةت و بةلَطةي خواية، كة هةموويان لة ثشتي تؤون وة دواييان كة ئةكاتة نؤيةم لة ثشتي تؤ «قائم».

 

جيَنيشينةكاني بةهةقي ثيَغةمبةر (ص)

جيَنيشينةكاني ثيَغةمبةري رَيزدار(ص) و ئيمامةكاني مةعسومي بةريَز بريتيين لة مانةى خوارةوة:

1 ـ حةرزةتي ميري باوةرِداران عةلي كورِي ئةبو تاليب (ع)

2 ـ ئيمامي حةسةني موضتةبا (ع)

3 ـ ئيمامي حوسةيني شةهيد (ع)

4 ـ ئيمامي زةين و عابدين حةزرةتي عةلى كورِي حوسةين (ع)

5 ـ ئيمامي باقر موحةممةد كورِي عةلي (ع)

6 ـ ئيمامي سادق جةعفةر كورِي موحةممةد (ع)

7 ـ ئيمامي كازم موسا كورِي جةعفةر (ع)

8 ـ ئيمامي رةزا عةلى كورِي موسا (ع)

9 ـ ئيمامي جةواد جةزرةتي موحةممةد كورِي عةلي(ع)

10 ـ ئيمامي هادي جةزرةتي عةلى كورِي موحةممةد (ع)

11 ـ ئيمامي عةسكوري حةزرةتي حةسةن كورِي عةلي (ع)

12 ـ ئيمامي زةمان حةزرةتي مةهدى كورِي حةسةن دهةر ضي زووتر خوا بةدياري نجات).

 

شيعة ناويَكي ئاسمانىية

خالَيَكي طرنك كة شاياني باسة ئةوةية كة ووشةي «شيعة» لة قورئاندا هاتووة وة خواي مةزن لة بارةي ئيبراهيمي خةليلةوة بةكاري هيَناوة وفةرمويةتي } وَإِنَّ مِن شِيعَتِهِ لإِبْرَاهِيمَ{[86] ياني: بةراستي لة شيعةكان و ثةيرةواني حةزرةتي نوح ئيبراهيم بوو.

ثيَغةمبةري رَيزداد (ص) ناوي «شيعة» بؤ دوَتان و ثةيرةواني حةزرةتي عةلى (ع) بةكار هيَناوة، وة زاناياني ئةهلي سوننةتيش دان بةوراستية ئةنيَن.

بةلَى: وشةي «شيعة» بؤتة ناويكي ثر لة شانازي بؤ ثةيرةواني ئةهل و بةيت (ع) وة لة لايةني ثيَغةمبةرةوة بيستراوة و باس كراوة.

لةم بارةوة جابر كورِي عةبدولَلآ دةلَيَت: لة حوزوري ثيَغةمبةر (ص) دانيشتبووين، عةلي لة دوورةوة بةديار كةوت، ثيَغةمبةر (ص) فةرمووي: براكةم هات، ثاشان بةرة و كةعبة رووي ودةستي بؤ كة عبة راكيَشاو فةرموي: «سويَند بةو كةسةي كة طياني موحةممةدي بةدةستة، عةلى و شيعةكاني (ثةيرةواني) لة رؤذي قيامةت لة رزطار كراون» ئةم ناو ونازناوة مةزنة لة سةردةمي ثيَغةمبةر (ص) بةم كةسانة ئةوترا ]سةلمان، ئةبوزةر، مقداد وعةممار[ كة ياراني باوةفاي ميري باوةرِداران بوون.

 

بنةمالَةى ثيَغةمبةر (ص) بنةمالَةي وةحيين

شاياني باسة ليَرةدا كورتة راثؤرتيَك لة ذياني (ئةهل و بةيتي) بنةمالَةي ثيَغةمبةري ريَزدار (ص) و حةزرةتي فائيمةي زةهرا (س) و ئيمامةكاني ثاك و خاوين ئاماذة بكةين:

 

كضي ثيَغةمبةر

فاتيمةي زةهرا (س) باوكي ثةيامنيَري خواية، موحةممةد كورِي عةبدولَلآ ودايكي، خاتووي مةزني ئيسلام حةزرةتي خةديجة «ام المؤمنين» 5.

ناوبرا خيَزاني وةسي و جيَنشيني ثيَغةمبةرة، كة حةزرةتي عةلي ميرى باوةرِدارانة، وة دايكي يانزة ئيمام و بةلَطةي خواية بة سةر هةموو جيهان و جيهانيان.

حةزرةتي زةهرا (س) لة رؤذي بيستةمي جةمادي دووةم كة تةمةني ثيَغةمبةر جل و ثيَنج سالأ بوو، لة دايك بوو، وة لة رؤذي سآشةممة سآيةمي جةمادي دووةم سالَى يانزةي كؤضي لةد واي وةفاتي ثيَغةمبةري ريَزدار (ص) لة تةمةتي هةذدة سالَى شةهيدكرا و دونياي كاتي بةجآ هيَشت. كارةكاني شؤردن و كفن و بة خاك سثاردني ميري برِواداران بة ئةستو طرت. وة بة ثآي وةسيةتي خودي زةهرا تةرمة ثيرؤزةكة لة دةرةوةي شاري مةزلَوم بووني ئةو حةزرةتة بيَت، وة دةربرِيني نارةزايي لة داطير كةراني خةليفةيي كة هةقي هاوسةرةكةي ميري برِواداران بوو، بيَت.

ئةم خاتووة ريَزدارة لة عيبادتي خؤي و تةقوا و كردةوة و رةفتاري ضاك ئاويَنةي بةرثةرضدانةوةي باوكي ثيَغةمبةري خواية (ص)، وخواي ثةروةردطار لة بارةيةوة ضةندين ئايةتي دابةزاندووة[87].

ثيَغةمبةري ئيسلام بة فةرماني خوا نازناوي «سيدة نساء العالمين» ياني سةروةري ذناني جيهاني ثآ بةخشيوة. زؤر خؤشي ئةويست، هةتا رادةيةك هةر كاتيَك ئةات بؤ لاي ثيَغةمبةر، لة بةر ريَزطرتني هةل ـ ئةساو ئةضووة ثيررييةوة، وبةخيَر هاتني ئةكرد و لةشويَني خؤي داي ئةناو جار وا بوو دةستي ماض ئةكرد. وئةيفةرموو:

«خوا بةخؤشي فاتيمة خؤشحالَة و قةلَس بووني قةلس ئةبيَت» وة ضةندين منالَى لة ميري برِواداران عةلى (ع) هةروو كضةكان بة ناوي زةينب و ئوم كةلسوم (ع) و كورِةكان بة ناوي: ئيمام حةسةن و ئيمام حوسةين و موحسين.

حةزرةتي موحسين لة ئةنجامي ئازارو ئةزيةتي داطيراني خةلافةت كة بةسةديان هيَنا لة باري ضوو وشةهيد بوو.

* * *

 


[1] ـ شيخي طوسي، اختيار معرفة الرجال ب1، ل211، شاذان كورِي جةرييل قومي، الفضائل، ل121، علي كورِي يونس عاملي. الصراط المستقيم. ب1، ل209، حوسةين كورِي سليمان حللي، المختصر، ل94، سةييد ئيبراهيم بحراني، حلية الابرار، ب2 ل410 و بحار الأنوار ب27، ل143 وة ب3، ل345 و346 لة طةلأ هةندآ دةست كاري.

[2] ـ ثيَغةمبةري ريَزدار فةرمويةتي: «علي مع الحق والحق مع علي يدور معه حيثما دار» (عةلي لة طةلأ هةقة و هةق لة طةلأ عةلىية، لة هةر كوآ عهلي بيَت هةق لةوآية). محقق بحراني، حدائق الناضره، ب8، ل512، وة هةروةها فةرمويةتي: (يا علي انت وشيعتك هم الفائزون يوم القيامة). (ئةي عةلي تؤ ثةيرةواني تؤ لة رؤذي هةستانةوة لة رزطار كراوانن). شيخ طوسي، اختيار معرفة الرجال ب1، ل211.

[3] ـ سورةتي بةقةرة(2) ئايةتي 111.

[4] ـ سورةتى نةحل (16) ئايةتي 125.

[5] ـ هةلَبةتة سةر ذميَري نؤرةكاني ضاثمان بة دةستةوة نيية، جونكة لة و لآتاني جورا وجؤر و بة زمانةكاتي جياواز ضاث كراوة، وة ئةم نوسخةية لة سةر ضاثي هةشتةمي نوسخةي عةرةبي وةرطيراوة.

*  ـ ئةو دورشمة هةمان دورشمي (فرّق تَسُدْ) ياني ئةفريقة بكة و سوود ببةرة.

[6] ـ سةحيحي بوخاري ب1، ل128، فةرمودةي 328، كتاب التيمّم: جعلت لي الأرض مسجداً وطهوراً. سةحيحي موسليم، ب2، ل9 فةرمودةي 5، كتاب المساجد ومواضع الصلاة: جعلت لي الأرض طهوراً ومسجداً، سوننةني ترمزي، ب2، ل131، بابي 36، فةرمودةي 317، ما جاء أن الأرض كلها مسجد إلا المقبرة والحمام، شيخ صدوق ، من لا يحضره الفقيه، ب1، ل155، بابي 38 فةرمودةي 1، ئةو شوينانةي كة نؤيز تيدا ئةكريَت، وة ئةو شويَنانةي كة نويَذ تيدا ناكريَت، شيخ حر عاملي، وسائل الشيعة، ب2، ل969 و 970، باب 7، فةرمودةي 2، جواز التيمّم بالتراب.

[7] ـ تةماشاي (شرائع الإسلام) هي ثشكيَنةري حللي بكة ب1، باسي سوننةتةكاني سوجدة

[8] ـ فةرمودةيك لة ثيَغةمبةري خواوة هاتووة «كورِةكةم (ئيمامي حوسةين) لة سةرزةويَك بة ناوي كةربةلا لة خاك ئةشاردريَتةوة، ئةو شويَنةثآ ئةوتريَت قةلَغاني ئيسلام ]قبة الإسلام[ ضونكة خواي ميرو مةزن ئيمانداران و ثةيرةواني حةزرةتي نوح لةو شويَنة لة لافاو رزطار كردووة، ئيمامي باقر(س) فةرمويةتي ئةو شويَنة ]غاضريه[ية ناوي دووةمي كةربةلاية، شويَنيَكة كة موسا كورِي عيمران لة طةلأ خوا قسةي ئةكرد. وة نوح(س) لةو شويَنة لة طةلأ خوا طازةي ئةكرد، ئةو سةر زةوىية ريَزترين سةر زةوىية لاي خوا، ئةطة وا نةبوواية خواي مةزن طؤرِي ثياوضاكان و منالاني ثيَغةمبةراني خؤي لةو برِيار نةداوة. (دوسةت ثيَغةمبةر و دوسةت ثياوضاك وجيَنشين لة سةر خاكي كةربةلا لةم دونياية كؤضييان كردووة. كة واتة زيارةتي طؤرةكاني ئيَمة لة )غاضريه[ بكةن خواي بذون بيست و ضوار هةزار سالأ ثيَش دروستكردني كةعبة كة حةرةمي ئاسايشي خواية، كةربةلا حةرمي ئاسايشي بووة، وة ئاوي فورات يةكةمين ئاو وة زةوي يةكة يةكةمين زةوي ية ثيرؤزي كردووة (تةماشاي كامل الزيارات، ئبن قولوية جةعفةر كورِي موحةممةدي قومي (مردووي 368ي كؤضي هةيظي) بكة، لاثةرة 444، بابي 88 فةزيلةتي كةربةلا.

هةروةها «علاء بن أبي عاثه» ئيَذي: «رأس الجالوت» لة باوكىيةوة ئةطيَرِتيةوة كةوتوويةتي: هةر كاتآ ئةطةيشتمة كةربةلا هيَسترةكةم غار ئةدا تا زوو لة كةربةلا دةر بضم.

وتم بؤ ضي؟

وتي: ثيغةمبةر زادةيةك لةم سةر زةوىية ئةكوذريَت، لةم ئةترسام كةمنيش يةكي لة بةشداربوواني كوشتني ئةو بم كاتي كة ئيمام حوسةين(س) لة كةربةلآ سةر برِا، زانيم كة ئةمة هةمان رووداوة كة لة بارةيةوة قسةمان ئةكرد.

باوكم وتي: ثاش روداوي كةربةلا ئيتراهيَواش هيَواش بة خاكي كةربةلا دا تيَدةثةريم ضونكة روداوةكة رووىدا وبوو ميَش ليَى دوور بدوم تةماشاي (تاريخ طبري، ب5، ل393، رووداوةكاني سالَى 60ي كؤضي هةيظي والكامل في التاري ب4، ل90، رووداوي سالَى 61ي كؤضي هةيظي.

[9] ـ مصباح المجتهد، ل734، معاوية كورِي عمار ريوايةتي كردووة، كة ئمامي سادق(ع) ثارضةيةك لة ئاوريشمي زةردي هةبوو هةندآ لة خاكي مةرقةدي ئيمام حوسةين تيَدا هةلَطرتبوو. لة كاتي نؤيذدا ئة وخاكةي لة ثيَش خؤي دانا سوجدةي لة سةر ئةكرد وئةيفةرموو: «السجود على تربة الحسين(س) يخرق الحجب السبع».

[10] ـ كامل الزيارات، ل274.

[11] ـ زاناياني ئةهلي سوننةت: ثيَناسةي شيعة بةم جؤرة ئةكةن: شيعة: بريَيت لةو كةسانةي كة تةنيا عةليان (س) خؤش دةويَت و ثةيرِةوي ليَي ئةكةن و ئةلين ئيمامةت و خةلافةتي هي ئةوة بة طويَرةي دةق و وةسيةت، وة هةروةها لةو باوةرِةدان ئيمامةت لة دواي ئةو تةنيا بؤ كورِةكاني ئةوة، وة ئةطةريش لة دةستيان دةرضووة بيَطومان لة ئةنجامي زولَم و ستةميَكن كة بةرامبةريان كردووبانة. وةيان لة بةر هؤيةك بووةكة ئيمام تةقييةي ليَى كردووة. (تةماشاي، الملل والنحل ـ شةهرستاني بكة، ب1، ل146، 147. فةسلَى 6.

«شيعة» تاكة، «اشياع» كؤيةكةيةتي. شيعة لة كورديدا بةماناي ثةيرِةوان و دوَستان و ياراني كةسيك ديَت، بةلآم لة سةرةطايي ئيسلامدا ئةم زاراوةية بة ياراني عةلي و بنةمالَةكةي ئةوترا، شيعة، «خاصة» يش ثآ ئةوتريَت ياني تايبةت. ياني ياراني تايبةتي عةلى. ئةم تايبةتة لة بةرامبةر وشةي طشتي «عامة» بة كاريان ئةهيَنا، موسلَمانةكان بةطشتي «عامة» يان ثآ ئةوترا و بةدؤستداران ولايةنطران و ثةيرةواني عةلي ئةوتر «خاصة» و ئة واذةية بة ماناني خزميش ديَت ضونكة لة بابي «تغليب» 5 . لة بةر ئةوة بة دؤستان و لايةنطران و ثةيرةواني عةليان ئةوت شيعةي عةلي. زاراوةي شيعة، ناويَكي كؤنة خوا ليَىخوؤش بوو موحةممةد حوسةين كاشف غيتا ئةلَآ: تؤي ووشةي شيعة لة طةلأ تووي ئيسلام لة ثةكةكاتدا ثيَكةوة جيَلزاوة.

بةلَطةي بؤ ئةم ئيدعاية. ئةو ريوايةتانةية كة لةريَطاي زاناياني ئةهلي سوننةت و جةماعةت بةشيَوةي راست و دروست هاتوون وة هيض جؤرة تؤزو خولَيان بة سةرةوة نييةر يةكي لةوانة تةفسيري بةريَزي «سيوطي» ية كة لة ثةراويَزي ئايةتي «اولئك هم خير البرية» هيناويةتي. كة ماناكةي: ئةوانة باشترين و ضاكاتريني خةلَكن سورةتي بةيينة، ئايةتي ذمارة 7.

«سيوطي» ئةلَآ: «ئبن عةسأكر لة » جابر كورِي عةبدولَلآ نةقلأ ئةكات كة وتوويةتي: لاي ثيَغةمبةري خوا(ص) دانيشتبووين، عةلى هاتة ذوورةوة، ثيَغةمبةر(ص) فةرموي: سويَند بةو كةسةي كة طياني مني بة دةستة ئةم ثياوة (ئاماذةي بؤ عةلى كرد) و شيعةكاني لة رؤذي قيامةت لة رزطار كراوانن» ثاشان ئايةتي «اولئك هم خيرُ البرية» دابةزي. تةماشاي «الدر المنثور في تفسير كتاب الله بالمأثور»، بكة.

«ئين هوشام» نةقلأ ئةكات ئومةتي عةرةب لة رؤذي سةقيفةوة بوونة بة دوو دةستة شيعي­و سوني.

موحةممةد ئةبو زةهرة لةم بارةوة ئيَذي: «شيعة كؤنترين مةزهةبي رامياري، ئيسلامي تيك هيَناوة، كة لة دواين رؤذةكاني فةرمانرةوايي عوسماني هاتة سةر كار و لة رؤذاني فةلافةتي ئيمامي عةلي بة هيَزبوو و ثيَشكةوت، ضونكة عةلَى لة سةر تةختى خةلافةت بوو خةلَك زؤر ئةهاتنة لاي لة ئايين و مةزهةب و ئةخلاقي ئةو زياتر شارةزا بوون. تةماشاي «تاريخ المذاهب الاسلامية» بكة.

ئبن ئةبآ حةديد لة شرؤظةي نةهج و لبةلاغةدا باس ئةكات، كابرايةكي شيعة لة سةردةمي حوكمراني مةعاوية حةزي ئةكر ئةهلي كتيَبي ثآ بلَين (واتة ـ ثةيرةوي يةهوديو مةسيحي) وةثآى نةلَين شيعة. لةبةر ئةو فشارة زيادة كة لة سةر شيعةكان بوو. شيعةكان: ثةيرةوييان لة ضاكةي ئةهل­وبةيت ئةكرد. هةروةها لة درؤر و بدعةت دوو بوو،، ضونكة ئةوانة خاوةني بنةرةتيَكي ثاك و خاويَن وكةسانيَكن كة خؤيان بة باشترين ئةخلاق ئةنويتيَن، (تةماشاي و محمد خليل الزبن ـ تاريخ الفرق الإسلامية) يةبكة. ل 108 ـ 109.

سننةت (ستّة) بة واتاي ريَطا، يان رةوش ديَت. بةلآم لاي «فرقة» ناسان مانايةكي تري هةية، وة لاي فقيهةكان و بيَذةرةكان بةو: «كار» و «كردار» ويا قةدةغةية ديَت كة سةر بة ثيَغةمبةرن. لة رؤذطاريَك دواي سةرةتاي ئيسلام سننةت لة بةرامبةر شيعة راوةستا و ئةيان وت، ئةهلي سوننةت و جةعامةت لة بةرامبةر دوذمناني خؤي، لة فةلسةفةو قوتابخانةي «ئبن تيمية» ثيَشةواي حةنبةلىيةكان: سوننةت بة دؤستاني عوسمان و عةلي وة لة ثيَشةوةي ئةوان ئةبو بةكرو عومةر ناو ئةبات.

لة كاتيَكدا كة مةزهةب و تيثةكاني ئيسلامي زؤر بوون هةنديَكيان لةو باوةرةدا بوون سونني بةو كةسانة ئةوتريَت كة خؤشةويستي ئةبوبكر و عومةر لة دلَيانداية وثةيرةوييان ليَى ئةكةن. وة لةو زاراوانة دا كة لةو سةردةمةدا باو بوو زاراوي «شةيخةين» و «عومةرةين» بوو كة بة ئةبوبةكرو عومةريان ئةوت. تةماشاي «تاريخ الفرق الإسلامية» بكة. ل4 و45.

[12] ـ سورةتي حةج ئايةتي 32.

[13] ـ سورةتي ئيسرا ئايةتي 27 و28.

[14] ـ ئبن خةلدون، ناوي عةبدولرحمان كروي خةلدوني ضةزرةهماية، لة سالَى 732ي كؤضي هةيظي لة ولآتي تونس بةدونيا هاتووة، لة ئةسلَدا خةلَكي «ئيشبيلية» (سيويل)ي ئةندةلوس، ئيسثانياي ئيَستاية. «ئبن خةتيب» لة كتيَبةكةي خؤي بة ناوي «الاحاطة في اخبار غرناطة» بةم جؤرةى ناساندووة: ئبن خةلدون خةلَكي سةرزةوي مةغريبة. «بوردةي» ئةوةند بة شيَوةيةكي جوان رازاوةي شرؤظةي كردووه، كة نيشانةي زيَرةكي و تيَطةيشتن و ميَشك طةورةييةتي. زؤربةي كتيَبةكاني «ئبن روشد»ي كورت كردوتةوة بؤ «سولَتان ئةبو سالم»ي ناردوو،، ثةراويَزيَكي رازاوةي لة سةر كتيَبي عقليات (فةلسةفة)ي نوسيووة. لة سالَى 808ي كؤضي هةيظي لة ميسر ضاوي لة دونيا بةست و كؤضي كرد. ناوبانطترين كتيَبةكاني «تاريخ ابن خلدون» 5. تةماشاي (تاريخي ئبن خةلدون) بكة ب1، ل353 ضاثي دار احياء التراث العربي ـ بيروت، لبنان.

[15] ـ ئةم كتيَبة بةرطن يةكةمة لة تاريخةكةي لة شةش بةشي جؤراو جؤر ثيضك هاتووة، بةشي يةكةمي، كارتيَكردني دةوروبةر لة ئةخلاق، بيابان نشيني، سةركةوتنةكان، دان و ساندن، ثيشةسازي، زانست و ... هؤكاني ئةوانة باس كردووة.

[16] ـ تاريخي ئبن خةلدون ب1، ل353، كتيَبي يةكةم فةسلي شةش بابي ضوار، المساجد والبيوت العظيمة في العالم.

[18] ـ تةماشاي دةقةكاني ـ ملل و نحل وة هةروةها هؤزةكاني ئيسلامي وةكو: حسن كورِي موسا نوبختي (لة ناوداراني سةدةي سآيةمي كؤضي)، فرقة الشيعة، على ابن احمد ناسراو بة (ابن حزم ظاهري) مردووي ساليَ (456)ي كؤضي، الفصل في الملل والاهواء والنحل عبدالكريم شهرستاني مردووي سالىَ 548ي، الملل والنحل: محمد خليل الزين وتاريخ الفرق الاسلامية.

[19] ـ ئيماماني شيعة بةريزيةك لة دواىيةك ئةمانةن: عةلي كورِي ئةبو تاليب، دوو سةروةري طةنجةكاني بةهةشت حةسةن و حوسةين، كة هةر دوطيان كورِي ئيمامي عةلىين، وة نؤئيمامىتر كة لة كورِاني ئيمامي حوسةنين، سةلامي خوايان لة سةربيَت، ضةندين ريوايةتي جياجيا كة لاى هةموو مةزهةبة ئيسلامىيةكان قبولَة هاتووة و رووني كردوَتةوة كة ئيمامةكان لة قورةيشن و دوانزة نةفةرن وة يةك لة دواي يةك ناويان هيَناوة، عةلي كوري ئةبو تاليب، حةسةن كورِي عةلي، حوسةين كورِي عةلي، عةلي كورِي حوسةين، موحةممة كورِي عةلي، جةعفةر كورِي موحةممةد، موسا كورِي جةعفةر، عةلي كورِي موسا، موحةممةد كورِي عةلي، جةعفةر كورِي موحةممةد، موسا كورِي جةعفةر، عةلي كورِي موسا، موحةممةد كورِي عةلي،  عةلي كورِي موحةممةد، حةسةن كورِي عةلي، ئيمامي دوانزة كة «صاحب الزمان» ناوي مةهدى كورِي حةسةنة.

[20] ـ سةحيحي بوخاري، ب1، ل3، فةرمودةي 1، بابي1، كتاب «بدء الوحي إلى رسول الله» فخري رازي، التفسير الكبير ب4، ل5، مةسةلةى 4، تفسير ئايةتي 112، سورةتي بقرة، تهذيب الاحكام، ب1، ل83، بابي 4، فةرمودةي 67، كتاب الطهارة، أوصاف الوضوء، وهةمان سةرضاوة ب4، ل184 بابي44، فةرمودةي 1، نيت الصائم.

[21] ـ كشف الارتياب، ل139، خلاصة الكلام، ل230.

[22] ـ سورةتي، ق ئايةتي 22.

[23] ـ سورةتي بةقةدةئايةتي 154.

[24] ـ سورةتي ئالي عيمران ئايةتي 169.

[25] ـ ئةبو عةبدوللآ موحةممةد كوري ئيسماعيلي بوخاري جةعفي لة سةحيحي خؤي بوخاري ب1، ل462، بابي 85، فةرمودةي 1304، كتاب الجنائز، باسي عةزابي طؤر. وةهةروةها ريوايةتة كة بة جؤريَكي تريان طيرِاوةتةوة ثيَغةمبةر(ص) بةقةراغي «قليب بدر» تيَثةري و ببةكوذراوةكاني موشركين فةرموو: «ئةوةي» كة خواكانتان وةعدةي ثيَى دابوون هةق بوو؟ ئةوانةي كة لة طةلَيدايوون وتيان: مردووةكان قسةناكةن، ثيَغةمبةر (ص) فةرموي: ئيَوة لةوان باشتر نابيسن، بةلآم ئةوان ئيجازةي قسةكردنيان نيية.

[26] ـ ئةبو حايمد موحةممة دغةزالي، احياء العلوم ب4، ل493، بابي7، بةشي (بيان حقيقة الموت) لة ناشتنيةوة تا فوكردني لة شةيثور.

[27] ـ هةمان سةرضاوة.

[28] ـ سةحيحي بوخاري ب1، ل462، بابي 85، فةرمودةي 1304، كتاب الجنائز مبحث غذاب قبر.

[29] ـ بةو كةسة ئةوتريَت سةحابة، كة بة باوةر ثيَغةمبةر (ص) بينيبآ و بةموسلَمان لة دونيادا مرد بيَت. وة كةسيَك بةباوةر ثيَغةمبةري بينيبآ و ثاش ماوةيةك لة ئيسلام هةلَطةرابيَتةوة و مرد بيَت ديسان سةحابة. نةماشاي كتيبي (الرعاية في علم الدراية) ل339.

[30] ـ تةماشاي كتيَبي بهيقي «سنن الكبرى» و«المصنف»ى ابن ابي شيبة ب7، ل481، ضاثي دار الفكر ـ بيروت ـ 1409ي كؤضي، واحمد بن زيني دحلان لة «سيرة» كةي.

[31] ـ الدرر السنية، ل18، يا رسول الله، استسق لأمتيك فإنهم هلكوا.

[32] ـ سمهودي، خلاصة الكلام، ل17، ضاثي ميسر 1305ي كؤضي وطبراني ـ المعجم الكبير ب9، ل18.

[33] ـ سورةتي نيساء ئايةتي 62.

[34] ـ مالك كورِي ئةنس كورِي مالك كورِي غيمان كورِي خثيل كورِي عمروة

[35] ـ سنن دارمي، ب1، ل43 و44 باب: ما اكرم الله تعالى بنبيه بعد موته.

[36] ـ سورةتي زةخرف ئايةتي 23.

[37] ـ تةماشاي سةحيحي بوخاري بكة، ب1، ل1 تا 3 بابآ1، تفسير كبير ـ فخر رازي، ب4، ل5 مةسةلةي 4 لة شرؤظةي ئايةتي 112ى سورةتي بةقةرة، تهذيب الاحكام ب1، ل 67 تا 83، بابي4، صفة الوضوء من كتاب الطهارة و بةشي4، ل186، باني44، نية الصيام.

[38] ـ سةحيحي مسليم ب2، ل63، سونةني نيسايي ب3، ل67.

[40] ـ سنن ابن ماجة ب1، ل500، بابي4، حةديسي 1569، احياء علوم الدين ب4، ل490

[41] ـ سنن ابن ماجة، ب1، ل501، بابي 48، حةديسي 1572، ما جاء في زيارة القبور المشركين. وة هةروةها لةوآ ئةو ديوايةتة سةرةوة نةقلأ كراوة كة ئةفةرمويةتي: بضنة سةر قةبران ضونكة مردنتان ئةهيَنيتةوة بيير. هةمان سةرضاوة ب1، ل494، بابي 36، فةرمودةي 1574، لة باسي طؤرستان، صحيح مسلم، ب2، ل365، بابي 35 فةرمودةي 104، لة باسي (دخول القبور والدعاء للأهلها، منتخب كنز العمال، ثةراويَزي مسند احمد ب2، ل89، رستةى «من المؤمنين والمؤمنات».

[42] ـ على بن عمر دار قطني، سنن ب2، ل278، فةرمودةي 194،ك بابي المواقيت، ريوايةتةكة يةم جؤرة هاتووة «من زار قبري وجبت له شفاعتي» هةر كة سيَك بيَتة زيارةتم شةفاعةتي من بؤي واجب ئةبيَت. احياء العلوم ب4، ل490 و491، روونكردتةوةي ضؤنيةتي زيارةتي قةبرةكان و دوعاكردن بؤ مردوو. (هةمان ريوايةتي دار قطني هيَناوة) احمد بن حسين بيهقي، سنن الكبرى، ب5، ل254، بابي زيارةتي قةبري ثيَغةمبةري (ص) بةم جؤرة هاتووة، «من زار قبري» يان و توويةتي: «من زارني كنتُ لة شفيعاً» واتة: هةر كةسيَك بيَتة سةر قةبرم، يان و تويةتي: «هةر كةسيَك زيارةتم بكات ئةبهة شةفيعي».

[43] ـ احياء العلوم ب4، ل491، روونكردنةوةي زيارةتكردني قةبران و دوعا كردن بؤ مردووةكان. منتخب كنز العمال، ثةراويَذي مسند أحمد، ب2، ل392، بةم جؤرة هاتووة «شهيداً وشفيعاً»: شايةت و شةفيعي بؤ ئةبيَت.

[44] ـ كنز العمال، ثةراويَزي مسند احمد ب2، ل392، لة طةلأ رستةي «من حج البيت» ياني هةر كةسيَك حةجي خانووي خوا بكات.

[45] ـ هةمان سةرضاوةي ثيَشوو.

[46] ـ هةمان سةرضاوةي ثيَشوو.

[47] ـ هةمان سةرضاوةي ثيَشوو.

[48] ـ احياء العلوم الدين، ب4، ل490 ـ 491

[49] ـ سنن ابن ماجة، ب1، ل500 بابي 47، حةديسي 1569.

[50] ـ بخاري، ناوي  موحةممةد كورِي ئيسماعيلة، «حافظ عقيلي» ئةلَآ: كاتي كة بوخاري كتيَبي حةديسي خؤي ئةنوسييةوة، ثيشاني ئةحمةد كوري حةنبةل و يةحياي كورِي موعين و كةساني تري دا، هةموويان ثيَى رازي بوو و جطة لة ضوار مةبةست ناويان ليَي نا سةحيح.

موسليم ئةلَآ: لة ناو كتيَبةكاني حةديس باشتر لة كتيَبي موحةممةد كورِي ئيسماعيلم نةبينيوة.

حاكم نةيشاثوري ئةلَآ: رةححةقي خوا لة ئيمام موحةممةد كورِي ئيسماعيل بيَت كة بة كتيَبةكةي بةردي بناغةي حةديسي بؤ كةسانىتر داناوة هةر كةسيَك لة دواي ئةو لةو زةمينةوة كاري كردووة، وةكو سةضاوةيةك سوودي لة سةحيحي بوخاري وةرطرتووة.

[51] ـ مسلم: ناوي موسليم كورِي حةجاجي قشةيري ية «حافظ، أبو علي نيشابوري، لة بارةي سةحيحي موسليمةوة و تويةتي: لة ذيَر ئةم ئاسمانة شينة، لةزانستي حةديس، كتيَبيَك راست تر لة كتيَبي موسليم كورِي حةجاج نيية.

[52] ـ نيسايي: ناوي ئةممةد كوري شوعةيبي نيسايىية. «ابن رشد فهري» لة بارةي كتيَبي نيساييةوة، وتويةتي: كتيَبي نيسايي رازاوترين و سةير ترين كتيَبة لة سونةندا (حةديس) نوسيويةتييةوة. وة لة رووي بابةتةوة بة هيَزين و ثتةوترين مةبةستي تيداية. كتيَبي نيسايي هةر دوو رةوشي بوخاري و موسليم لة خويدا ئةطريَتةوة،

وة لة كتيَبي «العلل» سووديَكي زؤري وةرطرتووة.

[53] ـ متعةى حةج: ئةوةية كة لة حاجي عةمرة لة دواي ئةوة كة حةجي تةمةتوع ئةنجام ئةدات وة لة ئةحرام دةرئة ضيَت، تا كاتي كة دووبارة بؤ كارةكاني حةجي تةمةتوع ئةحرام ئةبةستي، ئةتواني لة تةواوي ئةو شتانةي كة لة ئةحرامدا ليَي حةرام ئةبآ ئةنجام بدات.

[54] ـ جاحظ، البيان والتبين ب2، ل223، تفسير قرطبي، ب2، ل390 ـ 391، فةرمودةي 1042، المبسوط، كتابي حةج بابي قيران، فخري رازي، التفسير الكبير، ب2، ل167، وب3، ل201 و 202.

[55] ـ تاريخ ابن خلكان ب2، ل359.

[57] ـ تة ماشاي. الغدير ب6، ل229 ـ 236 بكة.

[58] ـ ئةمرؤ سةر ذماري موسلَمانةكان نزيكةي دو ميليارد نةفةرة، وة نيَوةي ئةم كؤمةلةية لة مةزهةبي شية ثيَك ديَن، ئةنور السادات سةر كؤماري ثيَشوو ميسر لة كونفراسي ئيسلامي كة لة قاهيره بةرثابوو و تي: بةطويَرةي سةر ذميَري نوي شيعةيان نيوةي كؤمةلَطاي موسلَمانان ثيَك ديَنن.

[59] ـ تةماشاي بحار الانوار ب10، ل111، ف1 يكة.

[60] ـ مسند أحمد بن حنبل ب3، ل17، 26، 59 وب4 ل367.

[61] ـ محمد كورِي مسلم لة ئيمام باقر (ع) ئةطيَرِيَتةوة كة جابر كورِي عةبدو لَلآ نةقلَى كردووة، موسلمانةكان لة سةردةمي ثيَغةمبةر (ص) كاتي ئةضوون: بؤ شةرِ (هاوسةر بووني كاتي) يان بؤ حةلآلأ ئةكرد وةبة حةرامي نةزانيوة، على (ع) ئةبوت: ئةطةر عومةر لة ثيَش من نةبوابة به حاكم جطة لة شةلاتي كةس توشي زينانة ئةبوو. تةماشاي بحار الانوار ب100، ل314 بابي 10 ف15 بكة، تةفسيري مجمع البيان ب5، ل9، بة بةلَطةي راست و دروست.

[62] ـ تفسير القطربي، ب2، ل385، وف1026 وةهةروةها لة شروظةي ريوايةتةكة بةم جؤرة نةقل ئةكات. (ئايةتي موتعة، وئايةتي حةج) لة قورئاندا هاتوون، ثيَغةمبةر (ص) فةرماني ئةدا تا كارين ثآ بكةين، وة هيض ئايةتيَك نةهاتووة تائةوة نةسخ بكات هةروةها ثيَغةمبةر (ص) تا دوايين ذيني حةرامي نةكرد بوو، دواي ئةو كابرايةك هات و بة كةيفي خؤي هةر ضىويست كردي.

[63] ـ سورةتي ماييدة ئايةتي 87.

[64] ـ تةماشاي سةحيحي بوخاري بكة، ب5، ل1953 بابي 8 ف4787، امايكرة من التبتل والخصاء. سةحيحي موسليم ب3، ل192، 193، بابي نيكاح المعه. سنن الكبرى ب7، ل200، باب الشفاء. الدر المنثور، ب2، ل307 ثةراويَزي ئايةتي 87 سورةتي ماييدة، لة نؤ نةفةر لة ثيَشةواياين ئةهلي تفسير و لةبةركةراني قورئان و حةديس، وضةند سةرضاوةيةكي تر.

[65] ـ مسند احمد ب2، ل95.

[66] ـ المحاضرات، ب2، ل94.

[67] ـ صحيحي مسلم، ب3، ل197 ـ 198، بابي3، نيكاحي موتعة، السنن الكبرى، ب7، ل205 بابي نيكاح موتعة.

[68] ـ فتح الباري، ب9، ل141.

[69] ـ وقال رسول الله: «أنت مني بمنزلة هارون من موسى إلا أنه لا نبي بعدي» كافي ب8، ل106.

[70] ـ ئاماذة بة كتيَبي «ثم اهتديت»ى سةييد موحةممةد سةماوي تةيجانيية، كة بة هؤيةوة بووة بة شيعةو، تيَدا بةلَطة و سةلماندنةكاني شيعة بوون و راستةقينةي شيعةىهيَناوة.

[71]  ئايين، ريَطا و رةوشيَكة مرؤظ بةرةو، رزطاري دونياو ئاخيرةت ئةبات، وثآى ئةو تريَت (دين).

[72] ـ سورةتي ذارييات ئايةتي 56.

[73] ـ سورةتي ئةنعام ئايةتي 165.

[74] ـ سورةتي مةلةك ئايةتي 2.

[75] ـ سورةتي ئالي عيرمان. ئايةتي 85.

[76] ـ سورةتي عةلةق ئايةتي 1 تا 5.

[77] ـ سورةتي حجر ئايةتي 95.

[78] ـ سورةتي شوعةرا ئايةتي 214.

[79] ـ سورةتي ماييدة ئايةتي 3.

[80] ـ ئةوذوورةهةمان ذوووي حةزرتي زةهرا بوو.

[81] ـ بؤ اناي زياتر لة ذياني ثيَغةمبةري ئيسلام (ص) تةماشاي كتيَبي «لأول مرة في تاريخ العالم» هي حةزرةتي ئايةتولَلاي مةزن سةييد موحةممةد كورِي مةهدي حوسةيني شيرازي (رحمةتي خواي ليَىبيَت) بكة. بةرطي (1 و2).

[82] ـ سورةتي فوسيلةت ئايةتي 42.

[83] ـ سورةتي ئيسرا، ئايةتي 9.

[84] ـ سوةتي حجر ئايةتي 9.

[85] ـ نمونةيةكي دونيايي بؤ ئةم مةبةستة عيراق و يابانة: وةكو لة ميذوودا روونة ئةم دوو ولاتة هةر دروكيان لة دواي شةري جيهاني دووةم لة دواكةوتووي و مالأويَراني يةكسان بوون. بةلام ثاشل ماوةيةك يابان لة ثيَشةوة ضووني ثيشةسازي و طةشانةوةي ئابووري ركايةتي لة طةلأ ولاتاني ثيَشكةوتووي جيهان ئةكات، وعيراق لة دواكةوتن و بةجآمان هيَشتان ناتواني دةرزيك دروست بكات.

كارناساني سياسي، ثيَشكةوتي يابان و دواكةنئي عيراق بةهؤي سةروكايةتي زيرةك وعاقل لة ولاتي يةكةم وشيَتي و كةللةثوكي لة ولآتي دووةم ئةزانن، ئةمة ئاكامي ئةم دونيايةية، وة ئاطاهي ئاخرةتيشي زؤر روون و ئاشكراية ضونكة ثيَغةمبةر (ص) فةرمويةتي: «من لا معاش لة لا معا لة» واتة بةدبةختي دونيايي بةدبةختي ثاشة رؤذي ل ةدواية. حةزرةتي ززهرا (س) فةرمويةتي: «ئةطةر هةقي هةرزةتي عةلي(ع) غةسب نةكراية، هيض كات لة دونيادا دو نةفةر لة طةلأ يةك ناكؤك نةبوون».

[86] ـ سافات ـ ئايةتي 83.

[87] ـ لةم بارةوة ئةتواني بة كتيَبي بة نرحي «فاطمة الهراء في القران» نويسني فةقيهي ثشكينةر ئايةتولَلآىمةزن سةييد سادق شيرازي.

 

عنوان الکتاب